Jan Działyński (1829-1880), syn Tytusa; żonaty z Izabellą (Elżbietą) z Czartoryskich (l829-1880), syn Adama Tytusa i Gryzeldy Celestyny z Zamoyskich, ur. się w Kórniku 28 IX.
Nauki pobierał w gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu w l. 1843-9. Wychowany w duchu patriotyzmu, wziął udział w wypadkach r. 1848. Po odbyciu obowiązkowej służby w wojsku pruskim w r. l849-51, zapisał się na wydział filozoficzny Uniwersytetu w Berlinie i na Akademię Budownictwa (1850-51). Następnie przeniósł się do Paryża i uzupełniał wykształcenie z nauk ścisłych, zajmował się też naukami wojskowymi.
W r. 1857 ożenił się w Paryżu z Izabelą, córką Adama ks. Czartoryskiego. Zamieszkał w Gołuchowie, gdzie gromadził obrazy i zabytki klasycznej sztuki, kupowane za granicą. Zbiory te wraz z pałacem i majątkiem przekazał na własność żonie. Po śmierci ojca w 1861 objął dobra kórnickie z zamkiem, muzeum i biblioteką oraz pałac w Poznaniu. Współpracował z ojcem już wcześniej i odziedziczył po nim zamiłowania bibliofilskie. Zajął się znajdującymi się w druku wydawnictwami i miał własne plany rozwinięcia tej działalności. W r. 1861 został posłem do sejmu pruskiego i sekretarzem polskiego koła poselskiego. W 1862 wyruszył w podróż na Wschód, wrócił do Poznania w 1863. Od razu podjął zabiegi o pomoc powstaniu styczniowemu. Gromadził fundusze, nabywał broń za granicą, tworzył oddziały wojskowe i wysyłał je na pole walki. Po rewizji w pałacu w Poznaniu, zagrożony aresztowaniem, przyłączył się do bezpośredniej walki zbrojnej. Walczył w oddziale Edmunda Taczanowskiego. Po klęsce pod Ignacewem 8 maja, schronił się we Francji. Cały jego majątek obłożono sekwestrem, zbiory biblioteczne i muzealne w Kórniku i Gołuchowie opieczętowano. W tzw. procesie berlińskim w 1864 r. ogłoszono wyrok, skazujący zaocznie Działyńskiego na karę śmierci.
W okresie przymusowego pobytu we Francji był czynnym w życiu emigracji polskiej członkiem różnych stowarzyszeń (Towarzystwo Wojskowych Polskich, Tow. Historyczno-Literackie i in.). Wydał swym nakładem „Arytmetykę” G. H. Niewęgłowskiego (Paryż, 1866) i tegoż „Geometrię” (1868 i 1869). Hojnie łożył na cele Stowarzyszenia Naukowej Pomocy dla wspierania materialnego młodzieży polskiej za granicą i pracujących naukowo rodaków, wydawania podręczników i urządzania czytelni oraz wykładów oświatowych. Zajmował się także w Paryżu udoskonaleniem karabinu. Po zwycięstwie Prus nad Austrią w r. 1868 uzyskał złagodzenie wyroku, a wkrótce i amnestię. W r. 1869 mógł wrócić do Wielkopolski i zamieszkał w Kórniku.
Znacznie pomnożył zbiory Biblioteki Kórnickiej. Oprócz zakupów w antykwariatach i na licytacjach nabył większe zbiory rękopisów i druków Mikołaja Malinowskiego, Konstantego Podwysockiego, Teofila Żebrawskiego, archiwum Zaremby i spuściznę rękopiśmienną tudzież nakłady dzieł Hoene-Wrońskiego. W l. 1869-75 zbiór rękopisów Biblioteki urósł w dwójnasób w porównaniu z poprzednim stanem. Zasób i rodzaj książek wzbogacił D. nabytkami z dziedziny nauk ścisłych i ich zastosowań. Do pomocy w pracach przyjął bibliotekarzy: Wojciecha Kętrzyńskiego i Zygmunta Celichowskiego, któremu powierzył w 1870 r. administrację Biblioteki i wydawnictw. Kontynuował działalność wydawniczą, wydał m.in. „Acta Tomiciana” i prace z matematyki. Dbał szczególnie, ażeby wydawnictwa odpowiadały wymaganiom współczesnej krytyki naukowej. Pragnąc zabezpieczyć zabytki piśmiennictwa od zniszczenia, a jednocześnie dostarczyć badaczom materiałów jak najbardziej zbliżonych do pierwowzorów, zużytkował nową technikę reprodukcji Adama i Stanisława Pilińskich. W wykonanych przez nich przedrukach homograficznych ukazał się szereg dzieł z zakresu staropolskiego prawa i literatury (Słowniczek łac.-polski prawa magdeburskiego 1875, Ortyle magdeburskie 1875, Apokalipsa Reja, Marchołt 1876, Statut wiślicki 1876, Prawa polskie Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły 1877, Prawa książąt mazowieckich 1877, Jana Tarnowskiego Consilium, Psałterz puławski 1880). Do użytku szerszych kół społeczeństwa wydał swym nakładem w tłumaczeniu polskim komedie Plauta (1872), tragedie Eschyla, Sofoklesa i Eurypidesa w 5 tomach (1873-82), mowy, listy i pisma Cycerona w 8 tomach (1870-9), Gulistan Saadego (1676). Dla badań historycznych miał duże znaczenie obok Tomicjanów, „Kodeks dyplomat. Wielkopolski” (4 tomy 1877-81). Ukazało się też drukiem w l. 1870-82 kilkanaście prac polskich przeważnie z matematyki i jej zastosowań, wszystkie łącznie z Pamiętnikiem wydane nakładem Biblioteki Kórnickiej.
Jan Działyński należał do Towarzystwa Pomocy Naukowej, w Towarzystwie Przyjaciół Nauk w Poznaniu powołano go w 1857 do pomocy przy organizacji wydziału przyrodniczego. W 1861 został redaktorem publikacji TPN. Dzięki jego pomocy finansowej powstał w Poznaniu Bank Włościański. Za przykładem ojca rozwijał ogrody i parki w Gołuchowie i Kórniku, aklimatyzując różne gatunki drzew i krzewów sprowadzane z zagranicy. Park kórnicki osiągnął wówczas kolekcję 1500 gatunków drzew i krzewów.
Działyński to mecenas nauki polskiej i patriota w najlepszym znaczeniu. Nie należał do żadnej partii i trzymał się z dala od walk politycznych. Jego światopogląd społeczny odpowiada hasłom Towarzystwa Demokratycznego. Dążył do gospodarczego i kulturalnego podniesienia poziomu życia chłopa, troszczył się o szkolnictwo wiejskie. Był ostatnim z rodu Działyńskich. Testamentem zapisał cały majątek i Bibliotekę Kórnicką swemu siostrzeńcowi, Władysławowi Zamoyskiemu. Zmarł w Kórniku 30 III 1880.
Opracowano na podstawie biogramu Stanisława Bodniaka, PSB, t. VI, 1948, s. 84-87.
Wydawnictwa BK:
- Mężyński Andrzej: „Jan Działyński 1829-1880”. Wrocław [i in.] 1987, s. 315.
- Mężyński Andrzej: „Jan Działyński 1829-1880”. Poznań 2002, s. 76.
- „Izabella i Jan Działyńscy mecenasi kultury”. Red. B. Wysocka. Gołuchów – Kórnik 2004, s. 124.