Dzień 13 augusta

Sesja 43

Za przybyciem króla JMci do sali sejmowej, a wezwaniu JPJP arbitrów na ustęp przez JP Tyszkiewicza marszałka WLit., zaraz Krasnodębski liwski upraszał marszałka, aby zagajał sesją, a toż samo i Skarżyński łomżyński domówił się. JP marszałek zaś w tym samym czasie perswadował Rokitnickiemu płockiemu upraszającemu o najpierwszy głos, aby się z nim trochę zatrzymał, albowiem są noty ministrów, o których stanom najpierwiej donieść należy. Zagaił potym tenże, marszałek sesją, mówiąc o potrzebie rządu, bo ten zapewnia własność obywatelską, że bez rządu żaden kraj nie stoi ani utrzymać się może, że wszytkie sławne Rzplte, które upadły, była upadku ich ta przyczyna, że albo złe prawa miały, albo egzekucją ich słabą. Przekładał potym, że i nasza Rzplta w takim jest przypadku, bo anarchia rząd z gruntu zwaliła. Zachęcał potym do czułości nad losem ojczyzny i prosił, aby się około utworzenia rządu stany sejmujące zatrudniały, albowiem koniec z potencjami interesów każe myśleć o urządzeniu przynajmniej pozostałej Polski, a w tym, co stany wyrzeką, czeka ich rozkazów.

Książę Sułkowski kanclerz Kor. doniósł stanom, że dla słabości zdrowia na dniu wczorajszym nie mógł relacji uczynić, ale dziś uwiadamia, że podał obydwóch dworów ministrom noty ze strony sum zajętych w kasach skarbowych w zabranych krajach i o wolność obrachowania należytności Rzpltej dochodów w tych krajach pozostałych. A te oddał do laski.

Czytał JP sekretarz najprzód notę JP ambasadorowi podaną, a potym odpowiednią jego w tych wyrazach: v. nr 1.

Czytał potym sekretarz notę JP ministrowi pruskiemu podaną i odpowiednią jego w tych wyrazach zawarte: v. nr 2.

Po przeczytaniu not książę Sułkowski kanclerz WKor. oświadczywszy, iż gdyby Rzplta dotychczas z Rosją trzymała, nie byłaby w tak smutnej potrzebie, w jakiej się teraz znajduje. A doniósłszy, że już ratyfikacja traktatu ze strony imperatorowej Jmści przysłana, uwiadomił, iż ma notę od JP ambasadora w tym celu sobie podaną, tj. żądającą, aby i Rzplta ze swojej strony podobnąż uskuteczniła czynność. I oddał ją do laski.

Czytał ją JP sekretarz w tych wyrazach zawartą: v. nr 3.

Ciemniewski rożański upraszał księcia kanclerza o komunikacją depeszów z Wiednia i Anglii. Książę kanclerz odpowiedział, że mało są ważne. Proszono wszelako i o tych czytanie.

Ankwicz krakowski mówił: bywa zwykle i być nawet powinno obowiązkiem mówiącego tak przygotować umysł słuchających rady jego, iż by albo o skutku onej mógł się pewniejszym zrobić, albo przynajmniej to zostawić przekonanie, iż chęci jego były czyste i rada nie oznaczona żadnego interesu osobistego cechą. Nie mam potrzeby użyć na dniu dzisiejszym tego prawidła. Oto widzicie w ręku moim projekt zlecający ratyfikacją zawartego z Rosją traktatu. Oddaję go do laski jako skutek nieszczęścia i przymusu.

Czytał go JP sekretarz w tej treści zawarty: v. nr 4.

Zawołano ze wszytkich stron: ad deliberandum!

Rokitnicki płocki w zabranym głosie tak się tłumaczył: v. nr 5.

Zakończywszy głos oddał projekt do laski i prosił o czytanie.

Ożarowski kasztelan wojnicki bronił czytania, mówiąc, że to do komisji wojskowej należy urządzić. Ale gdy się JP Rokitnicki uparł i od wielu posłów wspartym został, czytał JP sekretarz projekt jego w tyj myśli ułożony: v. nr 6.

Marszałek sejmowy rzekł: przekładam nad tym projektem moją obserwacją. Widzę, że projekt JP płockiego zajmuje sancitum konfederacji, której wszytkie wyroki w całym kraju egzekwowanemi były. Przeto jedno z nich aprobując, znaczyłoby się toż samo, jak by się i drugie przez to poddawało do decyzji stanów. To powiedziawszy ostrzegał, że nie ten jest moment w sejmie, aby się tym zatrudniać można było.

Ożarowski kasztelan wojnicki dziękował JP płockiemu za wniosek o wojsku, pochwalił zasługi brygadiera Dąbrowskiego. Lecz że już do septembra wojsku taż sama być musi płata, przeto plan jego teraz wziętym do uwagi być nie może. Ale od septembra, jak się będą robić układy etatowe, weźmie tegoż oficera. Mówił potym o rezolucjach konfederacji generalnej, że nie jest czas teraz do roztrząsania onych, co się zaś do oficerów artylerii ściąga, sam będąc pod władzą konfederacji generalnej, na mocy jej rozkazów już zaradził temu, aby ci oficerowie gaże swoje odbierali. A to wszytko zapewnił, gdy materia wojskowa ukończoną będzie, pod wyrok stanów przyniesie. A JP płockiego prosił, aby tę materią zostawił do interesów wojskowych, które sam przyspieszać będzie.

Bieńkuński oszmiański mówił o znacznej liczbie projektów u laski będących, a wymagających decyzji. Wnosił wstawienie się za projektem JP Buchowieckiego brzeskiego względem wyznaczenia deputacji do obrachowania magistratur, a szczególnie komisji skarbowej, z pomnożonych intrat, dalej o zmniejszeniu podatków, o projekcie JP Ciemniewskiego rożańskiego zatrzymania pensji hetmanom i generałowi artylerii koronnym, iż i stąd przybędzie fundusz na wojsko, a projekt swój zmniejszający podatki oddał do laski.

Czytany był ten projekt przez sekretarza w tym brzmieniu: v. nr 7 .

Po przeczytaniu jedni odzywali się: zgoda! - drudzy ad deliberandum brali, sprzeczki zaczęte mnożąc.

Szydłowski płocki zabrawszy głos tak mówił: v. nr 8.

Po skończonym głosie prosił księcia kanclerza o czytanie depeszów, jakie są?

Książę Sułkowski kanclerz WKor. doniósł, że są trzy listy z Wiednia od JP Wojny, w których donosi, że nie miał jeszcze odpowiedzi na notę podaną i że minister cesarski graf de Lherda ma się niebawnie udać do Frankfortu dla konferowania z królem pruskim, gdzie albo pokój z Francją i ratyfikacja, albo dalsza wojna udecyduje się. Od JP Zabłockiego z Berlina dwa są listy. Donosi w nich o wzięciu Moguncji i pomknieniu się wojsk pruskich ku Landau, że Genua przeciwko Francuzom oświadczyła się i że ministerium angielskie wielkie zabiegi przeciwko Francji po gabinetach czyni. Od JP Midlettona z Holandii dwa są listy. Donosi w nich, że na notę nie ma rezolucji i że stany odpowiedziały, iż bez porozumienia się ze ścisłą aliantką swoją Anglią żadnej dać rezolucji nie mogą. Od JP Bukatego z Londynu dwa są listy, pod 11 lipca ostatni, że nota oddana ministrom i komunikowana królowi, ale rezolucji żadnej nie odebrał. Z Kopenhagi i Sztokholmu, iż te dwory nic bez drugich uczynić nie mogą.

Skarżyński łomżyński w te słowa tłumaczył się: v. nr 9.

Król JMć mówił tak: już to nieraz na tym sejmie budować się mnie przyszło z głosów obywatelskich JP łomżyńskiego, a co i teraz powiedział, ja prawdziwie uwielbiam. Jestem za myślą jego, jestem in sensu spytać się użytych osób, co sejm wyznaczył do zweryfikowania wojska i kas. Wątpić nie można z wyboru osób miarkując, iż oni przyłożą starania, aby to dzieło jak najprędzej ukończyli. A można zapytać się u prezydującego o wiadomość, którą jak tylko odbierzem, będzie się zdawało nieodbicie potrzebną rzeczą zlecić hetmanom lit. i regimentarzowi kor. uformować projekt, jaki ma być komput i jak urządzony. Jeśli kto powie, jak można komput stanowić, nie wiedząc o możności zapłaty, odpowiedź mu będzie dana na swoim miejscu, że trzeba się uciec do źrzódła, do skarbowych komisji, które są daleko. Ale za to wiemy, że konfederacja generalna wysyłała osoby do obrachowania tych magistratur; do przejrzenia i do przeczytania dzieł ich przystąpić gdybyśmy chcieli, nie wydołalibyśmy temu. Ale niech też same osoby co były wyznaczone, uczynią relacją przed stanami. A jeśli będzie się podobało stanom wyznaczyć z siebie osoby do przejrzenia, to i tak można. Źle się to stało i przeciwko mojemu żądaniu, że komisją z miejsca ruszono i że jej tu nie ma. Ale się to już stało. Radziłbym wyznaczyć osoby do przejrzenia tych egzaminów, te nam przyniosą rzecz wyciągniętą. A tym sposobem będziem wiedzieć stan skarbu i dochody, jakich się można spodziewać, a wedle nich ekspansę miarkować. Innej ja drogi w wykonaniu tego prętkim nie widzę. A prawdziwie mówiąc, że krótszej drogi nie widzę, bo i mnie przykro tu siedzieć choć królowi, ile że i mnie intraty zabrane. A przeto gdy prorogacja dziś lub jutro stanie, pozwólcie, niech na 4 tygodnie zajdzie, to bardzo wiele zrobiemy i wszytkiemu zaradziemy. Negocjacja pruska może już i zaczęła się, ale wszelako będzie się ciągnęła, częste od niej będą raporty, będzie deputacja potrzebować od stanów rezolucji. Jaki czas poświęciwszy im, resztę jego na nasze własne obróciemy interesa, a żadnego nie masz naglejszego nad wojsko. Zaklinam was dla Boga, dla ojczyzny, dla samych że nas, ukończyć trzeba do septembra, bo ciężar długu niepotrzebnie pomnoży się. A trzeba temu wojsku nadgrodzić, bo prawdziwie bitne, dobre, poczciwe i posłuszne oficerom trzeba powiedzieć. Czy mają służyć, czy nie? A żołnierzy czy na kantony oddać, czy inaczej? Od czegom zaczął, na tym i kończę: trzeba, żeby deputacja z sejmu wyznaczona uczyniła relacją albo oznajmiła, kiedy ją uczyni. Trzeba zapytać się, azali osoby od generalnej konfederacji wyznaczone do egzaminowania magistratur mają gotowość do zdania rachunków, lub czy te rachunki były egzaminowane w generalnej konfederacji. Bo gdyby tego nie było, wypadłoby znowu do Wilna do komisji skarbowej litewskiej, do Warszawy do skarbowej koronnej udawać się. A tak bardziej by się rzecz spóźniła i do raty septembrowej przewlekła, proszę więc prezydującego w deputacji, aby doniósł, jak daleko postąpiła co do wojska, a co do skarbu o tym konfederacja generalna uwiadomi.

Skarszewski biskup chełmski rzekł: nim przyjdzie przez usta moje relacją zdawać z czynów deputacji, teraz o początkowych donoszę krokach. JP regimentarz kor. prosił o dni kilka, nim raporta poodbiera. Dziś od niego tabele odebraliśmy. JP hetmana WLit. nie było w Grodnie. Jak przyjechał, uwiadomiony o woli stanów, dziś był na sesji naszej, a zapewnił, iż jutro generalną tabelę złoży. Za czym deputacja zaręcza, iż gdy tylko będzie miała tabele złożone, wraz dzieło do skutku doprowadzi i w tym tygodniu relacją do stanów przyniesie. Taż deputacja donosi, iż w prawie znalazła kontradykcją. Jedni z nas mniemają, iż zweryfikować tylko i przynieść wraz należy, drudzy chcą w szczegóły wejść, co by więcej nierównie czasu potrzebowało, albowiem jeśli się nie będzie wchodzić w dawniejsze likwidacje, to prędzej można ukończyć dzieło, a w tym czeka deputacja rozkazów stanów sejmujących.

Ożarowski kasztelan wojnicki: powołany, powiedział, zaraz stanąłem i oddałem tabelę, ale jeśli lustracje i likwidacje czynić przyjdzie i weryfikować, to i za parę miesięcy nie może być ukończonym. Rzecz albowiem ta wymagałaby czasu do zlikwidowania kas, czego ani hetmani, ani ja w tak prętkim czasie uczynić nie zdołamy. Tu zaś trzeba nagle samej tylko wiadomości, wiele się realnie głów wojska znajduje, aby ten interes przed septembrem ukończyć.

Król JMć: właśnie z tego, com słyszał, wypada, niech nam tylko deputacja powie, wiele jest wojska, bo likwidacje czyniąc to nie może tak prętko ukończyć się, ile że nam tylko i najbardziej przed septembrem trzeba wiedzieć, wiele jest wojska.

Książę Sułkowski kanclerz WKor. i JP Raczyński sandomirski będąc wyznaczonym od konfederacji generalnej z drugiemi kolegami do obrachowania komisji wojskowej jako pióro w delegacji tej utrzymujący, ma wszytko w gotowości do uczynienia relacji.

Łopott nowogrodzki: jako delegowany od generalnej konfederacji do skarbu koronnego donosił, iż protokół ich delegacji jest złożonym w aktach konfederacji generalnej, a rachunki były czynione do 1. 7bra 1792 roku. Wypadałoby przeto, mówił, nową wyznaczyć deputacją, aby ta za rok wysłuchała rachunków na dniu 1. 7bra kończących się.

Raczyński sandomirski doniósł, iż dzieło jego egzaminu komisji wojskowej bardzo jest obszerne, bo zajmuje kalkulacją swoją czas od roku 1786. Przeto lepiej jest przed stanami niźli przed deputacją okazać całe dzieło. Uwiadomił potym stany, iż wiele likwidacjów nie było złożonych, które i dotąd nie pokończone, dzieło zaś to tylko do roku 1792 do 1. 7bra zrobione.

Narbutt lidzki przymówił się do wojska i do wyznaczania funduszów pozostałych w kasach na lenungi w zastępstwie skarbu, a stosownie do prezydującego w deputacji, sam będąc do niej także deputowanym, doniósł, iż dziś hetmani litewscy i regimentarz koronny znajdowali się na deputacji i że lustracje wojska koronnego nie są jeszcze zupełnie ukończone, zaś hetman WLit. uwiadomił, iż one co do Litwy za sancitami konfederacji generalnej są dopełnione i stan kas jest także zrobiony. Doniósł również, że spór był na deputacji, czy we wszytko wejrzeć i samym roztrząsać, czy tylko gotową wiadomość przynieść, albowiem i król JMć mówił, że wysłać egzaminatorów do skarbu czasu dłuższego potrzebuje, a tu dług wojska przed septembrem zaspokoić potrzeba i usądzić, wiele wojska na przyszłość chować. Co do Litwy doniósł, że likwidacje aż do marca są już zaprzysiężone. To powiedziawszy JP lidzki przekładał, iż gdyby można opuścić likwidacje, to byśmy bardzo prętko to dzieło załatwili, ile gdy głos JP sandomirskiego uczy, że jeszcze są w Koronie niektóre likwidacje i nie ukończone, które już trzeba pominąć, aby przynajmniej wiedzieć stan wojska. Oświadczył także, iż deputacja chce, aby delegowani do komisji skarbowych ukazali sumę ogólną z wakantów. Dalej mówiąc upraszał, aby co się pokaże z likwidacji litewskiej, że się znajduje, było obróconym na lenungi, nim skarb szafować je będzie w stanie. Przekładał i to, że z ministra pruskiego noty nieprętkiego skarbowi spodziewać się zasiłku, a przeto wnosił, aby także relacja uczynioną była od deputowanych do komisji skarbowej złączonych Obojga Narodów. Na końcu głosu doniósł, że co się tycze hetmanów litewskich, oni wszelką mają gotowość, a Wielki Litewski nawet przed deputacją oświadczył, iż co się tycze tych dwóch artykułów lustracji i likwidacji, wszytko ma w pogotowiu, chociażby i tego momentu złożyć przyszło.

Król JMć widzę, że przed piątkiem deputacja nie będzie mogła relacji przed stanami złożyć. Niechże już do piątku oną wygotuje. A dziś sesją solwuję na jutro na godzinę 4 po południu.