Dzień 21 oktobra

Sesja 77

Zagaił marszałek sejmowy sesją w ten sposób mówiąc: jeżeli nieszczęścia Rzpltej każdego z jej obywatelów, kto tylko czuć może, smutnemi przejęły wrażeniami a serca goryczą zatruły, tym je bardziej czuje serce WKMci jako ojca powszechnego ludu i tej ojczyzny obywatelów, a co większa - współrodaka. A chociaż WKMć w tym ulgę znajdujesz, że nic nie opuściłeś z tego, co do ratunku zależało, nie oszczędzając nawet od utrudzeń zdrowia swojego, abyś mógł odwrócić te klęski, któremi podobało się przeznaczeniu za błędy cudze karząc nas, ściągnąć te wszytkie nieszczęścia, wszelako i teraz stały umysł WKMci tylo przeciwnościami niezrażony starania przykłada, aby w tej pozostałej części Polski rząd, sprawiedliwość i szczęście zakwitnęły. Tym to końcem wspierasz WKMć wniesioną na dniu onegdajszym materią wielkiego poselstwa do imperatorowej JMci, albowiem w tym skojarzeniu zobopólnym narodów nader ono dla Polski będzie użyteczne. Dalej mówiąc rozwodził się nad zyskami jego, a liczne pochwały ministra wyznaczyć się mającego umieściwszy, oświadczył, iż sesją dzisiejszą otwiera od projektu przeznaczającego legacją wielką do Rosji.

Przeczytał sekretarz projekt JPana Staniszewskiego czerskiego przeznaczający wspomnioną wyżej legacją.

Odezwano się gromadnie: zgoda, zgoda! Ale Ciemniewski rożański nie pozwalam - zawołał, a JP Kimbar upicki rzekł: żądałem poselstwa do najj. imperatorowej wysłania od początku sejmu dla przedstawienia jej krzywd i ucisków naniesionych narodowi przez konsystencją wojsk jej, dla przełożenia tej ufności, którą naród nieszczęściami skołatany szuka tej wspaniałej monarchini wsparcia, przyjaźni i pomocy. Lecz teraz nie ma już jako równy naród, lecz w postaci nikczemnych hołdowników, gdy chcemy oświadczać ukontentowanie z gniotących nas więzów, zgodzić się na takowe poselstwo nie mogę, gdy na dzieło, którego on jest skutkiem, nie pozwalałem.

Walewski wołyński: nie sprzeciwiam się projektowi, chcę tylko tej odmiany, aby i stan rycerski w swej prerogatywie nie został ubliżonym i z pomiędzy siebie do tego sprawowania poselstwa męża godnego z cnót i zasług powołał. Takowego łatwo znajdę, gdy zwrócę oko na JP Puławskiego posła wołyńskiego. Umiał on zyskać serca wszytkich sejmujących. Tyloliczne w tej izbie cnót jego pochwały są dowodem szacunku i ufności, na którą zasłużyć potrafił. Nadto gdy spodziewam się, że mąż ten do wielu dokonanych dla ojczyzny ofiar przyda i to chętne podjęcie się tak ważnego poselstwa o własnym koszcie.

Ciemniewski rożański mówił w te słowa: v. nr 1.

Szydłowski mielnicki przymówiwszy się do instrukcji od współbraci sobie danej imieniem woj. podlaskiego, dziękował królowi JMci za starania około dobra kraju łożone. Mówił dalej, iż WKMć choć w tak nieszczęśliwych czasach, jednakowoż najsilniejsze czynisz zabiegi i łożysz usiłowania, aby ojczyznę dźwignąć z upadku. Dałeś dowód tego, zachęcając do aliansu z Wielką Katarzyną, a najpotężniejszą monarchinią, któren stanie się ścianą warowną i wsparciem bez żadnej pomocy i ratunku zostającej Polszcze. Potym tłumacząc się do legacji, rzekł: spodziewam się, że gdy ten mąż, któren będzie od WKMci i narodu na to urzędowanie obranym, przełoży tej jedynej monarchini, cośmy ucierpieli i co cierpiemy, zapewne ulgę trudom i nieszczęściom naszym zjedna. Na ostatek sentencją, łacińską stosowną do głosu zakończywszy mówienie swoje, prosił o podniesienie i decyzją projektu legacji.

Kimbar upicki: pytam się izby, czemu w tym projekcie nie wyrażono, za co ma poseł dziękować. Chyba dlatego, iż by trzeba było długi nieszczęść i klęsk krajowych szereg odrysować, a za nie - jak mniemam - same dzięki składać, bośmy w tych czasiech i na moment pomyślnej nie mie li chwili. A przeto raz oświadczonej determinacji nie cofnę, gwałtu podziękowaniem legalizować nie myślę i na projekt takowego poselstwa nie pozwolę.

Marszałek pytał się, czy zgoda na przeczytany projekt legacji.

Walewski wołyński domawiał się, aby w nim i osoby ze stanu rycerskiego wyznaczenie domieszczonym zostało.

Marszałek podał propozycją ad turnum taką: czyli projekt JP Staniszewskiego posła czerskiego względem wysłania wielkiego posła do dworu rosyjskiego ma być przyjęty, lub nie. Ma być przyjęty - affirmative, nie ma być przyjęty - negative.

Walewski pytał się marszałka, czy z jego dodatkiem będzie ten projekt decydowanym, czy też bez niego.

A w tym samym czasie za danym głosem od marszałka WLit. Tyszkiewicza, JKs. referendarz WLit. Wołłowicz ogłosił propozycją przez marszałka sejmowego podaną dla senatu i ministerium, a zatym zaczął się turnus senatu: książę Massalski biskup wileński aff., Skarszewski biskup chełmski aff., Kossakowski biskup inflancki aff., Ożarowski kasztelan wojnicki aff., Suchodolski kasztelan smoleński aff., Oborski kasztelan ciechanowski aff., Leduchowski kasztelan ciechanowski aff., Moszyński marszałek WKor. aff., Tyszkiewicz marszałek WLit. aff., książę Sułkowski kanclerz WKor. aff., Ogiński podskarbi WLit. aff., Zabiełło hetman pol. lit. aff., Załuski podskarbi nadw. kor. aff., Dziekoński podskarbi nadw. lit. aff.

Turnus stanu rycerskiego: krakowscy - Ankwicz aff., Głębocki aff., Mieczkowski aff.; wileńscy - Jazdowski aff., Górski aff.; oszmiańscy - Hutorowicz aff., Kulwiec aff., Bieńkuński neg., Chodźko aff.; lidzki - Skinder neg.; wiłkomirscy - Kuczewski neg., Nowomiejski aff., Bolcewicz neg.; sandomirscy -

Gdy obszerniej na ostatniej sesji przełożyłem powody moje przeciwienia się aliansowi podanemu, dziś ich nie powtarzam, ale podobnie nie zezwalając na proponowaną legacją, piszę się negative. Raczyński aff., Ożarowski aff., Błeszyński neg.; trocki - Godaczewski neg.; kowieńscy - Kossakowski aff., Domeyko aff., Kozakowski aff.; upiccy - Brunow aff., Kimbar: nie pozwalałem na alians, nie zgadzam się i na legacją jako na skutek jego i piszę się negative; żmudzcy - Giełgud aff., Białłozor aff., Billewicz aff., Chrząstowski aff., Puzyna aff.; chełmski - Kunicki aff.; wołyńscy - Walewski aff., Cieszkowski aff., Szemioth aff.; smoleński - Syruć neg.; starodubowski - Romanowicz aff., Lubelscy - Miączyński aff., Zaleski aff.; bełzcy - Cieszkowski aff., Orański aff., Dunin-Łaskarzewski aff., Rokossowski aff.; płoccy - Karski neg., Grzegorzewski aff.; nowogrodzcy - Łopot aff., Wojniłowicz aff., Tuhanowski aff.; słonimscy - Czudowski neg., Niezabitowski neg.; wołkowyski - Zabiełło aff.; czerscy - Staniszewski aff., Ostroróg aff,; warszawski - marszałek Bieliński aff.; wizki - Chojnowski neg.; zakroczymscy - Wilamowski aff., książę Poniński aff.; ciechanowski - Szydłowski aff., Gostkowski neg., łomżyński - Drewnowski aff.; rożański Ciemniewski wotując negative, tak się przymówił: v. nr 2.

Liwski - Oborski aff.; nurski - Zambrzycki aff.; mielnicki - Szydłowski aff.; bielski - Ołdakowski aff.; rawscy - Kamocki aff., Descour aff.; sochaczewscy - Plichta aff., Skarbek aff.; gostyński - Włodek aff.; brzescy litewscy - Buchowiecki aff., Wyganowski aff., Oziembłowski aff.; piński - Skirmont aff.; inflanccy - Modzolewski aff., Jozofowicz aff., Snarski aff., Szteyn aff.; czerniechowscy - Fabrycy aff.,

Łobarzewski: w tym momencie przysłał do mnie JP Puławski wołyński, abym imieniem jego łaskawym podziękował kolegom za wspomnienie jego w tej izbie i zalecenie JKMci do legacji, oświadczając się, że nie żąda poparcia takowego wniosku. To powiedziawszy do materii pisał się affirmative.

Po zakończonym turnowaniu i obliczeniu wotów ogłoszono w izbie pluralitas w następujący sposób: z senatu i ministerium było wotów affirmative 14, negative żadnego; ze stanu rycerskiego affirmative 61, negative 15; iunctim zaś affirmative 75, negative 15.

Marszałek: gdy ten projekt był podany przez JP czerskiego, dzielił się na dwie kategorie: jedna zawierała zalecenie kanclerzom donieść ministrom zagranicznym o zawartym aliansie, druga wyznaczenie wielkiej legacji do Rosji. Zdało się autorowi rozdzielić go na dwa projekta. Gdy teraz kategoria legacji została pluralitate udecydowaną, następuje teraz do decyzji część projektu zalecająca kanclerzom donieść ministrom zagranicznym o zawartym aliansie, którą przeczyta JP sekretarz.

Czytał ją sekretarz sejmowy.

Po przeczytaniu JP marszałek pytał o zgodę na nią: jedni zgadzali się, inni nie zezwalali.

Jankowski sandomirski rzekł: nie masz zgody, a to najprzód dlatego, że się nie bardzo mamy z czym przed światem popisować, w drugie żem i na alians nie pozwalał, a i bez tego na co ma być urzędowne do ministrów dworów o tym czynione doniesienie, kiedy oni będąc tu przytomnemi jak o wszelkich gwałtownościach, tak i o tym aliansie, jaki on jest i jak przyszedł, doskonale i bez tego wiedzą.

Marszałek pytał się JP sandomirskiego, czy nie odstępuje od opozycji.

Gdy zaś Jankowski oświadczył się, że nie odstępuje, Ankwicz krakowski mówił, że jest i bez tego projektu podawania do decyzji powinnością z urzędu kanclerzów, gdy co in publicum dyplomatycznego wychodzi, o tym zaraz uwiadamiać ministrów dworów zagranicznych.

(Tu mu głos przerwali Jankowski sandomirski i Kimbar upicki, mówiąc: więc obejdzie się tym bardziej bez decydowania przez izbę tego projektu.

Kończył po tym odezwaniu się głos swój JP Ankwicz w tem sposobie:) ale kiedy godnemu koledze podobało się toż samo podać projektem i ten już z deliberacji wyszedł, nie widzę przyczyny, czemu by nie miał być decydowanym. A jeśli zgody na niego nie masz, proszę o uformowanie propozycji ad turnum.

Marszałek ogłosił propozycją ad turnum taką: czyli projekt JP Staniszewskiego posła czerskiego zalecenia pieczętarzom ma być przyjętym, lub nie. Ma być przyjętym - affirmative, nie ma być przyjętym - negative.

A gdy ją podobnież senatowi i ministerium ogłosił JMKs. referendarz WLit., szedł turnus senatu: książę Massalski biskup wileński aff., Skarszewski biskup chełmski aff., Kossakowski biskup inflancki aff., Ożarowski kasztelan wojnicki aff., Suchodolski kasztelan smoleński aff., Oborski kasztelan ciechanowski aff., Leduchowski kasztelan lubaczewski aff., Moszyński marszałek WKor. aff., Tyszkiewicz marszałek WLit. aff., książę Sułkowski kanclerz WKor. aff., Ogiński podskarbi WLit. aff., Zabiełło hetman pol. lit. aff., Załuski podskarbi nadw. kor. aff., Dziekoński podskarbi nadw. lit. aff.

Turnus stanu rycerskiego: krakowscy - Ankwicz: powiedziałem wprzódy, że ten projekt zawiera to, co i bez tego jest prawem, aby z urzędu kanclerze ministrom dworów zagranicznych donieśli, ale że kolega żądał w tym decyzji stanów, ja żałując niepotrzebnej straty czasu, piszę się z kolegami aff., Głębocki aff., Mieczkowski aff.; wileński - Jazdowski aff.; oszmiańscy - Hutorowicz aff., Kulwiec aff., Bieńkuński neg., Chodźko aff.; lidzcy - Narbutt aff., Skinder neg.; wilkomirscy - Kulczewski neg., Nowomiejscki aff., Bolcewicz neg.; brasławski - Rudnicki aff.; sandomirscy - Jankowski neg., Ożarowski aff., Błeszyński neg.; trocki - Godaczewski neg.; kowieńscy - Kossakowski aff., Domeyko aff., Kozakowski neg.; upiccy - Brunow aff., Kimbar neg.; żmudzcy - Giełgud aff., Białłozor aff., Billewicz aff., Chrząstowski aff., Puzyna aff.; chełmski - Kunicki aff.; wołyńscy - Walewski aff., Cieszkowski aff., Szemioth aff.; smoleński - Syruć neg.; starodubowski - Romanowicz aff.; lubelscy - Miączyński aff., Zaleski aff.; bełzcy - Cieszkowski aff., Orański aff., Dunin-Łaskarzewski aff., Rokossowski aff.; płoccy - Karski neg., Grzegorzewski aff.; nowogrodzcy - Łopot aff., Wojniłowicz aff., Tuhanowski aff.; słonimscy - Czudowski aff., Niezabitowski aff.; wołkowyski - Zabiełło aff.; czerscy - Staniszewski aff., Ostroróg aff.; warszawski-marszałek Bieliński aff.; wizki - Chojnowski neg.; zakroczymscy - Wilamowski aff., ksżę Aleksander Poniński aff.; ciechanowski - Szydłowski aff., Gostkowski aff.; łomżyński - Drewnowski aff.; rożański - Młodzianowski aff.

Ciemniewski: chciałbym, aby cała o tym Europa wiedziała, jakim gwałtem z nami postępowano, i wszytkie sejmowania naszego bezprawia miała jak najjaśniej wytłumaczone, ale w głosie JP krakowskiego słysząc, że i bez tego jest powinnością kanclerzów donieść ministrom zagranicznym dyplomatyczne czyny, niepotrzebnym więc sądząc takowe zalecenie, piszę się negative.

Po obliczeniu wotów ogłoszona została pluralitas taka: z senatu i ministerium było wotów affirmative 14, negative żadnego; ze stanu rycerskiego affirmative 65, negative 13. Iunctim affirmative 79, negative 13.

Grzegorzewski płocki domawiał się o głos, ale zaczął mówić JP Ożarowski kasztelan wojnicki, któren obszernym głosem przymawiał się w tym, iż u przeszłej sesji przekładał o nadgrodę dla wojska, osobliwie dla tych oficerów i żołnierzy, którzy zredukowani zostaną. A gdy wtedy znalazł aprobatę wniosku swojego od stanów sejmujących, chodziło tylko o wygotowanie projektu, któren gdy ułożył i komunikował deputacji rządowej, zyskał jej pochwałę. Ten więc sam projekt przez siebie ułożony oddał do laski i prosił o czytanie.

Czytał JP sekretarz projekt pod tytułem ,,Wymiar sprawiedliwości dla wojska", w treści: najprzód, iż każdy, do żołnierza prostego, w żołdzie swoim zaspokojonym być powinien, po wtóre, każdy reformowany lenung miesięczny i mundur dostanie, a oficerowie zwinięci w prorogacji gaż swoich zaspokojeni będą wedle klas niżej wyrażonych. Pierwsza klasa tych, co 15 lat wysłużyli, ci 4-letnią gażę dostać powinni; druga klasa tych, co 10 lat wysłużyli, tym 3-letnia gaża dostanie się jako i tym, co z zagranicznej służby rzucając ją, do krajowej weszli; trzecia klasa tych, co 5 lat wysłużyli, tym 2-letnia gaża dostanie się; czwarta klasa roczną gażą będzie zaspokojoną. Na fundusz zaś, z którego by te opłaty nastąpiły, przeznaczał sumy zakordonowe i przedaż lub hipotekę starostw, oraz wielorakie inne pomniejsze domieszczał warunki.

Łobarzewski czerniechowski oświadczał, iż ze wszytkich materii najprzyjemniejsza przyszła do rozpoznania izby mówić o nadgrodzie dla wojska. Zna albowiem i wie cała Europa, jak ochoczo żołnierz polski niósł życie. A tom mówił do przeszłości, mówię teraz do przyszłości, że mu należy zawdzięczyć i należy równie do was, stany, abyście w obywatelach ducha żołnierskiego rozkrzewiali i podnosili. Zawarty albowiem jest alians z wielką monarchinią, która z przyczyny ogromnych państw swoich rzadko kiedy zostanie w pokoju, a przeto i nam w obywatelach duch żołnierski wrodzony Polakom zatrzymywać należy. Dogadza temu podany przez JP Ożarowskiego regimentarza kor. projekt, któren jedynie przez delikatność bierze ad deliberandum. Wszelako że mój projekt w podobnym zamiarze dawniej podany też same kardynalne zawiera punkta, jako to uwagę zachowując na 15 lat wysługi i kupno rangi, a niemal jest tym samym projektem, co JP Ożarowski podał, tylko że jego bardziej i dokładniej szczegóły nawet same analizuje, przeto proszę JP marszałka, aby mój jako z deliberacji wyszły podniósł do decyzji. Ja łatwo się zgodzę, aby JP Ożarowskiego projekt teraz podany jako poprawa mojego projektu, ile rzecz lepiej i doskonalej obejmujący, przechodził i zyskiwał zamiast mojego decyzją.

Narbutt lidzki: zawżdym się oświadczał z tym, jakoż i w rzeczy samej byłem, jestem i będę za wojskiem. Ale że projekt JP regimentarza na dwie dzieli się części, w jednej obejmuje nadgrodę dla wojska, przeciwko której nie ma co do mówienia, albowiem jemu sprawiedliwość domierza, w drugiej zaś mówiąc o funduszu, z jakiego by ta nadgroda czerpaną była, sprzedaż starostw na nią przeznacza, co jest rzeczą cale nową i o której dotąd nic mówić nie można, póki stan Rzpltej skarbu doskonale nam znajomy nie będzie i jakie w nim na ten zamiar znaleźć się mogą fundusze, a przeto go biorę ad deliberandum.

Miączyński lubelski nastawał na JP marszałka, aby koniecznie ten projekt brał do decyzji, ale JP Ożarowski kasztelan wojnicki zabrawszy głos, sam się zgodził, aby projekt jego pozostał w deliberacji. Potym mówił względem zatrzymanej opłaty pułkowi szefostwa JP Gorzeńskiego i sztabowi generalnemu na ratę septembrową przez konfederacją generalną asygnowanej, w czym rezolucją komisji skarbu koronnego do siebie przysłaną i projekt na zabieżenie temu od siebie ułożony oddał do laski i o czytanie obojga prosił.

Czytał JP sekretarz najprzód rezolucją komisji skarbu koronnego pod dniem 14 oktobra w Warszawie na noty komisji wojskowej koronnej wydaną co do wypłacenia pułkowi szefostwa JP Gorzeńskiego i sztabowi generalnemu raty septembrowej przez sancitum konfederacji generalnej nakazanego, z powodów aktem nowej konfederacji grodzieńskiej dozwalającym sancita zaskarżać i one rozpoznawać, tudzież wyznaczonej w tym celu deputacji oraz z wyrazu prawa zawieszającego pensje ministrów nieprzytomnych w kraju takową okoliczność do roztrząśnienia, gdzie z prawa odkładającą. Po przeczytanej rezolucji czytał dalej JP sekretarz projekt przez JP Ożarowskiego kasztelana ułożony, a zaradzający temu, w tych słowach będący: v. nr 3.

Po przeczytaniu projektu wraz zawołano z kilku miejsc razem, biorąc go ad deliberandum.

Zabrał głos Grzegorzewski płocki. Mówił w nim z uczuciem, iż prawo na dniu 7 tego miesiąca zapadłe, a z projektu przez niego podanego zadecydowane, musiało nie być rozdane sejmującym, kiedy dotąd nie widzi skutków nakazu jego w złożeniu przez deputacją wiadomości zasług wojskowych osób, tj. rang listy i wedle przepisów tegoż prawa wszelkich uwiadomień.

Marszałek: wszytkie prawa, które się tylko w izbie ustanowią, wraz po zaaktywowaniu idą do druku, te zaś rozdrukowane ma zwyczaj kancelaria rozdawać sejmującym osobom. A to się i z tym równie jak i ze wszytkiemi dopełniło.

Ożarowski kasztelan wojnicki: że to prawo zapadło, to jest prawda, nakazujące hetmanom litewskim i mnie regimentarzowi koronnemu. A równie i to jest prawdą, żem wszytko to czynił, co tylko do mnie należało i co moją powinnością było. Umiem prawo szanować i wyroki jego pełnić. A zapewne gdyby się JP płocki tam zapytał, gdzie się interesa wojskowe traktują, powziąłby zupełną informację. Prawo kazało te uwiadomienia złożyć przed deputacją. Tych zaś jest wiele, a w prawie nie powiedziano, przed którą. Sejmu zaś nie widział przyczyn zapytaniem się zatrudniać, ile wiedząc, iż do zatrudnienia się tym obiektem jest wyznaczona komisja likwidacyjna. Będąc tedy w gotowości oświadczył się, że je przed nią złoży, gdy o to od niej zarekwirowanym będzie.

Grzegorzewski płocki: prawo zapadłe wymaga posłuszeństwa, żadnych ono nie cierpi ekskuz, wolą jego było, aby schemata rozesłanemi były i wiadomość zupełną złożoną. Pytałem się samegoż JP regimentarza o skutek prawa. Nie odebrałem żadnej dokładnej informacji. To tylko dostatecznie poznałem, że prawo zapadłe jest prawem bez egzekucji. Prześwietne sejmujące stany, jeśli pod bokiem i rzędem waszym zwierzchnim urzędnicy krajowi są prawu i wyrokom waszym tak nieposłuszni, czegoż się po nich mamy spodziewać, gdy ta władza nasza przez ukończenie sejmu w samych tylko wyrokach sejmowych będąc, w księdze złożoną zostanie. Jakiego się wtedy nam spodziewać należy posłuszeństwa, jakiej praw od nas stanowionych egzekucji?

Ożarowski kasztelan wojnicki: MPanie płocki! WPana to gadanie targa się na sławę moją, o co z nim sądową czynność mieć będę, albowiem szanowałem zawżdy, szanuję i szanować będę prawa jako umiejący im być posłusznym.

Zaburzenie się w izbie powszechne zrobiło. Posłowie w wielu miejscach izby wskoczyli na ławki. Ożarowski zewsząd okrzykniętym został o nieprzyzwoitość wyrazów, a ostrożenie się powszechne na niego było.

Grzegorzewski płocki: jeśli posłowi będąc reprezentantem swoich współobywateli wolno projekta do praw stanowić się mających podawać, tym bardziej nie tylko mu wolno, ale i należy przy prawie już zapadłym, nie widząc jego egzekucji stawać i o nią dopomnieć się. Ja gdy widzę, że tak niedawne prawo dotąd nie wzięło egzekucji, proszę JP marszałka, aby wraz było przeczytanym, a to dlatego, gdyby tym, co na nie baczności nie mają lub o nim zapomnieli, przypomnianym zostało.

Szydłowski ciechanowski i wielu innych posłów o toż samo jak najżwawiej domawiało się.

Miączyński lubelski: daruje mi JP płocki, że na godne i szanowne przez zasługi i stopień swój osoby nie godzi się rzucać potwarzy, jakoby one prawu miały być nieposłuszne.

Dalej chciał mówić, ale został okrzykniętym powszechnym odgłosem, aby wraz prawo przed wszytkim było czytane.

Grzegorzewski płocki: jestem reprezentantem współbraci moich. Powaga prawa jest za mną. Dopominam się o czytanie niezwłoczne zapadłego prawa.

Szydłowski z Gostkowskim ciechanowskim i wielu innych posłów o toż samo domagało się.

Miączyński lubelski rzekł: JP płocki pierwszy raz urzędując z nami...

Odgłos powszechny o czytanie ex nunc prawa nie dał mu dalej mówić.

Marszałek obszerną rzeczą tłumaczył JP płockiemu, że należy wierzyć godnemu ze wszech miar reprezentantowi, a zasługi jego i samo nieskazitelne urzędowanie ufać mu każą, że się będzie przykładał całą usilnością swoją, aby prawo zapadłe skutek niezwłoczny wzięło.

Mimo to Grzegorzewski, Szydłowski i bardzo wielu innych posłów koniecznie czytania prawa domagało się.

Miączyński lubelski wnosił, aby na próżno czasu nie trawić na czytaniu niepotrzebnym wiadomego wszytkim prawa. Ale lepiej będzie, gdy się JP marszałek zapyta, czy projekt przez JP kasztelana podany ma brać niezwłóczną decyzją, czyli pozostawać w deliberacji.

Znowu powszechny odgłos domawiających się o czytanie prawa dał się słyszeć.

Czytał więc JP sekretarz prawo na dniu 7 tegoż miesiąca zapadłe, a z takową usilnością, aby było czytanym przez izbę żądane.

Grzegorzewski płocki: po przeczytaniu prawa nic mi więcej do przełożenia stanom sejmującym nie zostaje, tylko że rozrządzenia w nim przepisane dotąd nie są uskutecznione.

Ożarowski kasztelan wojnicki eksplikował się na nowo, że jest posłusznym prawu, że ma przygotowania do zadośćuczynienia przepisom jego, ale że nie wie, przed którą deputacją ma je złożyć, ile że ich jest bardzo wiele wyznaczonych. Przekładał dalej, że urzędnika chcącego i starającego się być posłusznym prawu nazwać nieposłusznym, jest to go pokrzywdzać osobiście.

Grzegorzewski płocki: wymówka słaba ze strony niewiadomości deputacji, przed którą miały być złożone, a dotąd nie są żądane prawem uwiadomienia, i nie ekskuzuje dotąd nie uskutecznionego prawa. (A tu obróciwszy się do JP Descoura posła rawskiego, rzekł:) MPanie rawski! Jesteś pułkownikiem. Wiadomo WPanu najlepiej, że żądane prawem wiadomości mogą być w godzin kilka czasu zebrane i podane. Proszę WPana jako pułkownika, abyś takową wiadomość co do swego regimentu na jutrzejszą przyniósł sesją. To będzie świadectwem oczewistym, jak łatwo mogło być zrobionym i jak mało trudu i czasu wyciąga.

Descour rawski odpowiedział, że tego dopełnić nie może, gdyż rozesłanie schematów władzy wojskowej nakazane. I innemi pozornemi nie nadto wymawiał się racjami, a podobnemi do tej, że posłując teraz mało ma komunikacji z regimentarzem.

Ale go Grzegorzewski znowu upraszał już jako posła, aby to dzieło na jutrzejszą sesją przyniósł.

Miączyński lubelski wystawował mniej potrzebną być prośbę wnoszoną do JP rawskiego, ile że to JP regimentarz i sam wprętce dopełni.

Grzegorzewski płocki: doskonale będąc z tego wszytkiego, co słyszę, przekonanym, że dotąd ordynanse końcem uskutecznienia prawa nie wyszły, podaję projekt do laski egzekucją jego przyspieszający i o niezwłóczne jego czytanie dopraszam się.

Czytał JP sekretarz projekt podany w tych słowach będący: v. nr 4.

Po przeczytaniu okrzyknięto zewsząd: zgoda!

Miączyński lubelski: łatwo bym się na ten projekt zgodził, ale na początku jego położyć trzeba zniesienie deputacji formę rządową układającej. A z tym dodatkiem pozwalam na decyzją jego.

Narbutt lidzki: sam bym przeciwko hetmanom litewskim i regimentarzowi koronnemu mówił, gdybym ich winnemi widział. Tego zaś nie widząc, mówię teraz co do podanego projektu. Wszakże komisja likwidacyjna tym celem jest wyznaczoną. Znieść by ją należało, a nawet wedle wniosku JP lubelskiego i samą deputacją do formy rządowej utworzenia ustanowioną, gdyby ten projekt miał zyskiwać decyzją. Z tych więc powodów biorę go ad deliberandum.

Miączyński lubelski mówiąc o ważności legacji prawem wyznaczyć się nakazanej do Rosji, przekładał zasługi w kraju, cnotę i nieskażony charakter JP Tyszkiewicza marszałka WLit. A imieniem stanu rycerskiego prosił króla JMci, aby on na tę legacją był nominowanym.

Odezwano się zewsząd najprzód: zgoda! A potym: prosiemy.

Król JMć: nie mogę tylko powinszować JP Tyszkiewiczowi marszałkowi WLit. tej jednomyślności stanów sejmujących, do której i sam się skłaniam, ile znając tego obywatela w kraju naszym cnotę i zasługi nieraz okazane.

Tyszkiewicz marszałek WLit.: jeżeli w ciągu mojego życia odbywałem powinności na różnych publicznych usługach dla narodu, kroki wszytkie moje kierowane były światłem, jakiego mi Opatrzność użyczyła, i nieskażonym sumnieniem. Dzisiejszy odgłos powszechny stanów wzmocniony dobrocią WKMci, powołując mnie do nowej posługi, jak napełnia serce moje wdzięcznością, tak z drugiej strony zastanawia uwagę. Chcą mnie prześwietne stany użyć do posługi, do której więcej zdolności i doświadczenia mieć potrzeba, aniżeli się ja tym poszczycić mogę. Cały albowiem wiek mój poświęcałem się na wewnętrzne usługi kraju, przykładałem się do oddawania bezstronnej sprawiedliwości tym wszytkim, którzy po nią przed mój urząd przychodzili. Zgoła dopełniałem w moim urzędowaniu to wszytko, co jest cechą poczciwego człeka i obywatela. Najmniej zaś znałem dyplomatykę, bo nie sposobiłem się do tego, abym ważne losy Rzpltej w czynieniu jej imieniem u zagranicznego dworu na siebie jednego zabierał. Lecz gdy dziś nieszczęściami skołatana ojczyzna do tego stopnia doszła, iż w tym poselstwie idzie tylko o dopełnienie formalności, nie o czyn w rzeczy istotnej, podejmuję się go, abym mógł śmiało powiedzieć, że w każdej sprawie powolny byłem rozkazom stanów. Najjaśniejszy Panie, prześwietne stany! Raczcie tak kierować rzeczami, abym z tego powołania waszego tak wyszedł, jak z każdej sprawy poczciwemu człowiekowi należy. Wspierajcie mnie radą pomocy i światły swemi, ja zaś zawołaniu waszemu, ile tylko zdolny jestem, zadosyć uczynię.

Książę Sułkowski kanclerz WKor. wezwał JPanów deputowanych do egzaminu Rady Nieustającej i Departamentu Cudzoziemskich Interesów na ostatniej sesji nominowanych do wykonania juramentu na to urzędowanie, któren deputowani przed tronem wykonali.

Niezabitowski słonimski przełożywszy smutne wydarzenie kraju, że wielu musi się osobom w publicznej usłudze zostającym sposób do życia uszczuplić, a innym i cale ująć, że wojskowych także znaczna część zwiniętemi być musi, fundusze zaś kraju, skąd by im czerpać nadgrody, są arcyszczupłe, przeto podał stosowny do laski projekt i o czytanie jego prosił.

Czytał JP sekretarz projekt dopiero podany pod tytułem ,,Fundusz dla oficerów" w tych słowach ułożony: v. nr 5.

Ogiński podskarbi WLit.: kraj cały i powszechność pochwali wybór WKMci do legacji, do której powołałeś JP Tyszkiewicza. Radość powszechności tu przytomnej widzisz WKMć po ukontentowaniu powszechnym izby, a czytasz ją nawet w sercach naszych wyrytą. Bogdajby do każdego urzędowania tak cnotliwi i zasłużeni krajowi powołanemi zostawali mężowie, zapewne by dla Polski szczęśliwsze zajaśniały chwile. Pozwolisz przeto WKMć za tak dogodny życzeniom narodu wybór rękę swoją na znak podzięki ucałować.

Po tych słowach senat i ministerium ruszyło się z miejsc swoich do ucałowania ręki JKMci, a po ucałowaniu przez nich, JP marszałek sejmowy dopraszał się króla JMci, aby podobneż ukontentowanie z podzięką wolno było stanowi rycerskiemu oświadczyć.

Na co odpowiedział król JMć: przyjmuję za wdzięczne dla mnie to oświadczenie stanu rycerskiego.

Po czym z listy województw przez sekretarza czytanej posłowie do ucałowania ręki JKMci przystępowali.

Co gdy się uskuteczniło, książę Massalski biskup wileński przekładał stanom sejmującym wyliczony pracowicie przez JP Moszyńskiego marszałka WKor. uszczerbek intrat skarbowych Obojga Narodów i że według pozostających się sposobów z ujęciem każdemu opłaty lista cywilna jest ułożoną tak oszczędnie, że nawet miejsce dla należytej zasługom nadgrody nie zostało się. Mówił potym o kanale publicznym Muchawieckim, któren już kilkakroć sto tysięcy Rzpltej kosztował. A mimo to, że ukończenia potrzebuje, bardzo ma szczupłą wyznaczoną dla siebie kwotę. Chociaż to drogi publiczne i spławy wynajdzione lub uskutecznione mogą się przyrównać do żył w ciele ludzkim, które niosąc w sobie soki żywotne zdrowie i czerstwość człowieka utrzymują. Potym chwalił wybór JKMci za posła do Rosji JP Tyszkiewicza marszałka WLit., mówiąc, że on potrafi przełożyć Wielkiej Katarzynie okropny stan Polski i jej aktualną słabość. To wniósłszy domagał się, ażeby w instrukcji poselstwa był wyrażony i stan obecny nieszczęśliwy kraju, i pomoc, jaką po zawartym aliansie naród przyjacielski narodowi przyjacielskiemu jest winien. Na końcu głosu prosił stanów, aby lista cywilna, chociaż jej czytanie przydłuższe, w stanach sejmujących nieodwłócznie przeczytaną została.

Moszyński marszałek WKor.: jeżeli kiedy praca być może przykrą obywatelowi, to wtedy, gdy trzeba było miarkować do szczupłości sposobów nadgrodę pracującym. Zadrżeli mężowie ci, którym to zlecenie zostało, gdy przystąpili do czynienia układu listy cywilnej, ile ujrzawszy, że umiarkowanie od czterdziestu milionów przeszłosejmowej intraty skarbowej urzędów i ich opłat teraz redukować mniej niźli przez połowę przychodziło. Obaczycie sami, prześwietne stany, jak stan cywilny jest ścieśnionym. Ale że prawo, którego rozkazów wyminąć nie godzi się, na nas ten obowiązek wkładało, musieliśmy to dzieło wedle jego brzmienia, przykrość nawet wielu zasłużonym mężom czyniąc, uskutecznić. Miarkowaliśmy wedle zdolności naszej wszelkie okoliczności. A jeśli się wam co poprawić upodoba, to gdy będzie lista cywilna zostawać w deliberacji, uczynić nie omieszkam. Nie przepomnieliśmy uwagi w innej na długi krajowe oraz co do nich położenia stosunków takich, iż by te długi nie były z czasem nieznośnym dla kraju ciężarem. A potym rzekł: iż dalszym tłumaczeniem się o tym dziele nie zabierając czasu, proszę, aby ono przeczytane zostało niezwłocznie i poszło w deliberacją.

Licznie odezwano się, prosząc o rozdrukowanie i rozdanie całego dzieła sejmującym osobom.

Drewnowski łomżyński: tak wielkie dzieło, jakim to być widzę, kilka dni na czytaniu zabierze, a przeto prosiłbym., aby tylko tytuł został przeczytanym, a ono rozdrukowane było i rozdane nam zostało, chociażby od przeczytania tytułu zaczynać się nad nim deliberacja miała.

Zambrzycki nurski popierał zdanie JP łomżyńskiego, żądając, aby zwyczajem dawnych sejmów tak dużych dzieł tytułów tylko w izbie czytania, a potym rozdrukowanych do deliberacji sejmujących rozdania, i w tym urządzono się.

Narbutt lidzki oświadczył się, iż je zaraz ad deliberandum bierze, prosząc tylko, aby niezwłocznie rozdrukowane i stanom sejmującym rozdane zostało.

Miączyński lubelski koniecznie czytania całego dzieła zaraz domawiał się. Proszono go usilnie, aby odstąpił.

A w tym sprzeczaniu się posłów z Miączyńskim, zabrał głos JP Ankwicz krakowski mówiąc: iż chociaż akt konfederacji grodzieńskiej zabrania wprowadzać do sejmu prywatnych interesów, ale że ten, o którym nam mówić, będąc w instrukcją od województwa mego umieszczonym, a wspartym żądzą współobywateli moich, przestaje być takim i nie jest prywatnym. JMKsięża Kanonicy Regularni Lateraneńscy straciwszy osim wiosek, pierwszym jeszcze kordonem zabranych, przy żadnym prawie nie zostają funduszu. Są to zaś duchowni, których skład nie tak jak innych mnichów rządzi się, albowiem nie samej tylko duchowności pilnują, ale administracją nawet sakramentów zatrudniają się. Nie chcą oni datków żadnych od Rzpltej, ale proszą, aby im wolno było za ich własne pieniądze folwark jaki, z którego by ciągnęli wyżywienie, kupić. Wszakże oni u nas w krakowskim wielu kościołów parafialne utrzymują powinności, administracją sakramentów zatrudniają się. A kiedy tę łaskę u stanów sejmujących zyszczą, zapewne gorące modły do Pana zastępów za powodzenie Rzpltej przesyłać nie zaniedbają.

(Śmiech powszechny powstał na te słowa z ust JP krakowskiego wyszłe.)

Po ukończeniu głosu stosowny do niego projekt oddał do laski i o czytanie prosił.

I wraz go czytał JP sekretarz w tych słowach ułożony: v. nr 6.

Po przeczytaniu odezwano się zewsząd: nie masz zgody!

Ogiński podskarbi WLit.: wola izby powołała ministrów pacis do układania listy cywilnej, taż wola niechaj udecyduje, czy ma być czytaną. My pracujący nad tym dziełem, układając je straciliśmy niedziel kilka czasu i w tym celu ukończone przynieśliśmy, aby było stanom sejmującym przeczytanym. Wszelako czy ono będzie przed rozdrukowaniem, czy też po rozdrukowaniu czytane, zawżdy znam za powinność moją stanom sejmującym niektóre przełożyć uwagi. Akt konfederacji grodzieńskiej założył termin sejmowi teraźniejszemu z końcem tego miesiąca, któren jest bardzo bliskim. Wieleż to jest rzeczy zaczętych, a żadna z nich nie jest ukończoną. Zgadzam się i sam na to, aby po rozdrukowaniu i rozdaniu przyniesiona przez nas lista cywilna była decydowaną. Lecz to nie odejmuje troskliwości obywatelskiej widząc, wiele to potrzeb jest, o których w przedziałach izbę uwiadomić należy, jako to o możności i niedostatku skarbu i o innych równie ważnych artykułach. A z tych powodów chciałbym, aby to przeczytanie teraz nastąpiło, albowiem ono by o wszytkim izbę dostatecznie zawiadomiło. Ale gdy słyszałem, że tu wnoszono, aby tylko początek był przeczytanym, a sam protokół i projekta szły w deliberacją, chciałbym więc, aby już dzień dzisiejszy zaczynał się deliberacją. A to z tych przyczyn, że nam mieć należy baczenie na szczupłość czasu sejmowaniu naszemu przeznaczoną, którego nader oszczędnemi być powinniśmy.

Wołano zewsząd na marszałka, aby się zapytał o zgodę na wniosek JP Ogińskiego podskarbiego WLit.

Narbutt lidzki zaczynał przymawiać się, ale mu Załuski podskarbi nadw. kor. przerwał mówienie [...] gdzie przełożywszy rzecz całej izbie wiadomą, że przy protokole neo ministra listy cywilnej są dwa stosowne do niego projekta, aby, i te będąc razem z nim rozdrukowanemi, rozdanemi sejmującym zostały, a po rozdaniu niezwłoczna ich następowała decyzja. W reszcie zaś głosu swego myśl JP Ogińskiego wyżej wyrażoną, w inne ubrawszy słowa za swoją przedał.

Ogiński podskarbi WLit.: niech nareszcie i początek będzie czytany, a dzieło całe zostanie drukowane i rozdane, idąc zaraz w deliberacją.

Marszałek oznajmił izbie, że JP lidzki chce się przymówić, i dał mu głos.

Narbutt lidzki: lubom zaczynał mówić w tej materii, ale że JP Załuski podskarbi nadw. kor. mówienie moje przerwał tłumaczeniem się, przeto mnie myśli mojej otworzyć nie dał. Słysząc ja wszelako w głosie jego stosowność do nich równie jak i w głosach wielu sejmujących toż wyrażonym i żądanym, upraszam, aby początek tego dzieła był przeczytanym, a potym całe to dzieło idąc zaraz w deliberacją było rozdrukowane i rozdane sejmującym.

Staniszewski czerski: gdy to jest protokół, a z niego dopiero projekta mają być wyciągniętemi, i ja wnoszę, aby był rozdrukowanym.

Ankwicz krakowski: niech mi się godzi na tak rozliczne wnioski te uczynić przełożenie, iż wszytkich deputacji jak i tej jest taż sama i jedna reguła, że pracując około dzieła wyznaczonego im zawżdy stosowne do pracy swojej mają gotowe projekta i z niemi do stanów przychodzą jako z rzeczą mającą związek z zamiarem ich pracy. Przeto chciałbym, aby tak protokół, jak i projekta były czytanemi. Że jednak wielu z sejmujących przez szacunek czasu wnosi, na co i ja przystaję, aby tytuły same tak protokołu jako i projektów zostały przeczytane, rzecz zaś cała szła w deliberacją, a one wraz rozdrukowane i rozdane sejmującym osobom były.

Narbutt lidzki prosił marszałka o rozdrukowanie i rozdanie niebawne.

Marszałek zaręczył mu, iż to wszytko dopełni się.

Szydłowski mielnicki rzekł: już by ten protokół do połowy był dotychczas przeczytanym, gdyby czasu tego próżne nie zabrały sprzeczki. Przeto wnoszę, aby porzuciwszy niepotrzebne sprzeczki, zacząć czytać protokół.

Zaczął czytać JP sekretarz protokół deputacji: v. nr 7.

Przerwał to czytanie Syruć smoleński mówiąc: nie masz zgody! Nikt nie słyszy tego czytania, proszę o rozdrukowanie i rozdanie, a każdy go wolno myślą u siebie przeczyta i rozważy. Domawiam się tylko, aby w trzy dni od rozdania zyskiwał decyzją.

Raczyński sandomirski: protokół przyniesiony obejmuje projekta i tabele listy cywilnej. Znaleźliśmy pracując około tego dzieła wiele okoliczności, które zostały zanotowane. O tych należy stany uwiadomić. Słyszę ja niemal powszechne żądanie o rozdrukowanie i rozdanie, ale razem wielu osób widzę sprawiedliwą troskliwość, aby znowu po rozdrukowaniu i rozdaniu nie zostały na nowo wziętemi w deliberacją. Z tych miar wnoszę, aby jak tytuły ich zostaną przeczytane, już tym samym były rozumiane jako zostające w deliberacji.

(Przerwali mu w tym miejscu głos Syruć i Narbutt, żądając, aby deliberacja od rozdania sejmującym liczyła się.

A zaburzenie stąd w izbie wszczęte, gdy nieco ustało, mówił znowu Raczyński:) jeśli izba tego chce, aby jej było zaręczono, iż po rozdrukowaniu i rozdaniu tego projektu sejmującym osobom nie tegoż momentu, ale we dwa dni dopiuro szła jego decyzja, to niech się JP marszałek o zgodę na to zapyta, a kwestia tym kształtem różniąca nas i spory same przez się upadną.

Marszałek pytał się, czy zgoda izby, aby we trzy dni po rozdaniu protokołu czynności deputacji i projektów listy cywilnej decyzja ich następowała.

Gdy na to powszechna nastąpiła zgoda, marszałek chciał podnieść do decyzji projekt przeznaczający zapłatę 1.000 zaległych jakoby pensji JP Zabielle hetmanowi pol. lit. jako zastępcy marszałkostwa konfederacji targowickiej litewskiej.

Ale powszechnym odgłosem: nie masz zgody! został okrzykniętym.

Miączyński lubelski: ponieważ podług prawa deputacja wszytkim część czwartą pensji w liście cywilnej odtrąciła, wnoszę z tego powodu prośbę za JP Tęgoborskim, gdyby on prawie cały majątek na usługach publicznych straciwszy, od tej powszechnej reguły został wyjętym.

I na ten wniosek powszechne: nie masz zgody! dało się słyszeć a Staniszewski czerski rzekł: jak będziem decydować projekta listy cywilnej, zapewne że wtedy nad zasługami tego męża zastanowiemy się.

Tuhanowski nowogrodzki domawiał się z zapaleniem, aby jego projekt o 1.000 dla JP Zabiełły zaległej pensji był czytanym przez JP sekretarza i wraz wziętym do decyzji.

Ale na ten wniosek takie powstało w izbie zaburzenie, że już w drugie ani mówić o nim, a tym bardziej czytać nie pozwolono.

Bieńkuński oszmiański przymówił się za projektem swoim do sancitów zaskarżonych konfederacji targowickiej ściągającym się, prosząc o podniesienie jego i decyzją. Dalej czynności konfederacji tejże eksplikował, że mało szkrupulatna w domierzaniu ścisłej dla wszytkich sprawiedliwości komisje jednostronne wydawała, a przeto jeden drugiego uciskał, urzędy i majątki odejmowała. I wnosił, aby wszytko było zwróconym do dawnej postawy. Prosił potym kolegów, aby płaczowi i łzom ukrzywdzonych nastawili ucha, ile że i JKs. biskup chełmski donosił już stanom jako prezydujący w deputacji do roztrząsania sancitów, że tylko skarżący się przed nią stają, a druga strona nie odpowiada. To powiedziawszy przekładał, iż trzeba, aby rezolucje i opinie deputacji nie były zaoczne, i że temu jego projekt jest dogodny, gdy od osobistej komunikacji skargi stronie przeciwnej trzy dni czasu przeznacza do odpowiedzi, a na dobrach dwa tygodnie, aby wszelkie komisje wypadłe z konfederacji targowickiej co do egzekucji ich wstrzymane zostały. A to przełożywszy, prosił o czytanie i decyzją swego projektu.

Kulwiec oszmiański: gdy deputacja do sancitów żadnej o czynach swoich przed stanami nie czyni relacji, a łzy płaczących i skarżących się na sancita czułe na wskroś przejmują serca, podaję stosowny do zaradzenia temu projekt i o czytanie dopraszam się.

Czytał sekretarz tenże projekt w tych słowach ułożony: v. nr 8.

Skarszewski biskup chełmski: na zaskarżenie przed stanami uczynione przez JP oszmiańskiego deputacja przez usta moje odpowiada. Do dziś dnia odebrała ona 79 zaskarżeń, odpowiedzi zaś na nie ma tylko 15 złożonych i wszytkie te roztrząsnęła. Czeka tylko rozkazu waszego, stany sejmujące, kiedy ma przed oblicze wasze przynieść opinie swoje. Związana ona jest prawem, aby na obustronne przełożenia opinie wydawała, przeto bez odpowiedzi będących, tknąć się nie poważyła. Co zaś ma dalej czynić i jak w tym przydarzeniu postąpić, czekać będzie waszych wyroków.

Proszono licznie, aby projekt JP Bieńkuńskiego czytanym był i decydowanym. Stąd zamieszanie w izbie zrobiło się dosyć tęgie. W nim król JMć przyzwał ministerium do tronu, od którego książę Sułkowski kanclerz WKor. solwował sesją do dnia jutrzejszego na godzinę 4 po południu.

Dnia 22 oktobra podobnież o godzinie 4 po południu za zebraniem się do izby posłów dla zatrudnień JKMci sesja solwowaną została na dzień następny na godzinę 4 po południu.