Dzień 20 novembra

Sessya 98 poobiednia

Sessyą tę zagaił JP marszałek sejmowy, mówiąc: koniec bliski sejmu coraz bardziej nas przynagla do przyspieszenia robót sejmowych, a zatym do czytania dalszych artykułów formy rządowej przystąpi JP sekretarz.

Czytał JP sekretarz tomu trzeciego miasta wolne Rzpltej: v. nr 1.

Załuski podskarbi nadworny koronny: jako prezes deputacyi egzaminującej władze wojskowe mówił tak: gdy w czasie relacyi zdawanej nie przystąpiło się do czytania opinii deputacyi na zaskarżenia, teraz one JP piński czytać będzie.

Skirmontt piński: przymówiwszy się pokrótce, zaczął czytać skargi i opinie na nie deputacyi, a między wielu innemi za JPanem Sztetnerem, któren będąc pułkownikiem w gwardii, gdy poszedł na pułkownikostwo fizylierów regimentu, ten zaś gdy został zwinionym, aby znowu do pierwszej rangi był powróconym. Dalej czytał skargi tych, co zostali usuniętemi lub intrygą lub zostaniem się korpusów za kordonami. Wnosił wzgląd na zasługi JP Podhorodeńskiego generała leutenanta wojsk koronnych do 40 lat w wojsku zostającego, aby mu król JMć i sejmujące stany to pamiętać i nadgrodzić chciały. Za nim i król JMć przymówił się o względy sejmujących. Potym JP piński rekomendował JP chorążego Kimbara, a oddawszy talentom jego rzadkim sprawiedliwość, czytał opinią w nadgrodę znacznych jego szkód w czasie ostatniej kampanii poniesionych awans mu zapewniającą, która tak jednomyślnym izby odgłosem - jako też przymówieniem się JKMci w te słowa: I ja za nim najmocniej proszę, bo wiem, że jest dobry żołnierz. Cnoty i talenta jego są mi znane - poparta została.

Czytał dalej JP piński skargę o summę z kommissariatu winną JP Soltenhoffowi generałowi i opinią na nią odsyłającą do komisyi wojskowej po rozpoznanie i opłatę jej. Dalej skargę Gintowta o ominiony awans pułkowniczy i areszt, a wiele innych przełożywszy opinii, przystąpił do zaleceń od komisyi wojskowej danych zasługom JP Księżopolskiego archiwisty tejże komisyi. A w tymże momencie JP Głębocki podał projekt do czytania, przeznaczający mu pensyi dożywotniej 2.000 złp, któren gdy przeczytał JP sekretarz, marszałek sejmowy w te słowa mówił: winienem sam wydać świadectwa, będąc cztery lata komisarzem wojskowym temu obywatelowi, jego pracy, pilności i zdatności do służby, a gdy się chciał o zgodę zapytać, wzięto z początku ad deliberandum, lecz potym odstąpiono i na zapytanie się po trzykroć przez marszałka powszechna nastąpiła zgoda.

Czytał dalej JP piński rekomendacyą porucznika Poniatowskiego z cesarskiej służby wyszłego, a Karski płocki projekt w tej materii podał.

Czytał go JP sekretarz, rangę majorowską temuż JPanu Poniatowskiemu w wojsku Rzpltej zapowiadającego, na co gdy się JP marszałek po trzykroć o zgodę zapytał, która za każdym razem powszechna znalazła się.

Po czym Skirmontt piński dalszą czynił rekomendacyą osób, a między nimi JP Rokossowskiego posła bełzkiego.

JP Walewski wołyński podał projekt zapewniający mu awans na wakujące pułkownikostwo fizylierów. Któren czytał JP sekretarz w tych słowach podany: v. nr 2.

Mimo silne i wielu żądania, aby się marszałek zapytał na niego o zgodę, zamieszanie do wzburzenia się izby dało się widzieć i w nim wzięto projekt ad deliberandum.

Czytał potym JP Skirmontt potrzebę zwrotu 10.000 złp wziętych u JPani Baierowej za kwitem księcia JMci Józefa Poniatowskiego, ku czemu stosowny projekt podał JP Cieszkowski wołyński, a ten czytanym był od JP sekretarza w tych słowach: v. nr 3.

Po nim wniósł JP piński pretensyę JP ułana pułkownika pułku tatarskiego zwiniętego, w którym interesie podał projekt JP Stoiński lubelski zwrot mu 830037 złp zalecający, któren czytał JP sekretarz w tych słowach ułożony: v. nr 4.

Domagano się zapytania o zgodę na ten projekt, ale JP Staniszewski czerski rzekł: pozwól, WMPanie lubelski, odesłać tę pretensyę do komisyi likwidacyjnej wojska lit., to przejdzie unanimitate. Inaczej zaś przechodzić nie pozwolę i sam go ad deliberandum wezmę i zaraz biorę.

Po czym JP Skirmontt dalsze krzywdy i na nie skargi wojskowych czytał, a szczególniej JPana Damięckiego o odebraną mu rangę adiutancką, za którym przymawiając się JP Goszkowski ciechanowski podał projekt, a Grzegorzewski płocki wnosił, aby wszytkich usuniętych arbitralnie, a patentowanych od JKMci razem do dawnych rang przywrócić.

Czytał JP sekretarz projekt przywracający JP Damięckiego do rangi, w tych słowach: v. nr 5.

Ten projekt Kossakowski kowieński i inni wzięli ad deliberandum.

Czytał JP Skirmontt podobneż skargi Reycha generała adiutanta i Brzozowskiego Buńczucznego buławy polnej litewskiej, do której skargi stosowny podał projekt JP Staniszewski czerski.

A ten czytany był od JP sekretarza, w tych wyrazach: v. nr 6.

Grzegorzewski płocki radził udać się do uformowania generalnego projektu, a przezeń wraz wszytkich powrócić.

Po tym JP płockiego przełożeniu, czytał JP Skirmontt skargę JPana Wojniłłowicza generała adiutanta buławy WLit. po 30-letniej służbie oddalonego, do której skargi stosowny podał projekt JP Gostkowski ciechanowski.

Ten zaś czytany był przez JPana sekretarza, w tych wyrazach: v. nr 7.

Grzegorzewski płocki: podaję dodatek do projektu, aby nie tylko JPan Wojniłowicz, lecz i wszyscy upatentowani od JKMci, a w czasie rewolucyi arbitralnie usunięci, do swoich rang zwróceni byli.

Czytał go JP sekretarz, w tych wyrazach; v. nr 8.

Marszałek: sprawiedliwa WPana illacya, ale tak ogólnego dodatku podawać do projektu nie należy, ale explicite trzeba wyrazić: tego i tego przywracamy, a każdego wyszczególnić.

Grzegorzewski: kto tylko był upatentowanym od JKMci, a nie jest odsądzonym, był zaś przemocą i arbitralnie usunięty, powinien się do rangi swojej powrócić. Bez tego dodatku nie pozwolę na projekt, bo nic nie masz sprawiedliwszego nad mój wniosek.

Na co marszałek: cóż mam robić, MPanie płocki, kiedy koledzy i sam projekt biorą ad deliberandum.

Skirmontt piński: deputacya do was, stany sejmujące, z żadnym projektem nie przychodzi. Do waszej to będzie woli, gdy przyjdą jej opinie do decyzyi odrzucić je lub utrzymać i przyjąć. Dozwólcie teraz kończyć zaczęte czytanie opiniów deputacyi.

Marszałek: gdy dodatek JP płockiego był przyczyną, że wzięto na deliberacyą projekt za JP Wojniłłowiczem, teraz gdy JP płocki od dodatku swego odstępuje, zapytuję się o zgodę.

Chojnowski wizki: już raz wzięty jest na deliberacyą, niech w niej zostaje i potym go zadecydujemy.

Skirmontt piński czytał opinię deputacyi, pretensye oficerów o wydane z krzywdą ich starszeństwo fortracyi, odsyłającą je do rozpoznania komisyi likwidacyjnych, koronnej i litewskiej. Po niej czytał opinię o usunięcie JP Trębickiego od regencyi komisji wojskowej lit., chociaż to kupionej przez niego, Walewski wołyński przymówiwszy się do zasługi rzeczywistej i talentów osobistych JP Trębickiego, a przełożywszy pokrótce krzywdę jemu uczynioną, której tak zasłużony podpadać nie powinien obywatel, stosował się w tym do opinii deputacyi i decydowania jej niezwłócznego żądał.

JP Aleksandrowicz smoleński podał do tej opinii projekt, a Walewski koniecznego czytania opinii domagał się.

Czytał JP sekretarz opinią, a po niej projekt JP Aleksandrowicza, w tych jedno po drugim zawierające się słowach; v. nr 9.

Plichta sochaczewski: jest to odwieczna prawda, że mocny potrafi ucisnąć słabszego. Tak się ze strony JPana hetmana WLit. z JP Trębickim stało i w tym właśnie stopniu jest interes. JPan Trębicki będąc nękanym, był na koniec wyzutym z urzędu bezprzyczynnie, o czym deputacya przekonawszy się, najsprawiedliwszą opinią przyniosła, że zaś ma krzywdę, nicht temu zaprzeczyć nie może. Należy mu się gaża zaległa, należy równie powrócić i pieniądze za kupno rangi dane. Przestaje na tym JP Trębicki, aby mu pieniądze za rangę dane powróconemi zostały, ale zawżdy nie mogę tego pochwalić, aby osobnymi projektami, nie stosownymi do opinii deputacyi, miano się nadwątlać i słabić. Stoję przeto za wnioskiem JP wołyńskiego, aby się utrzymała opinia, i proszę JP marszałka, żeby się zapytał o zgodę.

Narbutt lidzki: nie jest tu miejsce sądu, aby można było wchodzić i rozpoznawać wszelkie okoliczności, idzie tu tylko o samą opinią deputacyi i do niej mówić należy. Albowiem mają strony sąd, do tego o krzywdę, jeśli ona jest, zawżdy udać się mogą. To powiedziawszy, pochwalił opinią deputacyi, że ona jest stosowna do skargi JP Trębickiego o zepchnięcie z funkcyi, albo o zapłatę za nią. Ma on w opinii vel vel, czego sam zechce. Ale co sądu, to nie można tu żądać. To przełożywszy, zostawywał całą rzecz do delikatności sejmujących stanów, czy opinia ma iść do decyzyi, czy też podany projekt do deliberacyi.

Plichta sochaczewski: użyłem w głosie moim delikatności, bo mógłbym jaśniej wytłumaczyć, jakiemi krokami gwałt usunął JPan Trębickiego od regencji, z której mu teraz nawet awans do pisarii sprawiedliwie należy. Proszę więc o decyzyę opinii.

Narbutt: co się tycze awansu na pisaryą, to do fortragu, a bardziej jeszcze do uprzywilejowania od JKMci należy.

Plichta: nie zawżdy król JMć, jak słuszność każe i sam chce, może uczynić sprawiedliwość. Częstokroć ma związane ręce mocniejszemi nad nią okolicznościami.

Marszałek: gdy na decyzyą opinii nie masz powszechnej zgody, a projekt został ad deliberandum wzięty, niech więc JPan piński dalsze czytanie opiniów uskutecznia.

Król JMć: gdy JP Trębicki przekonał deputacyą dowodami przez siebie złożonemi, że miał prawo przy regencyi zostawać, trzeba, żeby mu była sprawiedliwość uczyniona i należy wynaleźć sposoby, aby mu ją przyspieszyć.

Marszałek: przypominam WKMci krótkość czasu sejmowaniu naszemu zostającą, a wielkość pracy przed nami będącą. Prosiłbym z tych miar, aby opinie dalej kontynuowanemi były, nie trwoniąc czasu na ciągłych sporach.

Grodzicki krakowski: trzeba mieć najpierwszą baczność na skarb publiczny cale ubogi. A gdybyśmy wszytkim pokrzywdzonym spłacać rangi mieli, nie wiem skąd byśmy na to wystarczyli. Jestem za opinią deputacyi i zgadzam się z wnioskiem JP wołyńskiego, co nawet większa - pozwolę i na spłacenie JPana Trębickiego, bo to jest najkrótsza droga. Ale niech ci, co po nim awansowali, zapłacą, nie żeby skarb publiczny uczynioną przez nich nadgradzał JPanu Trębickiemu krzywdę.

Kossakowski biskup inflancki: znam ja to dobrze, że najlepiej się rzeczy wszytkie między współobywatelami w ich sporach ugodą kończą. Byłem i ja dawniej użyty w interesie JPana Trębickiego i drugich, a najlepiej wiem, o co rzecz między niemi chodzi. Zgodzi się ze mną każdy, że odebrać nikomu urzędu bez dekretu nie można, a tego nie masz w interesie żalących się osób, można więc krótko rzecz zakończyć, że się wszyscy do swych miejsc powrócić powinni i zostać każdy na swoim miejscu. Sam ich na honor zapewniałem, że żadnemu z nich krzywda nie stanie się pod obowiązkiem z mojego majątku nadgrodzenia, a JP Trębickiemu będzie dostateczną satysfakcyą, gdy powróci do swojego urzędu. JP Wojniłłowiczowi żadna się krzywda nie stała, gdy dotąd nie ma na jego miejscu wyznaczonej osoby, a jeśli zaniósł skargę, to chyba dlatego, aby mógł swoje miejsce komu przedać, a to sobie prawem zapewnił. Co się zaś ściąga do JPana Damięckiego, sam przychodził do konfederacyi, prosząc o spłacenie siebie czteroletnią gażą i na to uzyskał sancitum 16.000 jemu przeznaczające. Teraz zaś sam je zaskarżył, niech więc będzie do swego placu powróconym. JP Trębicki sam mnie prosił, aby mu wolno było przedać, a to mu, jak mówiłem, zaręczyłem. Mniemam, iż żadnemu z nich krzywda nie będzie, gdy się powrócą do tego, co ich było własnością. Przeto słuszną rzeczą sądzę, aby bez żadnego oporu, co się do nich ściąga, opinia deputacyjna unanimitate przyjętą była.

Król JMć: budować się powinniśmy z przełożenia bezstronnego JMKs. biskupa inflanckiego. Chciałbym więc i ja, aby te projekta bez deliberacyi przechodziły, a rzecz się i z pospiechem, i z sprawiedliwością ukończy.

Kossakowski biskup inflancki: i mnie się zdaje, że nie innym końcem biorą się one do deliberacyi, niż tylko aby tę kwestię ugoda ukończyła.

Przed samym wprowadzeniem przez JP Skirmontta materyi opinii deputacyi w interesie JP Trębickiego na czytaną przez tegoż JP pińskiego w interesie JP Dederki komendanta Nieświeża i do deputacyi podaną prośbę, szmer i gadania tłumiące głos czytającego powstały.

Na co Skirmontt piński rzekł: nie przynosi tu deputacya wyroku, lecz tylko daje wiedzieć to, co jej przez memoriał zostało podanym. Wolno będzie stanom przy decyzji opinii w przyzwoitym czasie przyjąć lub odrzucić żądanie, teraz zaś w czytaniu czynić przeszkody nie przystoi.

Mimo to przymówienie się deputowanego szmer nie ustał, owszem przekąsne mówienia do poddania Nieświeża dawały się słyszeć. A zaledwo laski obydwie wielkie koronna i litewska do porządku izby wprowadziły, w której traktował się interes JP Trębickiego, tak jako jest wyżej opisany, a gdy ten w nadziei ugody nadal został zawieszonym, żądano znowu czytania projektu ogólnego dla ukrzywdzonych na rangach.

Czytał JP sekretarz takowy projekt, powracający oficerów upatentowanych od JKMci, a w czasie rewolucyi z miejsc swoich usuniętych - co jak i pierwej na deliberacyą wziętym zostało.

JP piński Skirmontt kontynuował dalej opinie i zalecał względom JKMci i sejmujących stanów JP Zawadzkiego, rotmistrza chorągwi trybunalskiej, lat 20 w służbie zostającego. Potym dalsze skargi i na nie opinie deputacyi, a jak przyszedł do skargi podpułkownika Goszkowskiego, stosowny do jego interesu podał projekt JP Gostkowski ciechanowski, przywracający go randze podpułkownikowskiej, któren czytał JP sekretarz w tych słowach; v. nr 10.

Po przeczytaniu zaraz JP Aleksandrowicz smoleński odezwał się: ta rzecz jako za niesubordynacyą wynikła, należy prosto do kommissyi wojskowej, a przeto projekt ten biorę ad deliberandum.

Gdy JP piński w dalszym kontynuowaniu opinii zaczął mówić o zaletach JP brygadiera Dąbrowskiego, zabrał głos JP Karski płocki za tymże JP Dąbrowskim i subalternami jego, Kapenhausenem i Zabłockim, mężnie się w zabieraniu kordonu przeciwko Prusakom stawiącym, w te słowa; v. nr 11.

Skończywszy mowę, JP płocki oddał stosowny projekt do laski.

Król JMć: jestem ja zawżdy za prawdziwą zasługą, ją wspierać, za nią mówić najmilszą mam powinność, a to gdyby ona nie tylko krzywdy nie poniosła, ale nawet bynajmniej zatarta nie była. Sam się lat kilka usilnie starałem, aby JP Dąbrowskiego z służby saskiej, w której w majora randze zostawał, jako szanownego z talentów oficera do krajowej służby wyciągnął, i gdym tylko tego dokazał, nieszczęśliwa zmiana rzeczy inaczej uczyniła. Przeto i ja ponawiam przełożenie moje, aby zasługa prawdziwa zatartą nie była, za JPanem Dąbrowskim proszę.

Czytał JP sekretarz projekt zabezpieczenia rangi JPanu Dąbrowskiemu brygadierowi.

A gdy JP marszałek zapytał się o zgodę, Wojniłłowicz nowogrodzki odezwał się: gdy mojego brata projekt wzięto ad deliberandum, przeto i ja ten biorę ad deliberandum.

Na co sensacja w izbie dała się uczuć i zamieszanie pełne nieukontentowania, w którym król JMć mówił: ale może się JP nowogrodzki skłoni odstąpić od deliberacji.

Mimo to Wojniłłowicz do ogólnego odsyłał projektu, stawając za deliberacyą.

Karski płocki: nie dla tego to JP nowogrodzki bierze ad deliberandum, aby się ogólnym projektem wszytkich zasłużonych zabezpieczyło, ale dlatego, jak sam wyraził, że jego brata projekt wzięty został do deliberacyi.

Chciał mówić więcej, ale wszczęte zamieszanie przeszkodziło, a w nim skłoniono JP nowogrodzkiego, że odstąpił od deliberacyi, zatem JP marszałek zapytał się o zgodę na projekt zabezpieczający rangę JP Dąbrowskiego, na co po 3-krotnym zapytaniu się, jednomyślnie zezwolono.

Skirmontt czytał znowu opinie do skarg oficerów na komendantów swoich regulujące się i podał do laski od deputacyi ogólny projekt, posyłający one w ryczałcie do komisyi likwidacyjnych 0N.

Czytał go sekretarz w tych słowach: v. nr 12.

Orański bełzki bez przymówienia się podał do laski projekt.

Staniszewski zaś czerski przymówiwszy się do projektu ogólnego, aby w nim dla wszytkich oficerów równy był zachowany warunek, podał do laski projekt za Lanckorońskim pułkownikiem, aby mu lub plac pułkownikowski lub 4-letnia gaża zapewnionemi było.

Czytał go w tych słowach sekretarz: v. nr 13.

Grzegorzewski płocki: nigdy się temu nie sprzeciwię wnioskowi, ale potrzeba, aby przyczyny zasługi lub należności widocznie były okazane, a przekonywały o zadosyćuczynieniu. Znam też za powinność moją mówić o złym przykładzie, z krzywdą oficera zaszłego fortragu, jaki się stał w pułku pierwszej straży koronnym, gdzie komendant dał fortrag majorowi, pominąwszy podpułkownika, co przeszły regimentarz koronny, a teraźniejszy hetman WKoronny pochwalił. Ale tu do hetmana nic nie mówi, lecz jakim prawem mógł to sobie pozwolić szef, aby z krzywdą starszeństwa wydawał fortragi. Jakoż aby się złe przykłady nie mnożyły, podaję projekt do laski i o czytanie upraszam.

Czytał JP sekretarz w tych słowach: v. nr 14.

Po przeczytaniu odezwano się do króla JMci o pomoc, aby sprawiedliwość ukrzywdzonemu uczynioną była.

Król JMć: pozwól WPan, MPanie płocki, to sobie powiedzieć, kiedyś się do mnie z kolegami w tym interesie z prośbą obrócił, wiem ja dobrze, a o co to chodzi, i to mi nie jest tajno, że ten, który pominionym został przez lat blisko 11, będąc oficerem w tym regimencie nigdy się w nim nie znajdował i służby nie odbywał, co mu zawżdy pobłażano. Szefa zaś winić także WPan nie możesz. JP Karwicki szef jest mi dobrze znajomym, jest to całkowicie pełen cnoty, męstwa i poczciwości. Ręczę, gdybyś WPan tak dobrze wiedział jak ja, to byś nigdy go nie wnosił.

Grzegorzewski: we wszytkim powinna być ścisła sprawiedliwość zachowana. Jeśli ten, komu przez fortragowanie niższej rangi oficera krzywda jest uczyniona, nie wart być fortragowanym, to mu nawet być i podpułkownikiem nie należy. Niech by był sąd lepiej na niego wyznaczony i został odsądzonym, toć by się wedle słuszności i przepisu prawa stało. Albowiem ogólna niezdatności racya ani krzywdy jemu uczynionej, ani złamania przepisu prawa nie wymawia. Krzywda jest zawżdy krzywdą, bo ranga ominiona, co się przenigdy dziać nie powinno. Naganił na końcu mówienia Ożarowskiego regimentarza wtedy koronnego, a bardziej szefa, urządzenie się.

Załuski podskarbi nadw. kor. do materyi projektu podanego przez JP płockiego mówił, iż już deputacya do egzaminu władzy wojskowej wyznaczona tak na tę skargę przed nią złożoną, jako też i na inne podobne jej wydała swoją opinią, odsyłając je do komisyi wojskowej.

Król JMć: JP Ożarowski, wtedy regimentarz, a teraz hetman WKor., podał mi formalny fortrag, a to jest rzecz już zrobiona, nie zaś do przerobienia. Jakże ją można naruszać?

Zaczęto prosić o przeczytanie znowu projektu powracającego do rang JPan Reycha generała i Brzozowskiego buńczucznego.

Ale gdy sekretarz przeczytał, znowu ad deliberandum wzięto.

Gałęzowski lubelski nie przymawiając się, podał projekt o sprawach potioritatitis, któren czytał JP sekretarz w tych słowach: v. nr 15.

Marszałek wnosił, aby dla oszczędzenia czasu JPanowie posłowie, jakie tylko mają projekty, bez zabierania głosu do laski podawali.

Załuski podskarbi nadworny koronny wniósł zasługi oficerów, którzy się w przeszłej kampanii dystyngowali, a szkody w niej znaczne ponieśli, prosząc, aby im to nadgrodzonym było z zapewnieniem rang zasłużonych.

Król JMć: winną wdzięczność mieć będą zasłużeni, bo samo tylko obywatelstwo mówić za tym, co teraz wnosił JP podskarbi nadworny koronny jemu doradziło, do czego się i ja przyczyniam.

Załuski podskarbi nadw. kor.: odebrałem przed samą sesyą list, a w nim przełożoną pretensyę JP Krygsheyma. Sprowadził go jeszcze JP Ogiński hetman WLit. z zagranicy na egzercermajstra wojska litewskiego i miał zapewnioną sobie pensyą 6.000 złp na rok. Lecz potem zawiedziony został, o co się zaskarża i winnej mu należności nadgrodzenia doprasza się, do czego stosowny podaję projekt.

Czytał JPan sekretarz rzeczony projekt tak ułożony: v. nr 16.

Po przeczytaniu wraz go wzięto ad deliberandum.

Załuski podskarbi nadwrony koronny: ten projekt jak mi został już gotowy w liście przysłanym, tak go do laski podałem, a decyzję jego do woli stanów sejmujących oddaję.

Łobarzewski czernichowski: jeśli tak jest, jak się ten jegomość w projekcie tłumaczy, warto jest, aby się nad tym projektem nieco namyślić i zapytać się wiadomych rzeczy, jak się takowy interes tyczący się JPana Kryhsheyma pozostał, że o nim w tak długim ciągu czasu ani wzmianki nie było, ani się sam na to dawniej użalał.

Załuski podskarbi nadworny koronny wnosił decyzję kwitu komisji skarbu kor. jako też i dla komisyi ON, gdy obie skarbowe były złączonemi.

Plater podkanclerzy lit.: uprzedził mnie JP podskarbi nadw. kor. w przymówieniu się swoim do skarbowej materyi, któremu jako deputowanemu do skarbu należało to wnieść. I właśnie miałem to uczynić, albowiem słuszną jest rzeczą, aby ci, co przez lat siedym w tej magistraturze urzędowali, zakwitowanie należne uzyskali. Prawda, iż by z porządku rzeczy wypadało, aby wprzód opinie na skargi przeciwko tej magistraturze zaniesione udecydowane były. Ale teraz dla skąpości czasu można kwit pierwej puścić do decyzji, ostrzegwszy warunek taki, iż na skargi obywatów wraz po nim opinie deputacyi będą przechodziły.

Czytał JP sekretarz projekt kwitu dla komisyi skarbu kor. i razem dla tejże komissyi skarbowej ON.

Gdy się JP marszałek zapytał o zgodę, JP Bieńkuński oszmiański zatamował decyzyą do wiadomości w opiniach.

Szydłowski ciechanowski: w nieszczęśliwym stanie kraju naszego wielu widzę szczęśliwych. Na jednych zasługi wzgląd miano, drugim względy przyrzeczono. W liczbie zasłużonych stawa JP Górski kommisarz skarbowy, któren ciągiem lat siedmiu pracowicie pilnował magistratury, zdrowie sobie osłabił raz w raz loterycznej pilnując pracy, bo właśnie w tym przedziale skarbu niebywałe przedtem porobił urządzenia, będąc do niej za prezesa raz na zawsze przeznaczonym. Proszę więc o podniesienie projektu zapewniającego mu na zawsze prezydencyę w loteryi, a tego niezwłóczne decydowanie.

Król JMć: nikt bardziej nie widzi nade mnie zasług JP Górskiego i nie żąda, aby ten projekt mógł być decydowanym, ale to bynajmniej nie przeszkadza, aby kwitu przejście tym projektem miało być wstrzymane. Będzie czas i na niego, a teraz niechaj dla magistratury kwit przechodzi.

Pytał się JPan marszałek trzy razy o zgodę na ten kwit, a ta raz w raz powszechna była.

Czytał JP sekretarz projekt w treści aprobujący sancitum konfederacyi targowickiej, wyznaczające JP Górskiego dożywotnim loteryi prezesem z rangą, płacą oraz cum activitate kommissarza skarbu koronnego.

Po przeczytaniu pytał się JP marszałek o zgodę, ale tej mimo powtarzane raz w raz o nią wołania i domawiania się ani powszechnej, ani zupełnej nie było.

Drewnowski łomżyński powiedziawszy wyraźnie: nie masz zgody! - tak się dalej tłumaczył: szanuję ja JPana Górskiego i jego w rzeczach, co się tyczą urządzeń loterii, znajomość. Pozwalam na zawiadowanie jego loterią, na pensyą również zgadzam się dożywotnią. Ale żeby miało być, jak jest w projekcie wyrażone, udecydowane, aby miał dożywotnią rangę kommissarza skarbowego, to jest wyraźnie przeciwko prawu, które co sejm komisarzy obierać kazało. Dlatego wnoszę, aby miał tytuł czy guwernora generalnego, czy prezydenta loterii, czy zaś prosto prezesa. Albowiem wedle projektu postępując byłoby naruszać prawo w Rzpltej kreować urzędnika niebezpiecznego, bo dożywotnie bardzo ważne posiadającego urzędowanie.

Mimo to przełożenie ,,zgoda!" znaczna część Mazurów wykrzykiwała, a marszałka naglono, aby się znowu o nią zapytował.

Młodzianowski rożański tłumaczył się przeciw wnioskowi JPana łmożyńskiego mówiąc, że te słowa z rangą i prerogatywami kommissarza, których w sancitum konfederacyi targowickiej nie było, powód miała z tych miar deputacya umieścić, iż od nastania loterii przedtem bywało, iż zawżdy z kolei był obieranym jeden komisarz do prezydowania w loteryi. Teraz gdy JP Górski został kommissarzem, komisya widząc jego zdolność, jemu raz na zawsze to zawiadowanie powierzyła. Deputacja z tych miar, że zawżdy kommissarz prezydował, na ten dodatek zgodziła się, mając permowencyą, iż i dawniej prezydujący zawżdy kommissarzami aktualnemi byli. Potem że lepiej dla samego projektu skarbowego, gdy tą częścią przychodów będzie zawiadywał znający wszelkie przedziały i całe gospodarstwo loteryi aniżeli nowy i żadnych w tym znajomości nie mający kommissarz.

Drewnowski łomżyński: zgadzam się ja na pensyę i niech się JP Górski nazywa prezydentem loteryi dożywotnim, ale nie kommissarzem skarbowym, bo to przeciwi się wyraźnym prawom, które chcą mieć kommissarzów skarbowych co sejm przez Rzpltej obieranych. Niech na koniec ma vocem decisivam, ale tylko w materyi tyczącej się loterii, bynajmniej zaś w innych jakich skarbowych materyach.

Za tym wnioskiem JPana łomżyńskiego wielu się posłów odzywać zaczęło, zgadzając się na niego.

JP marszałek sejmowy: wniósł tu JP Drewnowski łomżyński kwestyą do tego projektu jedynie z troskliwości obywatelskiej, za którą i wielu kolegów stawa. Ale że wszyscy na pensyą pozwalają równie jak i na prezydencję dożywotnią w loteryi, moim zdaniem dodać poprawę do projektu, że są różne związki z komisją loterii, aby w materyach tylko tyczących się loteryi w komisyi com voce decisiva mógł zasiadać, ile że mamy przykłady, iż instygator i przeszły pisarz komisyjny skarbowy JP Mikorski kasztelan com voce decisiva na zawżdy zasiadali i tego dożywotnie do urzędów ich przywiązane używanie prawem zawarowane mieli. Z tych powodów pytam się o zgodę na moje wniesienie.

Liczniej nieco zawołano: nie masz zgody! Chociaż zawżdy gorąco z inąd dopominano się decydowania, jak jest, podanego projektu.

Załuski podskarbi nadworny koronny: nicht nade mnie lepszego świadectwa wydać nie może JP Górskiego talentom, zdatności i zasługom. Przyjaźń nawet powoduje mnie za tym zacnym kolegą moim. Z tych miar spodziewam się, że ten projekt do dnia jutrzejszego wstrzymany, a lepiej zewsząd rozważony znajdzie waszą, stany sejmujące, aprobacyą. Przeto biorę go do jutra ad deliberandum.

Zambrzycki nurski: to z tego nie wypada, że pisarz i instygator vocem decisivam mieli w komisyi skarbowej, aby i prezydujący w loteryi miał także tej prerogatywy we wszytkich materyach używać. Zaszczycam się i przyjaźnią, i szczególniejszymi związkami z JP Górskim, wszelako przeciw wyraźnemu prawu widząc wniesioną kwestyą, inaczej trudno pozwolić na nią, chyba tylko z dołożeniem, aby miał vocem activam w komisyach w rzeczach tylko ściągających się do loteryi.

Załuski podskarbi nadworny koronny znowu się odezwał, biorąc tę materyą do jutra do rozwagi.

A powszechnie wołać zaczęto, aby przystąpił JP marszałek do opiniów deputacyi egzaminującej skarb koronny na zażalenia obywatelskie przyniesionych.

Marszałek tłumaczył się, iż zaraz przystąpi do czytania żądanych opiniów, że jednak JP kanclerz lit. przełożył zdanie swoje, aby JPP sejmujący dla niewycieńczania czasu, jakie ma który podać projekta, bez zabierania głosów do laski podawali, żądam więc wniosku tego uskutecznienia jako nieskończenie czas oszczędzającego, co przełożywszy stanom sejmującym wezwę JPana sekretarza do czytania opiniów, a najpierwej projektu ważnego od JPana Chodźki oszmiańskiego podanego, a ten do czytania oddaję.

Czytał JP sekretarz projekt odkładający komisyę likwidacyjną ilustracyjną wojska litewskiego na 10 lutego, w tych słowach: v. nr 17.

Zamieszanie trwało w izbie znaczne i spory tęgie. Narbutt lidzki ultro prosił o głos, inni decyzyi czytanego projektu, którym gdy doniósł JP marszałek, że wziętym został ad deliberandum, rzekł Błeszyński sandomierski: dzieła tak światłe, jakiemi są relacje deputacyów do magistratur wyznaczonych, dopraszam się JP marszałka naszego, ażeby były rozdrukowane i rozdane.

Król JMć: tak światłemu mówić i przypominać zgromadzeniu, jak jest teraźniejsze, ile w rzeczy powszechną wiadomość prawa obejmującej, że są najważniejszemi projekty od deputacyów do magistratur wyznaczonych, chociaż by nie trzeba było, ale że za mnogością rzeczy potrzebnych do urządzenia za troskliwością sejmujących zajmującą, aby wszytkiemu dogodzić, znam za obowiązek przypomnieć krótkość czasu do sejmowania pozostającą, a razem przełożyć, aby projekta od deputacyów niesione podniesionemi zostały. Nicht albowiem lepiej wiedzieć nie może potrzeb istotnych, jak te deputacye, które dykasteriów egzaminowały czyny. Proszę przeto, aby te projekta najprzód były do decyzyi podniesionemi. Buduje się nawet z tego, że wielu z sejmujących osób i samych tego żąda i mają zaiste tego przyczynę, albowiem w tych projektach znajdują się nawet wielu z sejmujących osobnemi projektami objęte myśli, a tak żądam, aby się do nich najpierwiej przystąpiło.

Zaczął JPan sekretarz czytać opinie skarbowe, a najprzód JPani Byszewskiej.

Grzegorzewski za interesem JP Byszewskiej całą jej wywodząc sprawę w komisyi skarbowej przygotowanym tłumaczył się głosem.

Młodzianowski rożański odpowiedział mu w ten sposób, iż chociaż miała ius communicativum na starostwo przed rozwodem, ale po nim gdy się o wszytko z mężem przez kompromis sądziła, to ius communicativum dekretem kompromisarskim usunięte zostało.

Grzegorzewski płocki tłumaczył się na to tym kształtem, iż gdy jej mąż opłaty dekretem przysądzonej nie uiszczał, bo dotąd summy 500 złp nie odebrała, powinna się więc wrócić do prawa swego iuris communicativi.

Gdy tę materyą pokrótce tu zebraną JPP sejmujący niemal patrońskiemi wyświecali wywodami, co gdy po kilkakroć ponowili, żądano propozycyi ad turnum, aby rzecz prędzej ukończoną być mogła.

Leduchowski kasztelan lubaczewski mówił za JPanem wojewodą podlaskim Aleksandrowiczem, iż on to starostwo na dobrej wierze od jej męża kupił, albowiem dekret kompromisarski skasował ius communicativum, i prosił o propozycyą ad turnum.

Grzegorzewski to mu zaprzeczył, a zawżdy stawał z tym, że ius communicativum dotąd utrzymuje się, gdy druga strona warunków dekretu nie dopełniła. Wszelako gdy go prosić zaczęto, aby sam jeden z opozycyą przeciw opinii stawający od niej odstąpił, żądaniu powszechnemu zadosyćuczynił.

Marszałek zapytał się w tym zamieszaniu powszechnego na JP Grzegorzewskiego nalegania zrobionym po trzy razy o zgodę, a ta była za każdym razem powszechna.

Ankwicz krakowski domawiał się, aby się JP marszałek raczył zapytać trzeci raz o zgodę.

Marszałek odpowiedział: ja temu nie winien, że WPan nie uważał. Proszę drugi raz lepiej słuchać, a teraz czyniąc zadość woli jego, zapytuję się jeszcze raz o zgodę.

Gdy już na to zapytanie zupełnie izba milczała, bo wprzódy zaszła potrójna zgoda, Ankwicz głośno do marszałka powiedział: otóż masz WPan, sam widzisz, że nie masz nic. I śmiać się zaczął.

Czytał JPan sekretarz dalszą opinią w interesie JP Rzeszotarskiego.

Po przeczytaniu Młodzianowski rożański tłumaczył powody, z jakich deputacya takową wydała opinią, w tym sposobie, iż JP Rzeszotarski zalicytowawszy królewszczyznę, gdy ją objął, znalazł lustrację jej nader uciążliwą, zaskarżył ją przed komisyą skarbu kor., która nie dawszy mu sprawy z lustratorami i nie wchodząc w kognicyą, czy dobra czy zła była lustracya, ukarała go grzywnami.

Załuski podskarbi nadworny koronny eksplikował przeciwnie, iż gdy JP Rzeszotarski przystępował do licytacyi, przychodził do niej z zupełną wiadomością, a mało co nawet za większą od drugich dawaną otrzymał ją summę, przepędziwszy tamtych co było ambigentami. Prócz tego będąc sąsiadem, wiedział dobroć i znał, co licytował, a potym przyszedł do kommissyi o allewiacyą i ze skargą na lustratorów. Kommissya mając swoje ordynacje wedle nich postąpiła.

Drewnowski łomżyński eksplikował się rozciągle do całego interesu, kładąc tę konkluzyą przeciw kommissyi, że powinna była przypuścić obywatela do probacji złej lustracji, albowiem zawżdy jej zostawała wolność i potym ukarania, gdyby nie wypróbował, ale nie dopuściwszy mu dowieść, co zadawał, karą go obłożyła.

Staniszewski czerski wnosił, aby propozycya ad turnum podana była.

Sprzeczano się długo i ścierano umowami w tej materyi wzajemnemi.

Gdy zaś tym większe czyniło się stąd zamieszanie, rzekł JP marszałek: gdy nie ma sposobu zgodzić się na opinią, przystępuję do turnum.

Drewnowski łomżyński jeszcze przeciw komissyi naganiając jej urządzenie się, w tym interesie przymówił się.

Marszałek: głoszę propozycyą ad turnum: czyli opinia deputacyi skarbowej w interesie JPana Rzeszotowskiego ma być przyjęta, lub nie. Ma być przyjęta - affirmative, nie ma być przyjęta - negative.

A gdy takąż propozycyą senatowi i ministerium ogłosił JKs. Wołłowicz referendarz WLit., nastąpił turnus senatu:

Skarszewski biskup chełmski affirmative, Kossakowski biskup inflancki affirmative, Suchodolski kasztelan smoleński negative, Leduchowski kasztelan lubaczewski affirmative, Tyszkiewicz marszałek WLit. affirmative, Plater podkanclerzy lit. affirmative.

Turnus stanu rycerskiego:

Krakowscy - Ankwicz affirmative, Grodzicki affirmative.
Oszmiański - Hutorowicz affirmative, Bieńkuński affirmative, Chodźko affirmative.
Lidzcy - Szyszko affirmative, Aleksandrowicz negative.
Wiłkomirski - Bolcewicz affirmative.
Kowieńscy - Kossakowski affirmative, Blinstrub affirmative, Domeyko affirmative, Kozakowski affirmative.
Upicki - Brunow affirmative.
Żmudzcy - Giełgud affirmative, Białłozor affirmative, Billewicz affirmative, Chrząstowski affirmative, Puzyna affirmative.
Chełmscy - Kunicki affirmative, Suffczyński affirmative.
Smoleński - Aleksandrowicz affirmative.
Starodubowski - Romanowicz affirmative.
Lubelscy - Stoiński affirmative, Zaleski affirmative.
Bełzki - Rokossowski affirmative.
Płocki - Grzegorzewski affirmative.
Nowogrodzcy - Wojniłłowicz affirmative, Tuhanowski affirmative.
Wołkowyski - Suchodolski affirmative.
Czerski - Staniszewski affirmative.
Warszawscy - Bieliński marszałek affirmative, Klicki affirmative.
Wizki - Chojnowski affirmative.
Zakroczymski - Wilamowski affirmative.
Ciechanowski - Gostkowski negative.
Łomżyński - Drewnowski negative.
Rożański - Młodzianowski affirmative.
Nurski - Zambrzycki affirmative.
Drohiccy - Zaleski affirmative, Pudłowski affirmative.
Bielscy - Ołdakowski negative, Drągowski affirmative.
Sochaczewski - Plichta affirmative.
Gostyński - Włodek affirmative.
Piński - Skirmontt affirmative.
Inflancki - Modzelewski negative.

Po obliczeniu wotów ogłoszona została pluralitas takowa: z senatu i ministerium było wotów affirmative 5, negative 1; ze stanu rycerskiego affirmative 41, negative 5. Iunctim affirmative 46, negative 6.

Po zadecydowaniu per turnum tej opinii czytał JP sekretarz opinie deputacyi egzaminującej skarb, na które raz w raz powszechna zachodziła zgoda, których seriarz wypisany z aktów: w aneksie v. nr 18.

Gdy zakończył JP sekretarz tak czytanie opiniów, jako i odpowiedzi na memoriały, odezwano się dla spóźnionej pory, albowiem już po 12 w noc było, o solwowanie sessyi.

Plater podkanclerzy litewski zastrzegłszy, iż jutrzejsza sesja zacznie się od relacyi czynienia przez deputacyą do egzaminu skarbu litewskiego przeznaczonej, a potym udawszy się do tronu, solwował z woli króla JMci sessyą sejmową na jutro na godzinę 9 z rana.

Dnia 21 novembra sesyi rannej nie było, albowiem gdy się nieco osób do izby zgromadziło, przybyły do niej JP Tyszkiewicz marszałek WLit. solwował z woli króla JMci sessyą na godzinę 4 po południu.