Dzień 26 oktobra

Sesja 79

Zagaił sesją marszałek sejmowy zwykłym przymówieniem się, zachęcając do jednomyślności i spiesznego około dobra kraju pracowania. Chwalił dalej listę cywilną onegdaj na sesją przyniesioną jako dzieło wypracowane, a radził, aby jak etat wojska i forma rządowa przyniesionemi będą, razem ich decyzja przechodziła. Oświadczył się na końcu, iż woli stanów czeka, jaką ma wziąć materią do ich decyzji.

Załuski podskarbi nadw. kor. z okoliczności zapadłego prawa zabraniającego komisjom skarbowym ON wydawania wszelkich asygnacjów wyjąwszy niektóre wyjątki, przekładał potrzebę opłacenia prowizji na terminie 1 listopada należnej od sumy 10 milionów z wyroku sejmu zeszłego zaciągniętych, do czego stosowny podał projekt.

Czytał JP sekretarz projekt takowy pod tytułem: ,,Zalecenie komisji skarbu koronnego".

Gdy po przeczytaniu wzięto w deliberacją, król JMć mówił: słyszany dopiero głos godnego ministra skarbu kor. tym bardziej w uwadze mojej wystawuje potrzeby Rzpltej w tym uciśnieniu, w jakim się teraz znajduje. W ciągu całym panowania mojego chwytałem wszelką sposobność, abym przeświadczył kochany naród, iż z siebie gotów jestem czynić wszytkie ofiary, bylebym mógł ulgę mu przynieść. Chcąc teraz tego nowy dać dowód, dochód z poczty między intraty moje z woli narodu policzony, na rzecz skarbu publicznego chcę odstąpić z tym tylko warunkiem, aby rząd i dozór tejże został przy mnie, a to dla utrzymania tego porządku, jaki koniecznie jest dla wygody publicznej potrzebny. Co że bez oddzielnego nie może się obyć projektu, przeto tenże na przyszłą sesją przynieść będzie moim staraniem. Pozwolą także prześwietne stany przełożyć sobie, iż to, co wniósł godny minister, gdy interesuje honor narodu, a zatym pozwolicie, prześwietne stany, aby to bez żadnej zwłoki dziś decydowanym zostało.

Marszałek sejmowy oświadczywszy imieniem stanu rycerskiego za to odstąpienie intraty pocztowej do skarbu publicznego podziękowanie, na dowód wdzięczności, aby rękę JKMci wolno było ucałować, zaniósł prośbę, o co i cała izba prośby swoje zanosiła.

Król JMć: ażebym drugi raz nie trudził stanów, biorę ten moment na to, abym oświadczył, iż także dochodu swojego z ceł do skarbu publicznego odstępuję, kontentując się tym, co mi prześwietne stany wyznaczą.

Całował potym senat, ministerium i stan rycerski ze zwykłym ceremoniałem rękę JKMci.

Po ucałowaniu zaś, Moszyński marszałek WKor. przekładał, że się rzeczy traktują z ministrami zagranicznemi o przyjęcie w przyzwoitej części długów Rzpltej, w podanym zaś przez JP Załuskiego projekcie gdy rzecz tylko idzie o prowizją, radził, aby tenże projekt był do decyzji podniesionym, a powtórnego jegoż czytania żądał.

Zambrzycki nurski wnosił, aby i skarb litewski do opłaty tego długu równie jak i koronny w części przyzwoitej należał.

Ogiński podskarbi WLit. przełożył, że skarb lit. wziąwszy z sumy rzeczonej holenderskiej przez skarb koronny zaciągnionej ze skarbu koronnego dwa miliony, z nich się tylko uiszczać był powinien i te zaspokajał skarbowi koronnemu, opłacając część od siebie wziętą, a stąd widocznie ukazował niezależność umieszczania skarbu litewskiego w projekcie.

Młodzianowski rożański mówił przeciwko żądanej poprawie projektu, dowodząc i zaświadczając jako delegowany do skarbu litewskiego sprawiedliwość wniosku JP Ogińskiego podskarbiego WLit., przekładając, iż skarb litewski od wziętych z tej sumy 2 milionów corocznie skarbowi koronnemu prowizją opłacając, do ogólnego ciężaru znoszenia naglonym być nie powinien.

Czytał JP sekretarz sejmowy takowy projekt raz drugi.

Po przeczytaniu żądano dołożenia wyrazu słów: ,,zaległej prowizji", ile gdy autor projektu sam się na to zgadzał.

Gdy więc poprawiony już tym kształtem projekt przeczytał JP sekretarz, a marszałek trzy razy o zgodę zapytał się, ta za każdym razem jednomyślna nastąpiła.

Gostkowski ciechanowski zabrawszy głos, tak się tłumaczył: v. nr 1.

Ciemniewski rożański w te słowa po nim mówił: v. nr 2.

Narbutt lidzki: ile mi razy za nadgrodą zasług przychodzi mówić, tyle razy większe czuję pobudki obstawania za zasłużonemi. Zalecono było przeszłym prawem, aby w asesorii wszelkie zyski z sądów składane były u pisarza, które się potym dzielić miały na kancelarią końcem jej zasług nadgrodzenia. Gdy potym konfederacja targowicka zesłała delegowanych do asesorii, ci sumę znajdującą się u pisarza oddać do kasy generalnej skarbowej zalecili. Upraszam, aby oficjaliści w tej pracujący kancelarii z niej nadgrodzonemi zostali, albowiem to jest słuszną i przyzwoitą rzeczą, a projekt stosowny do wniosku mojego oddaję do laski i o czytanie upraszam.

Ciemniewski rożański: proszę o podniesienie projektu JP płockiego, MPanie marszałku, o co nie tylkom ja WPana prosił, ale nawet i koledzy licznie dopraszali się. Należałoby więc WPanu nad tym cośkolwiek zastanowić się.

Czytał sekretarz projekt JP Narbutta w tych słowach zawarty: v. nr 3.

Zawołano: ad deliberandum!

Białłozor żmudzki: nim lista cywilna zadecydowaną będzie, upatrzyłem nowy dla skarbu fundusz, któren na potrzeby wojska obróconym być może. Przeto stosowny do dostrzeżenia mojego podaję projekt i o czytanie upraszam.

Ciemniewski rożański: cóż to ja widzę? Namyślnie czas jest na to zabieranym podawaniem różnych projektów, aby uniknąć od zadecydowania tak potrzebnego projektu, jakim jest projekt JPana Grzegorzewskiego płockiego.

Czytał JP sekretarz projekt JP Białłozora, zawarty w tych słowach: v. nr 4.

Po przeczytaniu zewsząd zawołano, biorąc go ad deliberandum.

Miączyński lubelski: ja sądzę, iż gdy forma rządowa przechodzić będzie, wtedy znajdzie się miejsce i na decyzją projektu JP płockiego, albowiem należy go raczej odesłać do niej, aniżeli ją dodatkami przez prawa nowe osłabiać i we władzy raz jej powierzonej uszczuplać.

Ciemniewski rożański: znam ja, iż jest deputacja do formy rządowej wyznaczona i że jej jest powinnością władze magistratur opisać, ale chciałbym, gdyby co się tycze władzy hetmanów, ten projekt zadecydowanym został, albowiem z niego miałaby już deputacja pewną do opisu władzy wojskowej regułę, której by się w układach swych trzymać za ścisłą miała powinność.

Aleksandrowicz smoleński zaczął mówić od tych słów: wierny zawżdy i szanowny naród tatarski (śmiech na te słowa prawie powszechny i bez przyczyny przerwał mówienie; gdy ucichł, JP smoleński) powtórzywszy te słowa i przełożywszy krzywdy Tatarom uczynione, na satysfakcji uczynienie im zregulowany projekt podał do laski i o czytanie prosił.

Po czym wraz go czytał JP sekretarz sejmowy, w tych słowach ułożony: v. nr 5.

Zaburzyła się izba na to coraz nowych projektów wnoszenie, a niedecydowanie tego, o któren posłowie instanta ne domagali się.

Tym końcem Ciemniewski rożański i wielu innych o niezwłóczną decyzją projektu JP Grzegorzewskiego nie już prosili, ale raczej wołali na JP marszałka.

Skarszewski biskup chełmski: na ostatniej sesji pozwoliliście, prześwietne stany, przed was przynieść opinie deputacji wyznaczonej do roztrząsania sancitów, które lubo nie są wszytkie rozdrukowane, ale te, co już są rozdanemi w drukach, mogą już uzyskać waszą decyzją. A spodziewam się, iż tym duchem stany sejmujące opinie deputacji przyjmą, jak im ona starała się te prace uskuteczniać. Albowiem usiłowaniem jej było dostrzegać w sancitach uzyskanie ich jednostronne, bez wiadomości, iż krzywda drugiej strony, jak tyż co by prawa lub własność cudzą tykało lub ruszało. A to przełożywszy, domawiał się o czytanie i decyzje opiniów deputacji.

Młodzianowski rożański: że projekt poseł podał, to mu jest prawem pozwolono, że drugi o czytanie swego domawiał się, i to jest wolnym. Nic nie mam osobistego do nikogo, mówię tylko do WPana, MPanie marszałku, abyś tak postępował, jak mu urzędowanie jego każe. Wnosił poseł godny z kolegą moim do WPana prośbę, aby projekt JP płockiego był podniesionym do decyzji, wnosił także JP lubelski, aby tenże sam projekt był odesłanym do formy rządowej. Ani jednego wniesienie, ani drugiego imaginacja WPanu prawa nie przepisuje osobnego i do ich wniosków stosownego. WPan powinieneś iść za prawem, które jemu w zdarzeniach takich drogę wskazuje udać się, tj. kazać przeczytać projekt od posłów żądany, pytać się o zgodę, a gdy tej nie będzie, podać propozycją ad turnum, ale własną wolą odsuwać projektu od decyzji nie godzi się. Nie jesteśmy albowiem na sejmie wolnym, gdzie in materiis status jednego wola wstrzymuje materią, ale sejmujemy pod związkiem konfederacji, gdzie pluralitate rzeczy decydować należy. Wnoszę więc, aby ten projekt wziętym był do decyzji.

Znowu się izba przez tamujących decyzją projektu wzburzyła.

Grzegorzewski płocki: widząc władze wojskowe w zakłóceniu i znaczne nadużycia ich, podałem projekt opisania tychże wedle konstytucji 1776 roku Tylko małą umieściłem omyłkę, położywszy komisją wojskową, gdyż wtedy nie ona, ale departament wojskowy był ustanowionym. Proszę więc, niech mi koledzy pozwolą tę omyłkę poprawić, a to uskuteczniwszy sam projekt mój do decyzji podniosę.

Czytał sekretarz projekt JP Grzegorzewskiego poprawiony w tej treści, iż on władze nad wojskiem wedle prawa 1776 roku ustanawia, sancitum konfederacji targowickiej oddające ją hetmanom znosi, a rang listę przez nich niezwłócznie złożyć przed deputacją nakazuje.

Narbutt lidzki: podobało się jednemu posłowi podać projekt do władzy wojskowej ściągający się, mnie się także zdało podać do komisji edukacyjnej. Kolega chce podniesienia swojego, ja się domawiam o podniesienie do decyzji mojego, albowiem mój nierównie dawniej wyszedł z deliberacji. Niech sobie projekt kolegi potym co do władzy nad wojskiem, czy zostanie decydowanym, czy do deputacji formę rządową układającej odesłanym. Nie wchodzę ja w to, jak tyż nie chcę o tym mówić, czy buława była szkodliwa krajowi, czy pomocna, czy powadze tronu ubliżała, czy jej blasku dodawała. Niech sobie deputacja formy rządowej te badanie rozstrzyga. Ja prosto o podniesienie do decyzji mojego projektu dopraszam się.

Zaburzyła się znowu izba. Domawiano się najsilniej za projektem JP Grzegorzewskiego płockiego.

Miączyński lubelski wnosił, że ponieważ forma rządowa przez deputacją utwarzająca się lada dzień przyniesioną do decyzji stanów będzie, lepiej stąd jest do niej projekt JP płockiego odesłać, niżeli na dni kilka prawo stanowić.

Marszałek: niech mi wolno będzie wyeksplikować się. Widzę w projekcie nieprzyzwoitość umieszczoną w wyrazach kasowania sancitum pod dniem NN zapadłego. Jakże ma prawo z taką niepewnością zapadać?

(Huknięto zewsząd na marszałka, że tak mało ważną uwagę przytaczał, któren tak dalej mówił:)

Druga jest nieprzyzwoitość okazująca ten projekt mniej być nawet potrzebnym, kiedy i bez tego akt konfederacji grodzieńskiej zastrzegł wolność zaskarżania sancitów konfederacji targowickiej. To i ten może być bez tego projektu przed deputacją zaskarżonym.

Ciemniewski rożański: łatwy jest sposób na wszytko, tylko że JP marszałek zapomniał, iż JP krakowski podając projekt niszczący sancita zajmujące fundusz edukacyjny pod dniami NN zapadłe i chociaż takimże sposobem jak i JP płocki położył, wszelako to nie przeszkodziło, aby się projekt nie miał w prawo przemienić. Drugi zaś wniosek JPana marszałka przeciw projektowi aż nadto słaby, albowiem nam nie skarżyć się, ale prawem zniszczyć należy takowy czyn absolutny konfederacji targowickiej rujnujący prawa dawne, a samowładności i udzielności osób partykularnych wojsko Rzpltej oddający.

Czytał JP sekretarz projekt JP płockiego poprawiony już co do daty sancitum i przywrócenia departamentu wojskowego.

Narbutt lidzki oświadczył się, iż nie pozwala na decyzją tego projektu, a że widzi w nim nawet nową rzecz umieszczoną: departament wojskowy, bierze go więc jako nowy projekt ad deliberandum.

Marszałek: dwie są opinie co do toczącej się materii sejmujących osób: jedna podniesienia do decyzji projektu, druga wzięcia go do deliberacji. Gdy więc na jedno z nich zgody powszechnej nie będzie, nie widzę innego sposobu, chyba że ad turnum podam propozycją.

Miączyński lubelski: przeczytać należy i poprawiony projekt, i oryginalny, abyśmy lepiej dostrzec mogli, co zacz są w nim domieszczone poprawy.

Czytał JP sekretarz najprzód oryginalny, a potym poprawiony projekt JP Grzegorzewskiego płockiego.

Po przeczytaniu izba się wzburzyła, a w tym zamieszaniu różni różne nawzajem sobie przeciwne wnioski czynili.

Marszałek podał propozycją ad turnum taką: czyli projekt JP Grzegorzewskiego posła płockiego poprawiony przez tegoż ma być przyjętym, czyli do deputacji formę rządową układającej odesłany. Ma być przyjęty - affirmative, ma być odesłany do deputacji - negative.

Narbutt lidzki nie pozwalał na taką propozycją.

Ciemniewski rożański podał inną takową: ma być przyjęty projekt JP płockiego - affirmative, nie ma być przyjęty - negative.

Leduchowski kasztelan lubaczewski: jako zasiadający w komisji wojskowej powinienem uwagę moją przełożyć. Słyszę w projekcie urządzenie władzy wojskowej wedle prawa 1776 roku, wedle zaś 1775 roku była władza przy hetmanach, wedle zaś wyższych praw przy komisji wojskowej. Puszczając tedy projekt, jak jest, do decyzji byłoby kontradykcją, nie wyrażając pod jaką wojsko ma się pozostać władzą, bo ani departamentu, ani komisji projekt nie wyraża.

Raczyński sandomirski: z dwóch JP płockiego czytanych w tejże materii projektów nauczyłem się, że jeden z nich odejmuje władzę hetmanom a oddaje komisji, a drugi odbiera ją im, ale nie wiedzieć komu oddaje. Należy więc rzecz wyjaśnić. Co zaś do sancitum konfederacji targowickiej, ono samo przez się upada, gdy sejm zatrudnia się władzy nad wojskiem opisaniem, z inąd zaś i w samym sancitum jest wyrażono, że to tylko tymczasowe było oddanie władzy hetmanom. A z tych przyczyn wyjęcia tego z projektu żądam.

Marszałek: łączyłbym w tej materii moje zdanie ze światłym tłumaczeniem się JP sandomirskiego. Ale gdy chcą koledzy, aby przez turnus był decydowany projekt JPana płockiego, a do tego JP rożański i swoją podał propozycją, czytam więc tak propozycją od laski przeze mnie podaną, jako i drugą przez JP Ciemniewskiego. I czytał obydwie.

Po przeczytaniu wyżej wyrażonych propozycji, Narbutt nie pozwalając na nie, domawiał się za podniesieniem swojego projektu, co było przyczyną wzburzenia się izby.

Ankwicz krakowski: powiedziałem, że się kilką słowami tylko do propozycji przymówię, co winienem nawet z urzędu jako deputowany do konstytucji, aby jaka zdrożność ze sprzeciwnej prawu zapadłemu nie wyniknęła. Propozycja od laski żadnej w sobie nie ma kontradykcji, ani zapadłemu nie sprzeciwia się prawu, ale co druga, niech mi będzie wolno jaśnie powiedzieć. Albowiem do światłego kolegi, co ją podał, oddaję sądu i samegoż w tym rozważenia. Gdy bowiem ta, co ją podał, zdecyduje się negative, tym samym już upadnie prawo zapadłe, a nawet i drugie, nadgrody zasłużonym zapewniające, nadwerężonym zostanie.

Ciemniewski rożański: nigdy się uporem nie rządzę ani zdania mojego jestem ślepym miłośnikiem. Podałem propozycją jedynie końcem przyspieszenia decyzji projektowi kolegi JP płockiego. Opierać się światłym przełożeniom JP krakowskiego nie chcę, a przekonany mocą ich, odstępuję od podanej przeze mnie propozycji.

Ogłosił więc senatowi i ministerium propozycją ad turnum podaną przez JP marszałka JKs. Wołłowicz referendarz W.Ks.Lit., a po ogłoszeniu jej zaczął się turnus senatu:

Skarszewski biskup chełmski krótko bardzo i w ten sposób przymówił się, że jego przekonanie doradza odesłać projekt JP płockiego do deputacji formę rządową układającej, i pisał się negative.

Kossakowski biskup inflancki: nie pierwszy raz sejmując, okazałem to czynami moimi, iż nigdy nie byłem ani jestem za władzą jaką udzielną. W materii i do władzy, o którą dnia dzisiejszego chodzi, choćby ta władza tak blisko ze mną złączona mogła mnie na swoją stronę pociągać, ale rozsądek i obywatelstwo zawżdy w sercu moim przeciwko niej mówią. Lecz zgadzając się chętnie, aby ta władza była przyzwoitemi granicami ścieśnioną, chcę razem, aby i wszytkich ministrów władza również prawem określoną została. A chociaż przekonany jestem przeciw udzielnej władzy i że nigdy takiej opinii mojej nie odmienię, którą i naj dawniejszych sejmach miałem i teraz oświadczam. A na opis władzy nad wojskiem taki, jaki był 1775 roku prawem zakreślony, nigdy nie pozwolę. Wnosił potym, aby opisanie władzy nad wojskiem do deputacji formy rządowej odesłać, aby przez nią była opisana. Bo gdyby się ten projekt, tak jak myśl jego jest, udecydował, to by nicht nie wiedział, kto choć na tak krótki czas ma władzę nad wojskiem. Albowiem czynności komisji wojskowej są zastanowione, departament wojskowy non existit, znieść zaś do tego jeszcze władzę nad wojskiem tymczasową hetmanów, choć na czas krótki, bo póki jej deputacja nie przyniesie w formie rządowej opisanej, byłoby szczególnością osobliwą. A przeto odesłać ten projekt do deputacji formą rządową zatrudniającej się radził i pisał się negative.

Suchodolski kasztelan smoleński: ani za władzą hetmanów, ani za projektem mówić teraz bynajmniej jest moim zamiarem. Ale jak ją opisze deputacja formę rządową tworząca, wtedy będzie powinnością zastanowić się nad jej określeniem. Przeto i projekt do niej odsyłam, pisząc się negative.

Oborski kasztelan ciechanowski neg., Leduchowski kasztelan lubaczewski neg.

Moszyński marszałek WKor.: propozycja od laski zawiera rzecz od laski decydowaną, prawo zaś ustanowione ani powinno być drugim znoszone, ani poprawowane. Deputacja formę rządową ułożyć mająca jest przez nie ustanowioną, do niej ten projekt odesłać najprzyzwoitszą sądząc rzeczą, piszę się negative.

Tyszkiewicz marszałek WLit.: gdybym widział opisanie władz rządowych przez deputacją formę rządową układającą przed was, stany sejmujące, przyniesione, może bym co do tej materii powiedział. Ale teraz nie mając co mówić ani o sobie, ani o drugich ministrach, piszę się negative.

Kossakowski hetman WLit.: nim mówić będę do władzy nad wojskiem, znajomej mnie najlepiej, a razem nim przełożę przed stanami sejmującemi, jak każda ogólna władza w Rzpltej jest niebezpieczną, powinienem teraz do głosów JPanów posłów do mnie zmierzonych odpowiedzieć.

Od początków życia mojego i usług w Rzpltej zawżdy cześć, honor i sława były zaszczytem moim. Dożyłem nawet dotąd nieskazitelnie je piastując w obrębie miernego majątku szlachcica dochowawszy niczym nie tknięte. Zadane zaś nieposłuszeństwo wyrokom stanów sejmujących pokrzywdza mnie, a tu już i o honor mój chodzi. Świadczę się wszytkiemi tego dobrze świadomemi, iż pókim juramentu prawem nakazanego nie wykonał, żadnego nie wydał ordynansu. Dopierom zaś tu przyjechawszy, gdym wykonał przysięgę, ordynans do wojska posłałem, którego kopią składam u laski i będę prosił, gdy się turnus zakończy, o czytanie, aby się cała publiczność przekonała, jak jestem prawu posłuszny. Bronić zaś tej władzy, o której opisanie toczy się kwestia, cale nie myślę. Powiem tylko, że były występki, był nierząd, była anarchia, ta zaś na końcu wszytko w kraju naszym zniszczyła, a zakryć wstydu od hańby, która nas okryła, jest niepodobieństwem. Co do wojska, to powiem, że jest waleczne, bo dało tego dowody, ale w wojsku należy, aby duch posłuszeństwa komendzie i karności militarnej w zupełnym utrzymywał się rygorze. Tu radbym nieznane dla mnie a przykre pominąć wyrazy, iż wykraczający chociaż łagodnie upomnieni skargami swemi czułe serca reprezentantów wzruszyli. Ale żem został głosem JP ciechanowskiego i drugich kolegów zajęty o nadużycie władzy, mówić muszę. Jeślim w czymkolwiek wykroczył, zgadzam się, niech się kara za to na mnie rozciąga. Przynaglony byłem użyć nieco rygoru, lecz zwolniwszy go wkrótce, chciałem w sobie to, co się stało utłumić, aby nawet ani mówić o tym. Zgadzam się nawet i na zapytanie całego wojska, czylim od objęcia nad nim władzy kogobądź w awansie słusznie mu należącym pominął lub w czymkolwiek komuż to bądź krzywdę uczynił. Idzie tu tylko o kilka osób, których skargi - mówiłem już - do delikatnych serc waszych, godni koledzy, przystęp znalazły. Takim jest JP Damiecki. Adiutant ten prawu posłuszeństwa wojskowego nie chciał ulegać, kiedy juramentu nakazanego od konfederacji targowickiej dla wojskowych wzbraniał się wykonać. Usunąłem go od rangi, a na miejscu jego zachowując ściśle prawo unii, rangę tę Litwinowi oddałem. Wszelako nie chciałem, aby odchodził pokrzywdzony, bom i temu spłacenie rangi jego obmyślił. JP Goszkowski pułkownik ma prawo skarżyć się, ale że się na jego zażalenia tłumaczyć muszę, oświadczam się najprzód, iż bym nierad ze wstydem jego eksplikował się. Po objęciu albowiem komendy przeze mnie, gdym mu dał ordynans jechania do pułku, generał major Jeleński ciągle nie był ordynansowi posłusznym. Po upomnieniu zasłużonym skończyło się tylko na tym, bo przy randze pozostał. Wszelako i teraz bez urlopu, bez wiedzy komendy od pułku oddalony, tu się znajduje za swoją jedynie wolą przyjechawszy do Grodna, a uczyniwszy krok taki przeciwko subordynacji wojskowej serca tylko tkliwe skargami, sam będąc winnym, przeraża. Zacni reprezentanci, kochacie zapewne sławę waszą, kochajcież i moją, tj. tego, któren jej nigdy nie utracił. Trzeci punkt jest o panu pisarzu wojskowym Jasińskim, któren z duszy chciałbym był przemilczeć, bo zawżdy jego talenta, zdatność i zasługę szacowałem, znałem nawet potrzebę jego do początkowych władzy wojskowej urządzeń. Z tych to względów sam się za nim wstawiłem do konferencji generalnej i wyjednałem dla niego sancitum pozwalające spłacić mu rangę, przeznaczając na to sumę z funduszów niekorpusowych, gażę 4-letnią jego zawierającą. Wszelako wziąłem od niego rewers, że się na czas jako potrzebny jeszcze w służbie pozostanie. Wydała później konfederacja generalna dyspozycją, aby były odzyskane sumy litewskie w komisariacie koronnym będące. Dałem mu ordynans, aby sumę artylerii w nim będącą pozyskał. Poważa się on z niej wziąć 52.000, a resztę zalicza. Przynaglony byłem rygor wojskowy nad nim rozciągnąć. 24 godziny w areszcie zostawał. Nie chcąc jednakże zasmucać obywatela, uwolnionemu z aresztu jechać do komisji kazałem i tam kalkulacją przygotować oraz aby się starał zaliczyć wzięte pieniądze. Do którego znowu gdy w tymże celu pisałem, odpisał mi listem pełnym knąbrności i buntu. I zaliż nie zasłużył rozciągnienia na siebie rygoru wojskowego? I takież to czyny moje mają ściągać pociski na mój honor? Kochacie swój, niechże on i mego w was obronę wzbudzi. Co się zaś ściąga do władzy wojskowej, gdy o tym mówić przed stanami pora przyjdzie, powiem co należy. Teraz zaś do projektu JP płockiego to tylko przełożę, iż gdyby się on miał utrzymać, toć by żadnej władzy nad wojskiem w tym czasie nie było. A z tego powodu jestem negative.

Książę Sułkowski kanclerz WKor. neg., Plater podkanclerzy lit. neg.

Ogiński podskarbi WLit.: deputacja do formy rządowej ułożenia, mając te prawidła od sejmu dla siebie wskazane, aby każdy urzędnik w magistraturze swojej w właściwych był opisany obrębach, tych się ona ściśle trzymając, woli stanów dopełnić nie zaniedba. A stąd odesłanie tego projektu do niej sądząc być najprzyzwoitszą rzeczą, piszę się negative.

Załuski podskarbi nadw. kor.: wszelkie do przymówienia się teraz sądząc być uwagi dopóty niepotrzebnemi, póki deputacja formy rządowej projektu nie przyniesie, o władzach krajowych teraz żadnej dogodności w podanym nie widząc, pisał się negative.

Dziekoński podskarbi nadw. lit. negative.

Po odturnowaniu ministerium i senatu marszałek ponowił zwykłe przeczytanie propozycji i wraz turnus stanu rycerskiego zaczął się:

Krakowscy: Ankwicz neg., Głębocki neg., Mieczkowski neg., Grodzicki neg. Wileńscy: Jazdowski neg., Górski neg. Oszmiańscy: Hutorowicz neg., Kulwiec neg., Bieńkuński neg., Chodźko neg. Lidzcy: Szyszko neg.

Narbutt: spodziewając się, że deputacja do formy rządowej wyznaczona dogodny przyniesie projekt i tamę sprzeczkom, tu zaś nie widząc sam, jak bym się miał urządzić, czy za departamentem wojskowym, czy za komisją pójść, całą tę kwestią do deputacji odesłać radzę i piszę się negative.

Aleksandrowicz neg., Skinder neg. Brasławscy: Kadłubiski neg., Rudnicki neg. Sandomirscy: Jankowski aff., Raczyński neg., Ożarowski neg., Błeszyński neg. Trocki: Godaczewski neg. Kowieńscy: Kossakowski neg., Domeyko neg., Kozakowski neg. Upiccy: Brunow neg., Kimbar neg. Żmudzcy: Giełgud neg., Biełłozor neg., Billewicz neg., Chrząstowski neg., Puzyna neg. Chełmski: Kunicki neg. Wołyńscy: Walewski neg., Cieszkowski neg., Szemioth neg. Smoleńscy: Aleksandrowicz neg., Syruć neg. Starodubowscy: Romanowicz neg., Szwykowski neg. Lubelscy: Miączyński neg., Stoiński aff., Zaleski neg. Bełzcy: Orański neg., Dunin-Łaskarzewski neg., Rokossowski neg. Płoccy: Karski neg.

Grzegorzewski: w intencji zbawiennej podałem projekt, aby dokładnie wiedzieć, czyje zasługi mamy nadgradzać. Ten został w prawo przemienionym. Lecz gdy skutku jego nie widziałem, podałem znowu do egzekucji niezwłocznej prawa ściągający się, a razem z nim i o władzy nad wojskiem, aby ta wedle konstytucji 1776 roku była utworzoną. Znam go być dogodnym i mogącym służyć za regułę deputacji do opisania tej władzy, przeto się za nim pisząc, jestem affirmative.

Nowogrodzcy: Łopott neg., Wojniłowicz neg., Miternawski neg., Tuhanowski neg. Słonimscy: Czudowski neg., Niezabitowski neg. Wołkowyscy: Zabiełło neg., Suchodolski neg. Czerscy: Staniszewski aff., Ostroróg neg.

Warszawscy: Bieliński marszałek: znając, że to turnowanie na ten projekt żadnej za sobą nie ciągnie konsekwencji, a spodziewając się, iż deputacja do formy rządowej wyznaczona załatwi całą kwestią, co do niego piszę się negative.

Klicki aff. Wizki: Chojnowski aff. Zakroczymscy: Wilamowski neg., książę Poniński neg. Ciechanowscy: Szydłowski aff., Gostkowski aff. wotując mówił: ponieważ Rady Nieustającej jest częścią departament wojskowy, tej zaś głową król JMć, zgodniej przeto i z duchem wolności i z rządem republikańskim i uchronieniem obywatelów od przemocy, aby pod nim wojsko zostawało aniżeli pod buławami, których absolutności we wszytkim współobywatele w wojsku zostający dosyć doświadczyli. To powiedziawszy tłumaczył się za Goszkowskim, Jasińskim, Rejchem, Brzozowskim i innemi, wielo jako realnie pokrzywdzonemi.

Łomżyński: Drewnowski neg.

Rożańscy: Młodzianowski: że władza hetmanów była po dwakroć powiększoną i zmniejszoną za panowania WKMci. Prawa mnie krajowe o tym uczą, okoliczności mnie żadne partykularne mówić przeciwko niej nie pobudzają, tylko raz długi szereg pokrzywdzonych, w drugie że wziąwszy w ręce seriarz sancitów konfederacji litewskiej co karta znajduję w nim absolutny we wszytko wpływ buławy. Czytam najprzód za uniwersałem JP Korwina Kossakowskiego hetmana pol. wtedy lit. sekwestracją dóbr JP Ogińskiego podskarbiego teraz WLit., czytam dalej wykomenderowanie kilkunastu wojskowych do naglenia szlachty, aby czyniła akcesja do konfederacji targowickiej, i tyle tym podobnych a gwałtownych czynności w nim umieszczonych. Z tych powodów ja jako wolny obywatel w tym nawet momencie, żądając tę władzę mieć ścieśnioną, piszę się affirmative.

Ciemniewski aff. Liwski: Oborski neg.

Nurski:

Zambrzycki: gdyby od laski taka była podana propozycja, czy ma być projekt przyjętym, czy nie, byłaby legalniejszą. Ale gdy się cale na inną turnujem, tj. czy ma być przyjętym zaraz, czy do deputacji formę rządową tworzącej odesłanym, co w przekonaniu moim niemal jest toż samo, albowiem choć go teraz nie zadecydujemy, ale gdy go do deputacji formy rządowej odeślemy, toć i od niej ten sam projekt za regułę opisania władzy wojskowej przyjętym być powinien, bo to sama propozycja w sobie głosi. A przeto najuroczyściej zastrzegłszy, że on deputacji do formy rządowej służyć będzie za regułę, piszę się negative.

Drohiccy: Zaleski aff., Pudłowski aff. Mielniccy: Szydłowski aff., Frankowski aff. Bielski: Hołdakowski neg. Rawscy: Kamocki aff., Descour neg. Sochaczewscy: Plichta aff., Skarbek neg. Gostyński: Włodek neg. Brzescy litewscy: Buchowiecki neg., Wyganowski neg., Oziębłowski neg. Piński: Skirmont neg. Inflanccy: Modzelewski neg., Jozofowicz neg., Szteyn neg. Czerniechowscy: Fabrycy neg.,

Łobarzewski: chociaż co do mnie nie znam w niczym dotąd złego użycia władzy hetmańskiej, ale widząc, że nie ma żadnego sejmu, którego by bez przykrych wrażeń o tej władzy nie mówiono, domyślam się, że chyba w dawniejszych czasach być musiały jakie tej władzy nadużycia. Widzę też i to, że nie do osób tylko czyli to do urzędu, czyli do tego słowa: hetman jest już jakaś nienawiść wkorzeniona, albowiem wiadomo mi jest, że JP Tyszkiewicz, będąc kilkanaście lat hetmanem, gdy potym bywszy podskarbim WLit., a teraz będąc marszałkiem WLit., potrafił sobie powszechny zjednać szacunek, więc już nie do osób ściąga się nienawiść, ale do samego nazwiska. Radziłbym przeto zamienić tytuł hetmana na feldmarszałka, czy jak się będzie zdawało go umianować stanom sejmującym. Albowiem gdyby się inaczej nazywał urząd, może by się tym i przesąd przeciwko niemu zastarzały wytępił. Że zaś dawniej podałem projekt, któren w prawo zamienionym został, zwinięcia zbytkujących urzędników wojskowych, spodziewając się przeto, iż deputacja do formy rządowej ułożenia przeznaczona kwestii tej, o którą rzecz idzie, dostojnie dogodzi, a z tej przyczyny i projekt teraz decydujący się do niej odsyłając, piszę się na kwestią negative.

Po skończonym turnowaniu i obliczeniu wotów ogłoszona została takowa pluratitas: z senatu i ministerium affirmative nie było żadnego votum, 13 zaś negative; ze stanu rycerskiego affirmative 16, negative 71. W załączonych zaś wotach senatu ze stanem rycerskim czyli iunctim affirmative było wotów 16, negative 84.

Po takowym ogłoszeniu wotów ministerium zawołane od JKMci udało się do tronu, od którego książę JMć kanclerz WKor. solwował sesją na poniedziałek, tj. na dzień dwudziesty ósmy oktobra, na godzinę dziesiątą przed południem.