Głos

Szymona Szydłowskiego

Posła województwa płockiego

na sesyi sejmowej tegoż samego dnia to jest 5 aug. 1793 w Grodnie miany

Najjaśniejszy Królu, Panie Mój Miłościwy!

Najjaśniejsze Sejmujące Rzpltej Stany!

Na sejmie tak nieszczęśliwym, jak jest ten dla kraju naszego, winszowałbym sobie więcej być czynnym, jak mównym.

Gdy przecie z konwikcyi, z rzeczy pojęcia, z obywatelstwa i charakteru posła winni jesteśmy tłumaczyć się narodowi; mówię - a ty, narodzie, będziesz sędzią moim.

Nie jest moim zwyczajem na przeczytane projekta, ani łatwo bez zastanowienia się determinować, ani też uporczywie tylko stać się przeciwiającym. I stąd słusznie znam, iż projekta onegdajsze i dzisiejszy wzięte są do deliberacyi. Nie mogę bowiem, inaczej na nie pozwolić, jak tylko pod warunkami następnemi.

Najprzód: Nie mogę pozwolić na negocyacyą o wolność obrachowania się z kasami skarbowemi i wojskowemi w krajach zagarnionych, bo wszakże nie odstąpiliśmy krajów Królowi pruskiemu. A Moskwa chociaż wymusiła na nas cesyą, to wszakże w tej samej cesyi protestowaliśmy się o gwałt, więc własność krajów jest zawsze przy nas, chociaż posesya gwałtowna przy Moskwie. Prosić zaś o wolność rachowania się w tych krajach z naszemi kasyerami, byłoby to przyznawać już i własność Moskwie, a tym samym znosić naszą protestacyą. A zatem pieczętarze, nie negocyować, ale upomnieć się mają o to, żeby zawiadujący kasami skarbowemi i wojskowemi stanęli przed władzą, którą sejm wyznaczony z kasami, jako z własnością Rzeczypospolitej. I na ten koniec zdaniem jest moim wyznaczyć w warszawie Komisyą Likwidacyjną z sześciu zaufanych osób cywilnych, a trzech wojskowych, nie zasiadających ani w sejmie, ani w Konfederacyi, przydawszy do nich dla informacyi po dwóch komisarzy z Komisyi Skarbowej i Wojskowej obojga narodów.

Tejże zaś samej Komisyi Likwidacyjnej trzeba dać moc, iżby wyznaczyła lustracyą do wojsk w kraju pozostałych, także z dwóch zaufanych osób cywilnych, a jednej wojskowej, nie zasiadających ani w sejmie, ani w Konfederacyi, ani w tejże Komisyi Likwidacyjnej, którą to lustracyą i obrachunek od aukcyi wojska na przeszłym sejmie zacząć należy, bo wiadomo jest, żeśmy przeszło przez lat dwa płacili na 60 tysięcy wojska, a gdy te w pole wyszło, nie można się było dorachować i 40 tysięcy. Zginęło tedy Rzeczypospolitej najmniej 30 milionów, za te 25 tysięcy wojska, które przez lat dwa płaciła, a nie było go w istocie.

Któż tedy te miliony spożytkował, jeśli nie komendanci? Niech teraz one nam powrócą, a będzie czym zapłacić i pozostałe wojsko, i listę cywilną

Cóż mówić o tych komendantach, którzy spacerując tylko z wojskiem po kraju, wyłączywszy tych godnych, którzy przecie się bili - ale o tych, co się tylko przed nieprzyjacielem cofali, co potracili magazyny, amunicye, bagaże, ofiary obywatelskie, i nareście zabrawszy znaczne kasy, i z kraju ujechawszy, biorą jeszcze jakby w nadgrodę gaże generalskie dotąd.

Czy nie należyż pierwiej wnijść w te lustracye i obrachunki, niźli asygnować wojsku, dlatego i na ten dodatek zgodzić się nie mogę, iżby te pieniądze, które się wrócą z krajów zagarnionych, przeznaczone zaraz zostali na wojsko.

W takim bowiem zamieszaniu, w jakim są dziś interesa skarbowe i wojskowe, nie można nic pewnego stanowić. My troskamy się o fundusz na opłatę pozostałemu wojsku, i o zmniejszenie go na dal, a tymczasem nic nie wiemy i nie pytamy się, co Konfederacya i hetmani robią z tymże wojskiem.

Słyszemy tylko, jak o wieściach z cudzych krajów, że co dzień prawie przybywa nam ministrów, generałów, szefów, sztabs-oficerów i nawet nowe pułki na żołd Rzpltej, a przeciwnie skarb co dzień uboższy, to przez assygnacye Konfederacyi, to przez kasowanie zrzódeł dochodów, to przez powracanie ofiar.

Należy więc, Przezacne Stany, żeby albo Konfederacya ustąpiła Sejmowi, albo sejm Konfeder., jeśli zaś mają być razem i sejm, i Konf. Targow. bądź inna jakażkolwiek, o której zasłyszałem, lubo jej cale nie pojmuję. To wyznajmy lepiej, żeśmy po to tylko tu zwołani, iżbyśmy gwałtownie zagarnione oddali kraje, a w materye skarbowe, wojskowe, wcale się nie wdając, zostawili to Konfederacyi.

Dopóki więc nie załatwiemy się z Konfederacyą, dopóty nie możemy wiedzieć, co się dzieje w Skarbie i w wojsku, bo choć byśmy kazali zaraz explikować się komisyom skarbowym i wojsk. to tymczasem Konfederacya nowych narobi expensów, nowych nastwarza generałów, i tak nigdy do końca nie trafiemy. Dopóki zaś nie dowiemy się dowodnie o tym, co się dzieje w skarbie i w wojsku, dopóty nie możemy asygnować żadnych wydatków. Stosownie zatem do tych uwag poprawiłem onegdajsze i dzisiejsze projekta, i o przeczytanie mojego projektu proszę.