Sessya

Dwudziesta Dziewiąta

d. 13tia Junyy.

Sessyą dzisieyszą zagaiaiąc Xże Jmc Marszałek wyraził z Konfederowanym Stanom iak szacowny Obrad Cel zawisł od zgodney Sentymentow iednosci, Ktora aby rozdwoioney niepodpadała niesfornosci, amore Patriae obsecrabat, aby spoiona miłosci powszechnego Dobra ogniwem iednomysność in Consulentibus dodokonczenia tak zbawiennego dzieła usilnie dązyła, ktore dostatecznie skonkludowane pewną w po-

[440]

tomne wieki Mężom Przezacnym uformuie sławę y zostawi wdzięczność wielbienia pewną.

Xże Jmc Prymas oswiadczywszy w głosie swoim nadzieię, iż Ducha S=o natchnienie przysposobiło Serca wszystkich do łączących się in comune bonum Sentymentow iednosci gorącym obtestabatur z Konfederowane Stany proszeniem, aby zostaiące się ieszcze doradzenia o potrzebach Seymu teraznieyszego momenta innemi Materyami y głosow w zględem nich zabieraniami wycięczanenie były, gdy Rada Woienna fortuny y Nas samych ocalaiąca, Reforma Assessoryi Sądową Jurisdykcyą okreslaiąca, a tym samym sprawiedliwość ubespieczaiąca, podział Trybunału wygodę Prowincyom przynoszący, et sitientibus justitiam prędzey satisfakcyi doyscie assekuruiący, iako te trzy Materye są szczegulnieyszym Rzepltey uszczęsliwieniem, tak aby od kilku dni decisionem oczekuiące prae cexteris na dniu dzisieyszym resolvantur, przystąpienie do czytania in ordine ich ułozonych Projektow

[441]

zalecał, obsecrandi, izby ieden po drugim przeczytany y podposany, nie zabierały innych dni na wysłuchanie desideriorum Jnstrukcyi, przeczytanie około Piątku Konstytucyi, a w Sobotę onychze podpisanie potrzebnych.

A zatym praecedentibus petitis utriu'sq Ordinis im promis przeczytany iest Projekt Radę Woienną vim Comissionis maiącą, tak dobrym Woyska rosporządzeniem formuiący, iak wiele Rzepltey na pomnozeniu sił zalezy, prout superius w Sessyi 28. wyraziło się dosyć obszernie.

Po przeczytanym tym Projekcie do Korony szczegulnie sciągaiącym się Skoro Jmc P. Wawrzecki Poseł Brasłowski nieprzecząc Mu w niczym o swoiey tylko Prowincyi Hetmanow tylko ubespieczenie upominaiąc się exclamovit, zaraz przeczytany został drugi in haeccae sequentia: Ze ponieważ Xięstwo Litt. przez Rekognicyą chwalebnych postępkow WW. Massalskiemu Kasztelanowi Wilenskiemu Wielkiemu, y Sapiehy Woiewodzie Połockiemu Polnemu Hetmanom nalezącą się, ząda od Stanow Z Konfederowa-

[442]

nych aby władza tychże WW. Hetmanow Litewskich przy nienaruszonych Prerogatywach zachowama była, więc statuitur, aby przy dawnych Prawach, a mianowicie circa Constitutionem 1717. inviolabiliter zostawali.

Gdy Xże Jmc Marszałek percontabat. iezeli iest wszystkich generalna Zgoda na podpisanie przeczytanych Projektow? Jmc P.Dzieduszycki Podkomorzy Halicki y Poseł głos zabrawszy explikował iak uięcie władzy Hetmanskiey iest pomnożeniem mocy Krolewskiey, ktora dość obszerna przez trzymanie w ręku swoich wszelkich Łask, mniey konsyderować zechce Stany, gdy Hetmana przy nich obawiaćsię nie będzie, a z tąd Constituentibus Consilium Bellicum etiam drugą stronę miarkowac radził, y aby iak władza Hetmanska utrzymuie aequilibrum inter libertatem et Majestatem, tak za zmnieyszeniem iey aby waga rowna była ex parte Majestati proLibertate

[443]

providere temu svadebat przypuszczeniem Rzepltey do podawania Krolowi Kandydatow z ktorychby Sobie upodobanemu, et in Republ. rownie iak u Krola akkredytowanemu zawakowane Krzesło lub Starostwo Grodowe oddał. Gdy albowiem Rzeplta tak rządzic się zechce, dobre będzie Consilium bellicum, że Hetmani Woyskiem Oneyże niebędą mogli cięszkiemi bydź, w społ Braci Swoim, a KrolJmc dystrybutą Wakansow pro ville sui dysponuiący kiedy ab hinctemu że tylko dawać winnym będzie, Kto Mu á Republica zarekomendowanym zostanie, owa straszna moc iego ze łaskamiswemi, iak się niedawno działo, wszystkich na stronę swoią bez Kosztu pociągnąc mogł, y wszystkiego by dokazał, gdyby Mu Hetmanow władza circa libertatem pro obice stawaiąca wstępu nieczyniła, znacznie umnieyszy się ze nikt bez Rzepltey u Krola niezyska; Rzeplta Nikomu nieda bez łaski Krolewskiej. Takowe rosporządzenie judicabat bydz potrzebnym Koniecznie, etiam ztych racyi uwagi godnych, iż przez proponowane Rzepltey ad vacantia przypuszczenie,

[444]

upadnie dyffidencya inter Majestatem et Rempublicam; gdy wszystko czyniąc wraz z sobą etiam Łaskami szafowac conjunctim bedą, zgynie między Domami emulacya częstokroc z tey przyczyny trafiać się zwykła, ze ieden więcey nabrał, drugi nic nieprofitował, a obydwa rownie tak Oyczyźnie iako y Krolowi słuzyli. Ze zas nieswoim to domyslem wnosic rezolwowany, ale od Ziemi przełozyć rzecz tę Przeswietnym Stanom iest obowiązany, czytał Punkt do tey okolicznosci sciągaiący się, a po przeczytaniu Projektu in ordine Materyi takowey, aby po obraniu Marszałka do wakuiącego Krzesła, lub Starostwa Grodowego większey importancyi Kandydaci obierani byli, a z tych Laudo electionis podanych sobie Kandydatow iednemu wakans konferował, przez niegoż ułozony podał do Laski sub judicium Przeswietnych Stanow.

Jmc P. Męcinski Wielunski interlocutorie chwaląc takowy projekt, aby był á Statibus przyiętym y podpisanym, upraszał.

Zas Jmc Pan Karniewski Rozanski głos zabrawszy, pierwey pluralitalem ustano-

[445]

wic, a nizeli Krola w dystrybucie wakansow opisywac radząc, o przeczytanych o Hetmanach.

Jmc P. Dzieduszycki Halicki respondendo Jmc Panu Rozanskiemu explikował się in ejus modi sensum: iż gdyby zgoda nastąpiła na podany od niego proiekt pewnieby y niezawodne Candidatorum obieranie obmysleć się musiało.

Jmc P. Małachowski Krakowski allegando, iż co niegdyś u Rzymianza heroiczne dzieła Statuy wystawiano, to dzis tym większą wdzięcznosc oswiadczac za nalezytość sądził, że miłośc partykularna w Xciu Jmci Kanclerzu daie się przewyzszać miłoscią Oyczyzny w ustąpienia dla niey sponte sua tey prerogatywy, ktorą sobie ma prawem pozwoloną, by w Następcach cięszkosci nieczyniła, opisywać na przykład innym dopuszcza. A iako to nie iest nowina okreslac Stanom Ministeria, tak explikuiąc, iż Rzeplta przydaiący umnieyszaiąc Ministeryys prawa, opisywała Jurisdykcyą Marszałkowską od Roku 1504, az do Roku 1678, Pieczętarzow od Roku 1496. az do 1736. Podskarbich od 1504. usq' ad 1717, Władzę Hetmanow á 1507. ad 1717. Kiedy potrzeba władzy Hetmanskiey poprawę bydz wszyscy sądziemy,?

[446]

za co tego nieuczynic, y przeczytany projekt na co zwłaczac od podpisu allegabat, to superaddi dopraszaiąc się, aby Komissya Woyskowa nie tylko w Warszawie, ale też y we Lwowie dla Konsystuiącego na Rusi Woyska swoie do sądzenia miała wyznaczone Kadencye.

Jmc P. Kuczynski Mielnicki intulerat, aby Ministri belli salvis nonnisi modernis possessoribus niezasiadali Krzeseł równo z Ministrami Pacis, gdyż to zdaią się dwie w iedney Osobie przećiwne sobie znaydować się rzeczy, bydz Sługą Woyskowym u Rzepltey y wziemnie z Panią wchodzic in decisionem Materiarum Status.

Jmc P. Kossowski Brzeski Kujawski Projekt od Jmc P. Halickiego na utrzymywanie inter Majestatem et libertatem aequilibryy uchwalony approbando aby ieszcze ad deliberandum pozostał się do czasu snadnieyszego iak proposuerat, tak aby interea pierwsze projekta podpisanemi zostały, upraszał.

Jmc P. Dzieduszycki Halicki explikuiąc się iż Jego projekt czyli podpisanym czyli odrzuconym zostanie, stanie Mu się przynaymniey satysfakcyą, ze skonwinkowanym u siebie

[447]

długą delibarecyą to promowował, co rozumie być dla Rzepltey koniecznie potrzebnego. Do projektu zas Consilii bellici przymawiaiąc się, że do tey materyi wraz z innemi będąc delegowanym, tanq'm materiam Status układali ią rownie dla Korony iak y dla Litwy, bo iezeli Xięstwo Litt. zaszczyca się diversis Legibus co do Processu, będąc iednym Ciałem z Koroną niema y miec niemoże distinctionem in materia Status, y na Koronnych Hetmanow nowe stanowic Prawa, a Litewskich przy dawnym utrzymywać, iest to złosliwey podpadać censurze, iż odia Personarum et non amore boni publici zachodzi takowe rosporządzenie.

Gdy pro et contra zabierane głosy czas in deciso zabierały, Xże Jmc Prymas odezwawszy się proposuerat Statibus, aby lub ad turnum przystąpiono, lub powszechną zgodą na podpisanie przeczytanych projektow zezwolono, izby materya względem władzy Hetmanow ułatwiona, innym projektom do rostrząsnienia wolny czas zostawiła.

Jmc P. Sosnowski Brzeski Litt. ządaiąc przystąpienia do projektu o assessorach

[448]

ułozonego y oswiadczaiąc wdzięczność Xciu Jmci Kanclerzowi Litt. annotationem Jey w tymże Projekcie zyczył á Statibus Reipublicae.

A zatym gdy za okrzyknięciem generalney zgody aby też wyzey wyrazone Projekta podpisanemi zostały, iz za odezwaniem się Xcia Jmci Prymasa, aby Xciu Jmci Kanclerzowi jungatur sprawiedliwey wdzięcznosci á Statibus oswiadczenie, subsecutum, iż przeczytano Projekt o Sądach Assessorskich, Deputatom do ułozenia Pactorum Conventorum wyznaczonym, aby Ordynacyą Sądow Zadwornych Assessorskich opisali w te wyrazenia zalecaiący: iż lubo Assessorya zaszczyca się Ordynacyą za Krola Jana III Konstytucyą Seymu approbowaną et in volumen Legum za ingrossowaną, że iednak z rożnych przyczyn wyciąga dostatecznego obiasnienia, iako do tego Sam Xże Jmc Kanclerz Litt. tę Jurysdykcyą chwalebnie piastuiący ex amore Patriae, za co Mu na potomne wieki zapisuie się wdzięczność od Stanow Rzpltey Sponte Sua accedit. Nayprzod toma pcaveri,

[449]

ze Dekreta tych Sądow teyże są wagi iak Trybunalskie, Relacyine y Seymowe, zadney appellacyi podpadać niemogące, aiako Krol ad pluralitatem in Judicyys Relationum et Senatus Consilyys łączy się, tak aby odtąd y Pieczętarze wraz z Assessorami pluralitate po nastąpioney nowey Ordynacyi sądzili, Ta zas Ordynacya aby numerum Assessorow z opisaniem przysięgi y obmysleniem nadgrody, tudzież mieysc raz na zawsze wyznaczenie, y Kadencyi przepisem wyznaczyła, Sądzenia pod prezydencyą Pieczętarzow, et in casum ich nieprzytomnosci pierwszego zasiadaiącego Senatora, lub Urzędnika, iżby Sprawiedliwość przewłoki niecierpiała, y Miastom dostatecznie się w Jch uciskach zapobiegło, oraz wszystkie Sprawy Koniec prędzey brały, przepisała, statuitur. Zas ad Natos Assessores oboyga Narodow Referendarzow, Pisarzow Wielkich, podskarbich Nad., Jnstigatorow, lub Vice Jnstygatorow, Regentow Kancllaryi Większey y mnieyszey, iż wolno bedzie

[450]

Krolowi Jmci przydać Osob tak ex Senatu, Ordine Equestri, iako też Civili Statu Juris peritos Osob 20. a naywięcey 24. ktorzyby non nullorum absentia non obstante dummodo szesciu y siodmy prezydent adsit Omnes decisiva Sententia Sądzili. Pisarz na ostatek Dekretowy, lubo siedziec powinien, iednakze Votum tylko informativum non decisivum habeat, concluditur.

Przeczytany takowy Projekt wielu wzbudził do upominania się o to, aby non ex civili statu, lecz Sama szczegulnie Szlachta possessiones maiąca zasiadała na Assessorskich Sądach, co gdy poprawiono, iż tylko sama Szlachta Assessorami bydz powinna.

Jmc P. Szadurski Jnflandski 1677. Ordynacyą dla Xięstwa Jnflandskiego do Assessoryi przyłączonego słuzącą cytuiąc, aby circa Jura activa et solam Pieczątarza decisionem in Cadentyys Maji et Junyy manuteneatur czytał eo nomine napisany projekt. Jmc P. Stadnicki Podolski z Jnstynktu Ducha S=o odzywaiąc się aby Projekt,

[451]

aby sprawiedliwosc suam ex pluralitate sortiatur determinationem, instabat Xciu Jmci Kanclerzowi Litt. in vim melioris gratitudinis wyznaczenia pro bene meritis in ultra continuandis a Statibus pensyi dopominaiąc się.

Jmc P. Małachowski Sieradzki allegando, iż potomne Wieki nie będą mogły tylko wychwalac y wysławiac wspaniałość Xcia Jmci Kanclerza Litt., iż przez lat 40. na tym zostaiący Ministerium, teraz na schyłku lat swoich przebieraiąc numerum assessorow czyni Jch wielo władnosci swoiey uczęstnikami dla uszczęsliwienia Oyczyzny, gdy nie dało się z przeczytanego projektu słyszec, aby ad exemplum Consilyy bellici vel Oeconomici Assessores delegantur a Republica tak z Senatu, iako też y z Stanu Rycerskiego od Seymu do Seymu tylko trwać maiący instabat, aby liczba osob teraz przepisana na Seymie Coronationis determinetur nie w Mocy Krola, lecz u Władzy Rzpltey zostaiąca.

[452]

Na co gdy Jchmc PP. Wawrzecki Bracławski, Piaskowski Wołyn., y inni Posłowie cu approbatione odezwali się Jmc P. Krajewski Poseł Ciechanowski odpowiadaiąc, explicabat iż tego bez uszczerbku powagi y władzy Krola uczynic niemożna, gdy Krolowie wyzuwszy się z jurysdykcyi Trybunału Assessoryą sobie tylko zostawili, gdzie zasiadaiący

Kanclerz, iako Krolewską prezentuie Osobę, taktez y wyznaczenie Assessorow Samemu Krolowi iest własne.

Przeczył temu Jmc P. Małachowski Krakowski y tym wyrazeniem explikuiąc, iż Krolowie Sądy Relacyine tylko Samym Sobie zostawili, y zasiadaiąc na nich in persona, Assessorya zaś na Kanclerzow zdana pod moc Rzepltey iest oddana, iako fusius edocet o tym Konstytucya 1648. et Pacta Conventa niedawno zeszłego Pana; utwierdzał aby numerus Assessorow na teraznieyszym Seymie praescribatur, y niemieli perpeticitatem, lecz tylko od Seymu do Seymu exerceant jurisdictionem w Assessoryy.

Gdy Jmc P. Krajewski Ciechanowski przy illacyi swoiey obstaiąc certabat de Authoritate Kro-

[453]

la, Krakowski, Sieradzki, Łomzynski, Wołyn: y Jnni Posłowie zarzucali Mu, iako Jnstigatorem Koron. zostaiącemu nową Kwestyą, Jż Jnstigatorowie na Sądach Assessorskich non deci sivam, lecz tylko informativam sententiam dawać powinni, gdy niemogą razem być Actores et Judices Spraw ad Jnstantiam Jch intentowanych.

Jmc P. Sosnowski Brzeski Litt. dopraszał się u Stanow Rzepltey, aby przykładne Xcia Jmci Kanclerza w Oyczyznie na tak trudnym urzędzie zasługi ku wdzięcznosci czynione remunerentur przynaymniey taką pensyą, iaka iest naznaczona Podskarbim.

Jmc P. Rhyniewiecki Podlaski in sensum Jmc Pana Brzeskiego Litt. idący, proposuit, aby temuż Xciu Jmci Kanclerzowi ad vitae tempora przynaymniey z tych Starostw ustąpiona była Kwarta, ktore ad praesens trzymaiący musi opłacac do Skarbu Rzepltey. Jak zas dysputa o Jnstygatorach nie ustawała, tak Xże Jmc Prymas odezwawszy się

[454]

expressit żal, ze mniey potrzebnemi argumentami czas skraca się y Projekta podpisanie retardat.

A gdy Jchmc Posłowie od illacyi swoiey względem Assessorow y Jnstygatorow nieodstępowali, Xże Jmc Kanclerz Litt. głos zabrawszy obiasniał przeczytany Projekt, iż przez 17. lat zostaiąc in ordine Equestri, zaś 42. Roki in Ministerio stawiwszy, doznał co szkodliwego, a co pozytecznego być może dla Oyczyzny, y większość zdan w Assessoryy, aby etiam sub absentia Pieczętarzow decydowała, doswiadczył, iż takowe postanowienie potrzebne iest tak dla ubespieczenia sumienia Sądzącego, iako też dla wydołania Publicznym Jnteressom na Kanclerzow ustawicznie spadaiącym, Assessorowie zas iak za Przywilejami przed tym od Krola wychodzącemi w Koronie, a w WX. Litt pro arbitrio Kanclerza na Sądach zasiadali, tak gdy teraz Stanom zdaie się Seymowi wyznaczenie ich zostawic, niesprzeciwiać się oswiadczył, na to iedynie zgodzic się niemogący, aby Pieczętarze od Latus Regium continuo też Sądy in

[455]

persona odprawiali.

A kiedy placuit niektorym Jchmciom, iż się do Przeswietnych Stanow o wyznaczeniu Mu Subsidii na nieuchronne circa Ministerium expensa przełozyć prozbami swemi raczyli, gdy jura aequalia aequalibus onesibus sub esse debant.

Proponowano więc w wspomnianym Projekcie iż Jchmc ad conseribenda Pacta Conventa Deputowani dołozyć y to maią w Ordynacyi, aby gdyby Pieczątarze publiczną Rzepltey usługą zatrudnieni niemogli adesse ktorey Kadencyi, Senator, lub pierwszy z Urzędu Assessor prezydował, y tez Sądy in supra scripto Collegarum suorum numero odprawiał,

Kadencye zas co do Korony, w Warszawie, a co do Litwy, w Grodnie, lub w Brzesciu przypadać maią. Tudzież ze pioro Szlachcic trzymać powinien y Assessorami Soli Nobiles Possessionati bydź maią, do ktorych ad numerum 24. Osob wszystkich na Seymie Coronationis Stany Rzepltey pluralitate o-

[456]

biorą przez sposob w Komissyi Skarbowey opisany constituitur. A na Koniec, że Jnstygatorowie y Vice Jnstygatorowie consultiva tylko, non nutem decisiva Sententia wraz z Pisarzem dawać Kreską maią praecavetur.

Gdy tak poprawiony Projekt dał się słyszeć Stanom, Jmc P. Małachowski Łomzynski odezwawszy się że nie w przeczytanym Projekcie do wygluzowania nieznayduiąc, to iest superaddi sprawiedliwie oswiadczył się, aby metrykanci z Kadencyi Szlacheckiey constituant.

Zaś Jmc P. Małachowski Sandomisrki o to dopominał się, aby przysięga Assessorow recte Consulam, do tąd zwyczayna abhinc in recte sententiam dicam poprawioną została.

Przeciwnie idący Jmc P. Wilczewski Wiski chciał defendere Statum Cioilem, ze do Praw Jmperyy Juris Communis Magdeburgensis Saxonici sinqulariter w Sądzie Assessorskim uzywanym nieznaydzie się Szlachcic doskonały, ale zelando pro nobilitate przerwano Mu głos hukiem wielkim, iż go kontynuować nie

[457]

mogąc, acquievit.

A przeto interlocutorié Jmc X. Biskup Kjiowski do Jmc P. Łomzynskiego intuitu Metrykantow odezwawszy się reposuit in sequentia: ze turpius ejicitur, quam non admittitur hospes, byłby to bezprawny, bez sumienny y nie wdzięczny postępek, aby Ludzie poczciwi w nadzieią offiarowania dla Rzepltey usług swoich, w Naukach wydoskonaleni, y od wielu lat na funkcyi bez noty zostaiący, teraz z oney zepchnięci zostali.

Lecz gdy non desistebant Jnni Posłowie ab illatione Jmc P. Łomzynskiego, odezwał się Xże Jmc Prymas z explikacyą następuiącą, iż iak niewiele Szlachty praw zagranicznych wiadomey znaleść się może, w ktorych Metrykantom biegłość miec nalezy się przez Konsyderacyą umieiętnosci y zasług teraznieyszych Metrices Praefestorum godziłoby się Jch przynaymniey ad vitae tempora przy funkcyach zostawic, z tym ostrzezeniem, aby interea Młodź

[458]

Szlachecka przy nich educationem brała.

A zatym kiedy na to supervenit Przeswietnych Stanow zgoda z dołozeniem takowym, aby in futurum Pisarze y Metrykanci ex solis Nobilibus Salvis modernis possessoribus byli, podpisany iest projekt przerzeczony.

Po ktorym Jmc P. Wwda Pomorski głos zabrawszy nayprzod animabat Przeswietne Stany, aby in vim gratitudinis pro optimé meritis Xcia Jmci Kanclerza Litt. naznaczyły Mu 80. Tysięcy roczney pensyi. Daley zaś względem Trybunałow dyskurs swoy kieruiąc, upraszał, aby dla Prowincyi Wielko Polskiey trzy Kadencye, Pierwsza w Piotrkowie, druga w Poznaniu, a trzecia w Bydgoszczy concedatur, et eo nomine ułozony Projekt przeczytano wraz z innemi projektami, iako to Woiewodztwu Wołynskiemu Konstytucyą 1726. rozdział Seymiku czyniący znoszący, a obierać Deputatow w Łucku czasu z prawa przypadaiącego pozwalaiący; Konstytucyą Litt.

[459]

1726. de non alienandis Bonis nietylko na całą Koronę przyimuiący, ale y Fundacye oprocz tych, ktore są Prawami Seymowemi approbowane znoszący. Tudzież Czwarty prawa dawne względem Ludzi słuzących zaniedbane, aby zaden bez testimonium przyimowany nie był, reassumuiący, pro futili re ten projekt uznano, a zatym wszystko in decisum zostało przy dyspucie z tąd wszczętey.

Ad extremum zbrał głos Jmc P. Kasztelan Przemyski, a pochwaliwszy w nim projekt sprawiedliwosci, to ieszcze superaddi do niego ządał, aby Marszałek y Assessorowie przysięgali, iako sprawiedliwie konnotować będą pluralitatem na Seymikach. 2do Aby gdyby kto iakim delikatnym sposobem paritatem Votorum zrobił, huncce ad casum resolvendum była przepisana Reguła. 3tio Aby obrany Deputat przed Senatorem Swieckim przysiegę wykonał, Duchowny Zaś nie na Kapitułach, lecz na reassumpcyi Trybunału

[460]

przysięgał. 4to Aby Ziemstwa znayduiące się na Kadencyach w Trybunale, tamze Dekreta dla Wwdztw Swoich pisali. 5to Aby inkwizycye super recens tylko crimen in Stuba Judicyy słuchane były, inne zas nietrudniły sądzenia. 6to Suspensy tak dla Senatorow, iako też y Posłow, aby circa Legum antiquam zostały się ostrzezone.

Po tym głosie, gdy iuż Mrok zblizał się, Xiąże Jmc Prymas tę Materyą do jutra odłozyć prosił, y solwowana iest Sessya.