Sessya

Dwudziesta Osma

d. 9na Junyy.

Na Sessyi dzisieyszey zagaieniu Xże Jmc Marszałek pozwolonych dla Oyczyzny momentow infructuosé trawienie życząc, animabat Stan Rycerski, aby Kontinuacyi Seymu rozdwoionemi sentimentami zasmucać daley niechciał.

Jmc P. Kasztelan Smolenski zaraz po zagaieniu głos zabrawszy nomine Prowincyi Litt. oswiadczył się poty do niczego nieprzystąpic, poki

[424]

poki podany na dniu onegdayszym od Jmc P. Grodzinskiego Posła Projekt na Satisfakcyą brzmiących o to Jnstrukcyi przeczytanym y podpisanym niezostanie, alleguiąc Alexandra Krola, Ktoren Biskupowi Wilenskiemu Taborowi Tytuł Arcybiskupstwa nadawszy, zostawił tylko staranie się o potwierdzenie iegoż u Stolicy Apostolskiey. Aponieważ te zaniedbanym per incuriam zostało, o ponowienie więc nadania takowego instando, explicabat sensibilitatem Xięstwa Litt. iż przez trzeci dzien staraiące się niewiedziec iakim nieszczęsciem bez skutku usiłowań Swoich zostaie, tudziesz necessitatem, aby Duchowne Sądy tym niezawodnieysze były, im pewnieyszy będzie Arcybiskupi Konsystorz.

Na co Jmc P. Kasztellan Przemyski respondendo Jmci P. Kasztellanowi Smolenskiemu, iż Prowincya Litt. w Samych Seymu początkach odebrawszy przez zaszłą od Rzepltey Konfederacyi dowod powolnosci approbacyą, niepowinnaby uskarzać się y zalow czynic przeciwko oneyże zawsze pilnie słuchana, y w ządzach aby tylko sprawiedliwych skutkuiąca. Jako Arcybiskupstwo Wilen. ad duxerat bydz interessem prywatnym

[425]

niegdy niepretendowanym y dopiero swiezo wykoncypowanym, tak delegacyą do wyrozumienia sposobow iakoby Oyczyzna do pierwszey wrócic się miała sławy, y z wielkiego nierządu do lepszey przyszła pory, tudzież do umiarkowania iakby Woysko szczupłą maiące płacę regularnie się odbierało od Xcia Jmci Prymasa wyznaczoną y z Projektami do tych okolicznosci sub judicum Rzepltey ułozonemi coram Statibus prezentuiącą się y wysłuchania tychze projektow żądaiącą sądząc być gruntem wszystkich propozycyi, aby ta materya dawniey, anizeli Arcybiskupstwo Wilenskie wniesiona, pierwey przed Nimże audiatur, et decidatur, instabat, powtarzaiąc toż samo dzisiay z czym się na dniu onegdayszym oswiadczył, iż do niczego innego nieprzystąpi.

Jmc P. Chalecki Poseł Rzeczycki pobudzony głosem Jmc P. Kasztelana Smolenskiego przymawiaiąc się do Jnstrukcyi od Powiatu Sobie daney, aby rekomendacya a Statibus Reip'lae ad S=m Sedem o Arcybiskupstwo Wilenskie nastąpiła, przeczytania względem tey materyi ułozonego Projektu dopominał się.

[426]

Jmc P. Suchorzewski Poseł Kaliski cytuiąc Prawo 1663. ze Prowincya Litt. nie więcey w Prerogatywach pretendować niepowinna nad dawne Ustawy, explicabat Beneficia, iż dość dla niey pozwolonym iest, kiedy mimo Prowincyi Koronnych Małopolskiey y Wielkopolskiey razem z sobą iednemiż Ministrami kontentuiących się, Ona iedna osobnych ma Pieczętarzow, Hetmanow, Podskarbich y Marszałkow, Biskupow z Prawa pozwolonych, y dla Wilenskiego Biskupa z Poznanskim zwyczaiem sobie przysposobioną Alternatę. A iako nie względem osoby mowił Ktorey nikt honoru y zasług uymować niechce, lecz względem pierszenstwa, ktore w czasie dalszym nie tylko w prerogatywach odmianę, ale przez emulacyą utratę onychże, y Oyczyzny zamieszanie sprowadzic pewnie może; tak kiedy mamy Prymasa rownie dla Xięstwa Litt. iako y Korony nie tylko wieloscią Praw, ale y Wiekow dawnością ubespieczonego, aby o Arcy-BiskupieWilenskim, ktoren ze nietylko od 3. Rzepltey Stanow ustanowionym być powinien, ale y Rzymu dołozyć się ma, wniesiona Materya,

[427]

nie trudniła publicznieyszych Jnteressow y propozycyi, złączył zdanie swoie, z Kolegami swemi przed Nim mowiącemi.

Jmc P. Drohoiewski Poseł Halicki wspaniałą mysli Xcia Jmci Kanclerza Litt. rezygnacyą podzielaiącą na Assessorow Jurisdykcyi władzę iako wiekopomney wdzięcznosci godną być allegabat, tak inferendo, że Rzplta może Krolow obierać, nierządnych y bezprawnych napominać; mogła odebrać Komendę, opisać Ministerium, podskarbstwa, argumentabatur enterro gatorie, za co niemoże uiąc uciązliwey Hetmanow władzy, ulzyć uciskom z nieyze pochodzącym, a nie będąc pewnym za co Następcy Buław będą post vita functos praesentium, przezornie ułozony do tego projekt sądząc być za dostatecznie od wszelkiey boiazni ubespieczaiący, aby przeczytanym został, instabat.

Jmc X. Biskup Smolenski alleguiąc Prowincye Koronne iż kazda z nich ma swego Arcybiskupa, Zaś Prowincya Litt. Arsybiskupstwa Wilenskiego od Krola Alexandra zaszłe Taborowi Biskupowi Wilenskiemu pozwolenie skutku nie

[428]

wzięło, aby wszystkie trzy Prowincye rownemi zaszczycały się prerogatywami iak rownie do utrzymywania Swobod y Wolnosci concurrunt, dopominał się iżby przez Xięstwo Litt. wniesiona względem tego z obowiązku Jnstrukcyi Materya ante omnia decidatur sub approbationem na Seymie Coronationis per fekturum Regnantem in plenis Ordinibus perficiendam.

Jmc P. Stolnik Litt. Poseł Warszaw. niedziwuiąc się temu iż Prowincya Litt. zwawo dopomina się o pomnozenie prerogaty w swoich, y ze chce tego wywyzszyć, ktoremi, gdyby miał sposobność przez Szacunek Urodzenia y zasług w Oyczyznie dziedzictwem licznych, do naywyższych torowałby drogę dostoynosci, a y z tey zarliwosci przeczyć niemogąc, iż dwie Prowincye groźney Hetmanow Władzy chcąc Granice opisać, pierwey publiczną, a nizeli prywatną ułatwic pragnąc Materyą, aby wzaiemnym tamowaniem czytania Projektow dalszego nadaremnie nie trawic czasu, per Turnu tez Kontradykcyiące sobie Prowincye odezwały się, ktoren pierwey Projekt przeczytany y w

[429]

nim wyrażona materya decydiwana byc będzie powinna, proposuerat, explikuiąc zdanie swoie tym głosu zakonczeniem, ze iak Prowincye Koronne Xięstwu Litt, tak rownie Prowincya Litt. Koronnym tamować Turnum nie może.

Jmc P. Kasztelan Wislicki bynaymniey niewzdrygaiąc się novitatem co do Arcy Biskupstwa boiazn allegabat z zrzódkła uniknienia dyffidencyi wytryskuiącą, co zas do opisania Buław, cytował Szwecyą y Danią, w ktorych nie iest tak wielka Wodzow władza, aby Legem bativam non executiva mieli sobie impertitam.

Po tych głosach Xże Jmc Prymas odezwawszy się, dwie Materye tak pogodzic zyczył, aby dalszych Obrad niezatrudniały, względem Hetmanow odwołuiąc się do Jmc P. Kasztelana Wilenskiego Hetmana Litt. spodziewac się iż tenze na dniu wczorayszym wziąwszy okoliczność takową ad communicandu, dzis pewnie da rezolucyą na nią zas względem Arcybiskupstwa, aby ten Jnteress prywatny nietamował publicznych, iż do czasu sposobnieyszego zostanie odłozonym, miłosc Dobra powsze-

[430]

chnego nad prywatę gorowac rozumieiąc.

Jmc P. Kasztellan Wilenski respondendo Xiązęciu Jmci Prymasowi dawał racyą, iż ponieważ niebył wezwanym do układania takowego projektu, y w propozycyach ad deliberandu podanych zadna nieznayduie się o takowey okolicznosci wzmianka, inszey niemogł dac rezolucyi, tylko opponowac się przez wszelki sposob bezprawiu.

Xże Jmc Prymas odpowiadaiąc Jmc P. Kasztellanowi explikował propozycye bespieczenstwo zewnętrzne y wewnętrzne, pomnozenie Sił Rzepltey, y uregulowanie płacy Woysku zalecaiące ize znich nalezy się etiam władzę Hetmanską dla satisfakcyi 3. 4. y 11. Propozycyi punkt okreslic, dowodził.

Jmc P. Kasztelan Wilenski odzywaiąc się iż niema tego w propozycyach, aby prerogatywy Hetmanow opisywac ad velle ułozonemu Projektowi cum maximo praejudicio Buław, nieprzestawać contradicere oswiadczył się.

Jmc P. Wwda Jnowrocławski wyliczywszy tych, ktorych do ułatwienia y ułozenia propo-

[431]

zycyi zleconych miał sobie in facie Stanow wyznaczonych, allegabat iż Rzeplta niemoże kondemnować tego Projektu, do ktorego sua sponte wyznaczyła Delegatos, a Delegati jussa exequentes kiedy niepochwaleni, przynaymniey tedy wysłuchani bydz przez wszelką sprawiedliwość powinni.

Po skonczonym tym głosie Koronni o Turnum, a Litewscy Posłowie niedozwalaiąc Turnum o głosy dopominali się y zaczynaiącemu mowic Xciu Jmci Prymasowi przerwali głos allegando iż go od Laski niema sobie pozwoloney.

Jmc P. Horaim Poseł Wilenski aby Xże Jmc Prymas deputował z Senatu do umollifikowania zachodzących Kontradykcyi proposuerat.

A Xże Jmc Prymas aby dla powzięcia informacyi de Contentis przerzeczonych projektow obydwa ieden po drugim przeczytane były o audyencyą dopraszał się.

Jmc P. Rzewuski Poseł Halicki aby Turnus był zaczęty kontradykuiącym odpowiedział, iż kiedy Stan Rycerski dependuie od Marszałka swego, Senat powinien nalezeć

[432]

do Xcia Jmci Prymasa, ktoren gdy zaczął mowic, tym samym zaczął Turnum maiąc zawsze głos wolny bez zabierania go u Laski.

Gdy Jmc P. Marszałek W. Litt. nie dawać ad Turnum głosow oswiadczył się, ruszyli się z mieysc, et in motu przez długi czas zostawała Jzba, aż nierychło Xże Jmc Prymas odezwawszy się iako iuż raz, tak y powtornie upraszał, aby obydwa przeciwne sobie Projekta dla Satisfakcyi Stron obydwoch przeczytane były, y iezeli po przeczytaniu nieznalazły approbationem, aby projekt o sprawiedliwosci następywał, radził, iżby przynaymniey cokolwiek na Sessyi dzisieyszey zrobionych zostało.

Lecz gdy y temu Jmc P. Kasztelan Wilen. contradixerat niezezwalaiąc na czytanie Projektu o Hetmanach ułozonego, Xże Jmc Prymas obowiązywał Mu się biciem w piersi, iż go podpisywać niebędzie sub oppositionibus.

Jmc P. Sosnowski Poseł Brzeski Litt. Kwestyonowanie czytania projektu przywiedzionym ad exemplum Autorem zbyyaiąc, w ktorey napis był Tytułu tego: Vide et disces multa,

[433]

gdy ią przyszło czytać, sama wysmarzona znaydowała się Retoryka nic dobrego w sobie niezawieraiąca, prosił aby obydwa projekta przeczytane zostały allegando iż Kontradykuiemy, a nie wiemy czemu, y co przez niewiadomość ganiemy, to usłyszawszy pochwalic mozemy.

A zatym po długiey dyspucie tandem przeczytano pierwszy Projekt in formam sequentem: Przychylaiąc się do dawnych Przodkow, Ktorzy ad Consilia Hetmanow ex Senatu, et Equestri Ordine przydawać Consiliarios zwykli byli Consilium bellicum wyznaczaiący, y do niegoż sub praesidentia WW. Hetmanow, vel in casu nie bytnosci ich sub praesidentia pierwszego z Senatu odprawiać się maiącego, czterech ex Ordine Senatorio, a po 4. z Kazdey Prowincyi determinuiący, a determinowani aby zraz po Seymie Coronationis przysięgę swoię przed Hetmanem, iż Ordynansow na znurzenie Zołnierza podpisywać nie będą, y przysięgi Hetmanskiey przestrzegać winni, Senlencyi dawać ku prywacie, ale ią ku dobru

[434]

Publicznemu kierować obligowani będą, przed Hetmanem wykonawszy jurisdykcyą swoią zaczęli y Sessye co Kwartał w Warszawie po Niedziel 4. odbywali, Pisarza ustanowili y ordynanse pod Jmieniem Hetmana wydawali, nakazuiący, Hetmanom pensyą Constitutione 1717. opisaną in toto zostawuiący, a Largicye do Dystrybuty na Woyskowych praevia recemmendatio na Hetmana determinuiący. Teyże Komissyi czyli Canislio bellico, aby do Kazdey Partyi Woyska Sędziego wyznaczyła, a ten Sędzia aby Sprawy woyskowe salvâ na Komissyą appellatione sądził, zalecaiący, oraz iezeliby Poselstwo od Turkow trafiło się, aby przed Kadencyą ziechała, y tegosz Posła przyiąwszy, sufficientiam Mu naznaczyła, nakazuiący, y aby podług ułozenia 1717. Kazdy Regiment Gemeynow, a Towarzysz Pocztow w zupełnym Komplecie trzymał, y iezeliby płaca niewystarczała, aby Consilium bellicum Regulamen podało, a Komissya Skarbowa wypłaciła, sta-

[435]

nowiący; W Obozie zas aby Woysko tak dla Karnosci, iako y posłuszenstwa pod zupełną Hetmanow władzą zostawało, y forsztellacye do nich nalezały, dysponuiący.

Po przeczytanym tym Projekcir gdy o drugi wołać zaczęto, przeczytano go in hunc sensum: Jż na powszechne Prowincyi W. X.Litt. ządze aby z Prowincyami Koronnemi in aequalitate zostawała, y Biskupstwo Wilenskie wywyższonym było na Arcybiskupstwo ile gdy to nie moze być cum praejudicio Primitialis dignitatis, rekomendacya od przyszłego Krola do Stolicy Apostolskiey praesenti Sancito declaratur.

Gdy poprzedzaiące Projekta po przeczytaniu na dalszy czas odłożonemy zostały, Jmc P. Stadnicki Poseł Podolski przeczytał Projekt o Sprawiedliwosci ułozony y w Sessyi 26. wypisany, a dzis w niektorych mieyscach iako to: aby tylko Trybunał w Piotrkowie y Lublinie, Poznaniu y we Lwowie Kadencyami sądził się, na Seymikach Deputaci y Ziemstwa pluralitate eligantur, oprocz Wwdztwa Bracławskiego, Ktorego

[436]

Posłowie ad referendum biorą hancee Materia deputaci Duchowni w Kapitułach przysięgali, y tak Jnstrument Elekcyi, iako tez przysięgi na Trybunał z sobą przywozili, a na Kogoby się pokazało, iżby na Seymiku względem utrzymania się na funkcyi Vota zakupowac miał, taki nie tylko paenis Crumenalibus et personalibus ukarany, ale et pro incapaci omnium functionum osądzony być ma. Deputaci sine cansensu całey Jzby oddalać się niemaią od Sądow. Komplet zas dwoiaki zawsze być powinien rachuiąc w ieden 6. Deputatow y siodmego Prezydenta, Kapituły: Płocka, Kujawska y Poznanska aby po dwoch Deputatow miała, aby Prelatury y Kanonie Kathedry Warminskiey samey Szlachcie rozdawane były, y zeby Kapituła 1. Deputata na Trybunał Wielkopolski obierała, Zas Trybunały aby zadnych Poselstw do nikogo oprocz do Krola y Prymasa niewysyłały etc. przydany y meliorowany.

Po Przeczytanym tym Projekcie zabrał głos Jmc P. Wwda Podlaski et allegando iż

[437]

Rzeplta ze 3. Stanow złozona y Wiarą S. Katolicką uszczęsliwiona niechciała Duchownych miec oddalonych od Rady Senatu gdy ich w nim osadziła y Prymasostwo w ręce Duchownego oddała nigdy spodziewać się niemogąca aby tenze Swiętobliwy Stan coraz większych pretendował dla siebie Urzedow przez Ambicyą iemuż służyć niemogącą, y zabierał władzę zagaienia Seymikow Samemu tylko Stanowi Swieckiemu przyzwoitą, explikował obszerne tychze Seymikow skutki y tumulty szkodzic Duchowienstwu mogące, abyJchmc XX. Biskupi będąc wszelkich wiechęci medyatorami y Wiary S. Obronicielami, niechcieli przynaymniey tey ostatniey Stanowi Swieckiemu odbierać Prerogatywy w Zagaianiu Seymikow od Roku1570. interrupté przy Senatorach, et in absentia Jch pierwszych Urzędnikach trwaiącey y aby prawo sub paenis Marcarum Biskupom na Seymikach bywać zalecaiące, odmienionym, y tez Grzywny skassowanemi zostały, dopraszał się daiąc racyą, iż na Seymikach Narod o

[438]

Wiarę gorliwy pewnie iey nie zatraci, chociaż Biskupow nie będzie przytomnych.

Jmc P. Wwda Pomorski do przeczytanego Projektu przymawiaiąc się, aby dla Prowincyi Pruskiey opuszczony Trybunał w Toruniu w Miescie Bydgoszczy sądził się podług zaszłego z Prowincyą Wielkopolską umowienia się, oraz aby Deputaci Duchowni nie w Kapitułach, lecz w Trybunale na funkcyą przysięgali z racyi Jemu wiadomych, tudzież, ze iak sprawiedliwa rzecz iest, aby w Kathedrze Warminskiey na Prelaturach y Kanoniach rodowita conservetur Szlachta, tak bez Deputata obeysc się nie można allegando, aby pomienione trzy Punkta w Projekcie poprawionemi zostały upraszał enixé.

Xiąze Jmc Biskup Poznanski Jmc Panu Wwdzie Podlaskiemu odpowiadaiąc, wyraził to, iż głos godny poważaiąc stara się, y o Prawa Exekucyą, ktore że bywanie na Seymikach Biskupom zaleca, przeto fortior jure dokładnieyszą Prawa Explikacyą na czas

[439]

spospbnieyszy reservavit.

Xże Jmc Prymas uczyniwszy reflexione iż Sprawiedliwość Swięta naywięcey powinna bydz deliberowana, a dobrze nadaie się gdy Swięta Zesłania Ducha Swiętego inspirare mogą iak naydostatecznieysze iey ugruntowanie, solwować rekommendował Sessyą y solwowana iest na dzien Srzodowy.