Sessyja

Dwudziesta Dziewiąta

d[ie] 13tia Iunii

Sessyją dzisiejszą zagajając Xżę Jmć Marszałek wyraził skonfederowanym stanom jak szacowny obrad cel zawisł od zgodnej sentymentów jedności, która aby rozdwojonej nie podpadała niesforności, amore patriae obsecrabat, aby spojona miłości powszechnego dobra ogniwem jednomyś[l]ność in consulentibus do dokończenia tak zbawiennego dzieła usilnie dążyła, które dostatecznie skonkludowane pewną w po[k. 235v.]tomne wieki mężom przezacnym uformuje sławę i zostawi wdzięczność wielbienia pewną.

Xżę Jmć Prymas oświadczywszy w głosie swoim nadzieję, iż Ducha Ś[więteg]o natchnienie przysposobiło serca wszystkich do łączących się in comune bonum sentymentów jedności gorącym obtestabatur skonfederowane stany proszeniem, aby zostające się jeszcze doradzenia o potrzebach sejmu teraźniejszego momenta innemi materyjami i głosów względem nich zabieraniami wycięczane nie były, gdy rada wojenna fortuny i nas samych ocalająca, reforma assessoryji sądową jurisdykcyją określająca, a tym samym sprawiedliwość ubezpieczająca, podział trybunału wygodę prowincyjom przynoszący, et sitientibus iustitiam prędzej satisfakcyji dojście assekurujący, jako te trzy materyje są szczegulniejszym Rzepltej uszczęśliwieniem, tak aby od kilku dni decisionem oczekujące prae caeteris na dniu dzisiejszym resolvantur, przystąpienie do czytania in ordine ich ułożonych projektów [k. 236] zalecał, obsecrandi, izby jeden po drugim przeczytany i podpisany, nie zabierały innych dni na wysłuchanie desideriorum instrukcyji, przeczytanie około piątku konstytucyji, a w sobotę onychże podpisanie potrzebnych.

A zatym praecedentibus petitis utriusq[ue] ordinis imprimis przeczytany jest projekt radę wojenną vim comissionis mającą, tak dobrym wojska rozporządzeniem formujący, jak wiele Rzepltej na pomnożeniu sił zależy, prout superius w sessyji 28 wyraziło się dosyć obszernie.

Po przeczytanym tym projekcie do Korony szczegulnie ściągającym się skoro Jmć P. Wawrzecki poseł brasłowski nie przecząc mu w niczym o swojej tylko prowincyji hetmanów tylko ubezpieczenie upominając się exclamavit, zaraz przeczytany został drugi in haeccae sequentia: że ponieważ Xięstwo Lit[ewskie] przez rekognicyją chwalebnych postępków WW. Massalskiemu kasztelanowi wileńskiemu wielkiemu, i Sapiehy wojewodzie połockiemu polnemu hetmanom należącą się, żąda od stanów skonfederowa[k. 236v.]nych aby władza tychże WW. hetmanów litewskich przy nienaruszonych prerogatywach zachowama[s] była, więc statuitur, aby przy dawnych prawach, a mianowicie circa constitutionem 1717 inviolabiliter zostawali.

Gdy Xżę Jmć Marszałek percontabat, jeżeli jest wszystkich generalna zgoda na podpisanie przeczytanych projektów? Jmć P. Dzieduszycki podkomorzy halicki i poseł głos zabrawszy eksplikował jak ujęcie władzy hetmańskiej jest pomnożeniem mocy królewskiej, która dość obszerna przez trzymanie w ręku swoich wszelkich łask, mniej konsyderować zechce stany, gdy hetmana przy nich obawiać się nie będzie, a stąd constituentibus consilium bellicum etiam drugą stronę miarkować radził i aby jak władza hetmańska utrzymuje aequilibrum inter libertatem et maiestatem, tak za zmniejszeniem jej aby waga równa była ex parte maiestati pro libertate [k. 237] providere temu suadebat przypuszczeniem Rzepltej do podawania królowi kandydatów z których by sobie upodobanemu, et in Republ[ica] równie jak u króla akkredytowanemu zawakowane krzesło lub starostwo grodowe oddał. Gdy albowiem Rzeplta tak rządzić się zechce, dobre będzie consilium bellicum, że hetmani wojskiem onejże nie będą mogli cięszkiemi być, współbraci swoim, a Król Jmć dystrybutą wakansów pro ville[s] sui dysponujący kiedy ab hinc temu że tylko dawać winnym będzie, kto mu á Republica zarekomendowanym zostanie, owa straszna moc jego że łaskami swemi, jak się niedawno działo, wszystkich na stronę swoją bez kosztu pociągnąć mógł, i wszystkiego by dokazał, gdyby mu hetmanów władza circa libertatem pro obice stawająca wstępu nie czyniła, znacznie umniejszy się że nikt bez Rzepltej u króla nie zyska; Rzeplta nikomu nie da bez łaski królewskiej. Takowe rozporządzenie iudicabat być potrzebnym koniecznie, etiam z tych racyji uwagi godnych, iż przez proponowane Rzepltej ad vacantia przypuszczenie, [k. 237v.] upadnie dyffidencyja inter maiestatem et Rempublicam; gdy wszystko czyniąc wraz z sobą etiam łaskami szafować coniunctim bedą, zginie między domami emulacyja częstokroć z tej przyczyny trafiać się zwykła, że jeden więcej nabrał, drugi nic nie profitował, a obydwa równie tak Ojczyźnie jako i królowi służyli, że zaś nie swoim to domysłem wnosić rezolwowany, ale od ziemi przełożyć rzecz tę prześwietnym stanom jest obowiązany, czytał punkt do tej okoliczności ściągający się, a po przeczytaniu projektu in ordine materyji takowej, aby po obraniu marszałka do wakującego krzesła, lub starostwa grodowego większej importancyji kandydaci obierani byli, a z tych laudo electionis podanych sobie kandydatów jednemu wakans konferował, przez niegoż ułożony podał do laski sub iudicium prześwietnych stanów.

Jmć P. Męcinski wieluński interlocutorie chwaląc takowy projekt, aby był á statibus przyjętym i podpisanym, upraszał.

Zas Jmć Pan Karniewski rożański głos zabrawszy, pierwej pluralitatem ustano[k. 238]wić, aniżeli króla w dystrybucie wakansów opisywać radząc, o przeczytanych o hetmanach.

Jmć P. Dzieduszycki halicki respondendo Jmć Panu rożańskiemu eksplikował się in eius modi sensum: iż gdyby zgoda nastąpiła na podany od niego projekt pewnie by i niezawodne candidatorum obieranie obmyśleć się musiało.

Jmć P. Małachowski krakowski allegando, iż co niegdyś u Rzymian za heroiczne dzieła statuy wystawiano, to dziś tym większą wdzięczność oświadczać za należytość sądził, że miłość partykularna w Xciu Jmci Kanclerzu daje się przewyższać miłością Ojczyzny w ustąpienia dla niej sponte sua tej prerogatywy, którą sobie ma prawem pozwoloną, by w następcach cięszkosci nie czyniła, opisywać na przykład innym dopuszcza. A jako to nie jest nowina okreslać stanom ministeria, tak eksplikując, iż Rzeplta przydający umniejszając ministeriis prawa, opisywała jurisdykcyją marszałkowską od roku 1504, aż do roku 1678, pieczętarzów od roku 1496 aż do 1736, podskarbich od 1504 usq[ue] ad 1717, władzę hetmanów á 1507 ad 1717. Kiedy potrzeba władzy hetmańskiej poprawę być wszyscy sądziemy, [k. 238v.] za co tego nie uczynić, i przeczytany projekt na co zwłaczać od podpisu allegabat, to superaddi dopraszając się, aby komissyja wojskowa nie tylko w Warszawie, ale też i we Lwowie dla konsystującego na Rusi wojska swoje do sądzenia miała wyznaczone kadencyje.

Jmć P. Kuczynski mielnicki intulerat, aby ministri belli salvis nonnisi modernis possessoribus nie zasiadali krzeseł równo z ministrami pacis, gdyż to zdają się dwie w jednej osobie przeciwne sobie znajdować się rzeczy, być sługą wojskowym u Rzepltej i wz[a]jemnie z panią wchodzić in decisionem materiarum status.

Jmć P. Kossowski brzeski kujawski projekt od Jmć P. halickiego na utrzymywanie inter maiestatem et libertatem aequilibrii uchwalony approbando aby jeszcze ad deliberandum pozostał się do czasu snadniejszego jak proposuerat, tak aby interea pierwsze projekta podpisanemi zostały, upraszał.

Jmć P. Dzieduszycki halicki eksplikując się, iż jego projekt czyli podpisanym czyli odrzuconym zostanie, stanie mu się przynajmniej satysfakcyją, że skonwinkowanym u siebie [k. 239] długą delibaracyją to promowował, co rozumie być dla Rzepltej koniecznie potrzebnego. Do projektu zaś consilii bellici przymawiając się, że do tej materyji wraz z innemi będąc delegowanym, tanq[ua]m materiam status układali ją równie dla Korony, jak i dla Litwy, bo jeżeli Xięstwo Lit[ewskie] zaszczyca się diversis legibus co do processu, będąc jednym ciałem z Koroną nie ma i mieć nie może distinctionem in materia status, i na koronnych hetmanów nowe stanowić prawa, a litewskich przy dawnym utrzymywać, jest to złośliwej podpadać censurze, iż odia personarum et non amore boni publici zachodzi takowe rozporządzenie.

Gdy pro et contra zabierane głosy czas in deciso zabierały, Xżę Jmć Prymas odezwawszy się proposuerat statibus, aby lub ad turnum przystąpiono, lub powszechną zgodą na podpisanie przeczytanych projektów zezwolono, iżby materyja względem władzy hetmanów ułatwiona, innym projektom do rostrząśnienia wolny czas zostawiła.

Jmć P. Sosnowski brzeski lit[ewski] żądając przystąpienia do projektu o assessorach [k. 239v.] ułożonego i oświadczając wdzięczność Xciu Jmci Kanclerzowi Lit[ewskiemu] annotationem jej w tymże projekcie życzył á statibus Reipublicae.

A zatym gdy za okrzyknięciem generalnej zgody aby też wyżej wyrażone projekta podpisanemi zostały, iz za odezwaniem się Xcia Jmci Prymasa, aby Xciu Jmci Kanclerzowi iungatur sprawiedliwej wdzięcznosci á statibus oświadczenie, subsecutum, iż przeczytano projekt o sądach assessorskich, deputatom do ułożenia pactorum conventorum wyznaczonym, aby ordynacyją sądów zadwornych assessorskich opisali w te wyrażenia zalecający: iż lubo assessoryja zaszczyca się ordynacyją za króla Jana III konstytucyją sejmu approbowaną et in volumen legum za ingrossowaną, że jednak z różnych przyczyn wyciąga dostatecznego objaśnienia, jako do tego sam Xżę Jmć Kanclerz Lit[ewski] tę jurysdykcyją chwalebnie piastujący ex amore patriae, za co mu na potomne wieki zapisuje się wdzięczność od stanów Rzpltej sponte sua accedit. Najprzód to ma p[rae]caveri, [k. 240] że dekreta tych sądów tejże są wagi jak trybunalskie, relacyjne i sejmowe, zadnej appellacyji podpadać nie mogące, a jako król ad pluralitatem in judiciis relationum et senatus consiliis łączy się, tak aby odtąd i pieczętarze wraz z assessorami pluralitate po nastąpionej nowej ordynacyji sądzili, ta zaś ordynacyja aby numerum assessorów z opisaniem przysięgi i obmyśleniem nadgrody, tudzież miejsc raz na zawsze wyznaczenie, i kadencyji przepisem wyznaczyła, sądzenia pod prezydencyją pieczętarzów, et in casum ich nieprzytomności pierwszego zasiadającego senatora, lub urzędnika, iżby sprawiedliwość przewłoki nie cierpiała, i miastom dostatecznie się w ich uciskach zapobiegło, oraz wszystkie sprawy koniec prędzej brały, przepisała, statuitur. zaś ad natos assessores Obojga Narodow referendarzów, pisarzów wielkich, podskarbich nad[wornych], instigatorów, lub viceinstygatorów, regentów kanc[e]llaryji większej i mniejszej, iż wolno będzie [k. 240v.] królowi Jmci przydać osób tak ex senatu, ordine equestri, jako też civili statu iuris peritos osób 20 a najwięcej 24, którzy by non nullorum absentia non obstante dum modo sześciu i siódmy prezydent adsit omnes decisiva sententia sądzili. Pisarz na ostatek dekretowy, lubo siedzieć powinien, jednakże votum tylko informativum non decisivum habeat, concluditur.

Przeczytany takowy projekt wielu wzbudził do upominania się o to, aby non ex civili statu, lecz sama szczegulnie szlachta possessiones mająca zasiadała na assessorskich sądach, co gdy poprawiono, iż tylko sama szlachta assessorami być powinna.

Jmć P. Szadurski inflancki 1677 ordynacyją dla Xięstwa Inflanckiego do assessoryji przyłączonego służącą cytując, aby circa iura activa et solam pieczątarza decisionem in cadentiis Maii et Iunii manu teneatur czytał eo nomine napisany projekt.

Jmć P. Stadnicki podolski z instynktu Ducha Ś[więteg]o odzywając się aby projekt, [k. 241] aby sprawiedliwość suam ex pluralitate sortiatur determinationem, instabat Xciu Jmci Kanclerzowi Lit[ewskiemu] in vim melioris gratitudinis wyznaczenia pro bene meritis in ultra continuandis a statibus pensyji dopominając się.

Jmć P. Małachowski sieradzki allegando, iż potomne wieki nie będą mogły tylko wychwalać i wysławiać wspaniałość Xcia Jmci Kanclerza Lit[ewskiego], iż przez lat 40 na tym zostający ministerium, teraz na schyłku lat swoich przebierając numerum assessorów czyni ich wielo władności swojej uczęstnikami dla uszczęśliwienia Ojczyzny, gdy nie dało się z przeczytanego projektu słyszeć, aby ad exemplum consilii bellici vel oeconomici assessores delegantur a Republica tak z senatu, jako też i z stanu rycerskiego od sejmu do sejmu tylko trwać mający instabat, aby liczba osób teraz przepisana na sejmie coronationis determinetur nie w mocy króla, lecz u władzy Rzpltej zostająca.

[k. 241v.] Na co gdy Ichmć PP. Wawrzecki bracławski, Piaskowski wołyń[ski], i inni posłowie cu[m] approbatione odezwali się Jmć P. Krajewski poseł ciechanowski odpowiadając, explicabat iż tego bez uszczerbku powagi i władzy króla uczynić nie można, gdy królowie wyzuwszy się z jurysdykcyji trybunału assessoryją sobie tylko zostawili, gdzie zasiadający kanclerz, jako królewską prezentuje osobę, tak też i wyznaczenie assessorów samemu królowi jest własne.

Przeczył temu Jmć P. Małachowski krakowski i tym wyrażeniem eksplikując, iż królowie sądy relacyine tylko samym sobie zostawili, i zasiadając na nich in persona, assessoryja zaś na kanclerzów zdana pod moc Rzepltej jest oddana, jako fusius edocet o tym konstytucyja 1648 et pacta conventa niedawno zeszłego pana; utwierdzał aby numerus assessorów na teraźniejszym sejmie praescribatur, i nie mieli perpeticitatem, lecz tylko od sejmu do sejmu exerceant iurisdictionem w assessoryji.

Gdy Jmć P. Krajewski ciechanowski przy illacyji swojej obstając certabat de authoritate kró[k. 242]la, krakowski, sieradzki, łomżyński, wołyń[ski] i inni posłowie zarzucali mu, jako instigatorem koron[nym] zostającemu nową kwestyją, iż instigatorowie na sądach assessorskich non decisivam, lecz tylko informativam sententiam dawać powinni, gdy nie mogą razem być actores et iudices spraw ad instantiam ich intentowanych.

Jmć P. Sosnowski brzeski lit[ewski] dopraszał się u stanów Rzepltej, aby przykładne Xcia Jmci Kanclerza w Ojczyznie na tak trudnym urzędzie zasługi ku wdzięczności czynione remunerentur przynajmniej taką pensyją, jaka jest naznaczona podskarbim.

Jmć P. Rhyniewiecki podlaski in sensum Jmć Pana brzeskiego lit[ewskiego] idący, proposuit, aby temuż Xciu Jmci Kanclerzowi ad vitae tempora przynajmniej z tych starostw ustąpiona była kwarta, które ad praesens trzymający musi opłacać do skarbu Rzepltej.

Jak zaś dysputa o instygatorach nie ustawała, tak Xżę Jmć Prymas odezwawszy się [k. 242v.] expressit żal, że mniej potrzebnemi argumentami czas skraca się i projekta podpisanie retardat.

A gdy Ichmć posłowie od illacyji swojej względem assessorów i instygatorów nie odstępowali, Xżę Jmć Kanclerz Lit[ewski] głos zabrawszy objaśniał przeczytany projekt, iż przez 17 lat zostając in ordine equestri, zaś 42 roki in ministerio stawiwszy, doznał co szkodliwego, a co pożytecznego być może dla Ojczyzny, i większość zdań w assessoryji, aby etiam sub absentia pieczętarzów decydowała, doświadczył, iż takowe postanowienie potrzebne jest tak dla ubezpieczenia sumienia sądzącego, jako też dla wydołania publicznym interessom na kanclerzów ustawicznie spadającym, assessorowie zaś jak za przywilejami przedtym od króla wychodzącemi w Koronie, a w WX. Lit pro arbitrio kanclerza na sądach zasiadali, tak gdy teraz stanom zdaje się sejmowi wyznaczenie ich zostawić, nie sprzeciwiać się oświadczył, na to jedynie zgodzić się nie mogący, aby pieczętarze od latus regium continuo też sądy in [k. 243] persona odprawiali.

A kiedy placuit niektórym Ichmciom, iż się do prześwietnych stanów o wyznaczeniu mu subsidii na nieuchronne circa ministerium expensa przełożyć prozbami swemi raczyli, gdy iura aequalia aequalibus onesibus sub esse debant.

Proponowano więc w wspomnianym projekcie, iż Ichmć ad conseribenda pacta conventa deputowani dołożyć i to mają w ordynacyji, aby gdyby pieczątarze publiczną Rzepltej usługą zatrudnieni nie mogli adesse której kadencyji, senator, lub pierwszy z urzędu assessor prezydował, i też sądy in supra scripto collegarum suorum numero odprawiał, kadencyje zaś co do Korony, w Warszawie, a co do Litwy, w Grodnie, lub w Brześciu przypadać mają. Tudzież że pióro szlachcić trzymać powinien i assessorami soli nobiles possessionati być mają, do których ad numerum 24 osób wszystkich na sejmie coronationis stany Rzepltej pluralitate o[k. 243v.]biorą przez sposób w komissyji skarbowej opisany constituitur. A na koniec, że instygatorowie i viceinstygatorowie consultiva tylko, non autem decisiva sententia wraz z pisarzem dawać kreską mają praecavetur.

Gdy tak poprawiony projekt dał się słyszeć stanom, Jmć P. Małachowski łomżyński odezwawszy się że nie w przeczytanym projekcie do wygluzowania nie znajdując, to jest superaddi sprawiedliwie oświadczył się, aby metrykanci z kadencyji szlacheckiej constituant.

Zaś Jmć P. Małachowski sandomisrki o to dopominał się, aby przysięga assessorów recte consulam, dotąd zwyczajna ab hinc in recte sententiam dicam poprawioną została.

Przeciwnie idący Jmć P. Wilczewski wiski chciał defendere statum Cioilem, że do praw imperii iuris communis Magdeburgensis Saxonici singulariter w sądzie assessorskim używanym nie znajdzie się szlachcic doskonały, ale zelando pro nobilitate przerwano mu głos hukiem wielkim, iż go kontynuować nie [k. 244] mogąc, acquievit.

A przeto interlocutorié Jmć X. biskup kjiowski do Jmć P. łomżyńskiego intuitu metrykantów odezwawszy się reposuit in sequentia: że turpius eiicitur, quam non admittitur hospes, byłby to bezprawny, bezsumienny i niewdzięczny postępek, aby ludzie poczciwi w nadzieją offiarowania dla Rzepltej usług swoich, w naukach wydoskonaleni, i od wielu lat na funkcyji bez noty zostający, teraz z onej zepchnięci zostali.

Lecz gdy non desistebant inni posłowie ab illatione Jmć P. łomżyńskiego, odezwał się Xżę Jmć Prymas z eksplikacyją następującą, iż jak niewiele szlachty praw zagranicznych wiadomej znaleźć się może, w których metrykantom biegłość mieć należy się przez konsyderacyją umiejętności i zasług teraźniejszych metrices praefestorum godziłoby się ich przynajmniej ad vitae tempora przy funkcyjach zostawić, z tym ostrzeżeniem, aby interea młódź [k. 244v.] szlachecka przy nich educationem brała.

A zatym kiedy na to supervenit prześwietnych stanów zgoda z dołożeniem takowym, aby in futurum pisarze i metrykanci ex solis nobilibus salvis modernis possessoribus byli, podpisany jest projekt przerzeczony.

Po którym Jmć P. w[oje]w[o]da pomorski głos zabrawszy najprzód animabat prześwietne stany, aby in vim gratitudinis pro optimé meritis Xcia Jmci Kanclerza Lit[ewskiego] naznaczyły mu 80 tysięcy rocznej pensyji. Dalej zaś względem trybunałów dyskurs swoj kierując, upraszał, aby dla Prowincyji Wielkopolskiej trzy kadencyje, pierwsza w Piotrkowie, druga w Poznaniu, a trzecia w Bydgoszczy concedatur, et eo nomine ułożony projekt przeczytano wraz z innemi projektami, jako to województwu wołyńskiemu konstytucyją 1726 rozdział sejmiku czyniący znoszący, a obierać deputatów w Łucku czasu z prawa przypadającego pozwalający; konstytucyją lit[ewską] [k. 245] 1726 de non alienandis bonis nie tylko na całą Koronę przyjmujący, ale i fundacyje oprócz tych, które są prawami sejmowemi approbowane znoszący. Tudzież czwarty prawa dawne względem ludzi służących zaniedbane, aby żaden bez testimonium przyjmowany nie był, reassumujący, pro futili re ten projekt uznano, a zatym wszystko in decisum zostało przy dyspucie stąd wszczętej.

Ad extremum zbrał głos Jmć P. kasztelan przemyski, a pochwaliwszy w nim projekt sprawiedliwości, to jeszcze superaddi do niego żądał, aby marszałek i assessorowie przysięgali, jako sprawiedliwie konnotować będą pluralitatem na sejmikach. 2do aby, gdyby kto jakim delikatnym sposobem paritatem votorum zrobił, huncce ad casum resolvendum była przepisana reguła. 3tio aby obrany deputat przed senatorem świeckim przysiegę wykonał, duchowny zaś nie na kapitułach, lecz na reassumpcyji trybunału [k. 245v.] przysięgał. 4to aby ziemstwa znajdujące się na kadencyjach w trybunale, tamże dekreta dla w[oje]w[ó]dztw swoich pisali. 5to aby inkwizycyje super recens tylko crimen in stuba iudicii słuchane były, inne zaś nie trudniły sądzenia. 6to suspensy tak dla senatorów, jako też i posłów, aby circa legum antiquam zostały się ostrzeżone.

Po tym głosie, gdy już mrok zblizał się, Xiążę Jmć Prymas tę materyją do jutra odłożyć prosił, i solwowana jest sessyja.