Sessyja

Dwudziesta Ósma

d[ie] 9na Iunii.

Na sessyji dzisiejszej zagajeniu Xżę Jmć Marszałek pozwolonych dla Ojczyzny momentów infructuosé trawienie życząc, animabat stan rycerski, aby kontinuacyji sejmu rozdwojonemi sentimentami zasmucać dalej nie chciał.

Jmć P. kasztelan smoleński zaraz po zagajeniu głos zabrawszy nomine Prowincyji Lit[ewskiej] oświadczył się póty do niczego nie przystąpić, póki [k. 227v.] podany na dniu onegdajszym od Jmć P. grodzińskiego posła projekt na satisfakcyją brzmiących o to instrukcyji przeczytanym i podpisanym nie zostanie, allegując Alexandra króla, któren biskupowi wileńskiemu Taborowi tytuł arcybiskupstwa nadawszy, zostawił tylko staranie się o potwierdzenie jegoż u Stolicy Apostolskiej. A ponieważ te zaniedbanym per incuriam zostało, o ponowienie więc nadania takowego instando, explicabat sensibilitatem Xięstwa Lit[ewskiego], iż przez trzeci dzień starające się nie wiedzieć jakim nieszczęsciem bez skutku usiłowań swoich zostaje, tudzież necessitatem, aby duchowne sądy tym niezawodniejsze były, im pewniejszy będzie arcybiskupi konsystorz.

Na co Jmć P. kasztelan przemyski respondendo Jmci P. kasztelanowi smoleńskiemu, iż Prowincyja Lit[ewska] w samych sejmu początkach odebrawszy przez zaszłą od Rzepltej konfederacyji dowód powolności approbacyją, nie powinna by uskarżać się i żalów czynić przeciwko onejże zawsze pilnie słuchana, i w żądzach aby tylko sprawiedliwych skutkująca, jako arcybiskupstwo wileń[skie] adduxerat być interessem prywatnym [k. 228] niegdy niepretendowanym i dopiero swieżo wykoncypowanym, tak delegacyją do wyrozumienia sposobów jakoby Ojczyzna do pierwszej wrócić się miała sławy, i z wielkiego nierządu do lepszej przyszła pory, tudzież do umiarkowania jakby wojsko szczupłą mające płacę regularnie się odbierało od Xcia Jmci Prymasa wyznaczoną i z projektami do tych okoliczności sub iudicum Rzepltej ułożonemi coram statibus prezentującą się i wysłuchania tychże projektów żądającą sądząc być gruntem wszystkich propozycyji, aby ta materyja dawniej, aniżeli arcybiskupstwo wileńskie wniesiona, pierwej przed nimże audiatur, et decidatur, instabat, powtarzając toż samo dzisiaj z czym się na dniu onegdajszym oświadczył, iż do niczego innego nie przystąpi.

Jmć P. Chalecki poseł rzeczycki pobudzony głosem Jmć P. kasztelana smoleńskiego przymawiając się do instrukcyji od powiatu sobie danej, aby rekomendacyja a statibus Reip[ub]l[ic]ae ad S[ancta]m Sedem o arcybiskupstwo wileńskie nastąpiła, przeczytania względem tej materyji ułożonego projektu dopominał się.

[k. 228v.] Jmć P. Suchorzewski poseł kaliski cytując prawo 1663, że prowincyja lit[ewska] nie więcej w prerogatywach pretendować nie powinna nad dawne ustawy, explicabat beneficia, iż dość dla niej pozwolonym jest, kiedy mimo prowincyji koronnych małopolskiej i wielkopolskiej razem z sobą jednemiż ministrami kontentujących się, ona jedna osobnych ma pieczętarzów, hetmanów, podskarbich i marszałków, biskupów z prawa pozwolonych, i dla wileńskiego biskupa z poznańskim zwyczajem sobie przysposobioną alternatę. A jako nie względem osoby mówił której nikt honoru i zasług ujmować nie chce, lecz względem pierszeństwa, które w czasie dalszym nie tylko w prerogatywach odmianę, ale przez emulacyją utratę onychże, i Ojczyzny zamieszanie sprowadzić pewnie może; tak kiedy mamy Prymasa równie dla Xięstwa Lit[ewskiego] jako i Korony nie tylko wielością praw, ale i wieków dawnością ubezpieczonego, aby o arcybiskupie wileńskim, któren że nie tylko od 3 Rzepltej stanów ustanowionym być powinien, ale i Rzymu dołożyć się ma, wniesiona materyja, [k. 229] nie trudniła publiczniejszych interessów i propozycyi, złączył zdanie swoje z kolegami swemi przed nim mówiącemi.

Jmć P. Drohojewski poseł halicki wspaniałą myśli Xcia Jmci Kanclerza Lit[ewskiego] rezygnacyją podzielającą na assessorów jurisdykcyji władzę jako wiekopomnej wdzięczności godną być allegabat, tak inferendo, że Rzplta może królow obierać, nierządnych i bezprawnych napominać; mogła odebrać komendę, opisać ministerium, podskarbstwa, argumentabatur enterrogatorie, za co nie może ująć uciążliwej hetmanów władzy, ulżyć uciskom z niejże pochodzącym, a nie będąc pewnym za co następcy buław będą post vita functos praesentium, przezornie ułożony do tego projekt sądząc być za dostatecznie od wszelkiej bojaźni ubezpieczający, aby przeczytanym został, instabat.

Jmć X. biskup smoleński allegując prowincyje koronne, iż każda z nich ma swego arcybiskupa, zaś prowincyja lit[ewska] arsybiskupstwa wileńskiego od króla Alexandra zaszłe Taborowi biskupowi wileńskiemu pozwolenie skutku nie [k. 229v.] wzięło, aby wszystkie trzy prowincyje równemi zaszczycały się prerogatywami jak równie do utrzymywania swobód i wolności concurrunt, dopominał się iżby przez Xięstwo Lit[ewskie] wniesiona względem tego z obowiązku instrukcyji materyja ante omnia decidatur sub approbationem na sejmie coronationis per fecturum regnantem in plenis ordinibus perficiendam.

Jmć P. stolnik lit[ewski], poseł warszaw[ski] nie dziwując się temu iż prowincyja lit[ewska] żwawo dopomina się o pomnożenie prerogatyw swoich, i że chce tego wywyższyć, któremi, gdyby miał sposobność przez szacunek urodzenia i zasług w Ojczyźnie dziedzictwem licznych, do najwyższych torowałby drogę dostojności, a i z tej żarliwości przeczyć nie mogąc, iż dwie prowincyje groźnej hetmanów władzy chcąc granice opisać, pierwej publiczną, aniżeli prywatną ułatwić pragnąc materyją, aby wzajemnym tamowaniem czytania projektów dalszego nadaremnie nie trawić czasu, per turnu też kontradykcyjące sobie prowincye odezwały się, któren pierwej projekt przeczytany i w [k. 230] nim wyrażona materyja decydiwana być będzie powinna, proposuerat, eksplikując zdanie swoje tym głosu zakończeniem, że jak prowincyje koronne Xięstwu Lit[ewskiemu], tak równie prowincyja lit[ewska] koronnym tamować turnum nie może.

Jmć P. kasztelan wiślicki bynajmniej nie wzdrygając się novitatem co do arcybiskupstwa bojaźn allegabat z zrzódła uniknienia dyffidencyji wytryskującą, co zaś do opisania buław, cytował Szwecyją i Danią, w których nie jest tak wielka wodzów władza, aby legem bativam non executiva mieli sobie impertitam.

Po tych głosach Xżę Jmć Prymas odezwawszy się, dwie materyje tak pogodzić życzył, aby dalszych obrad nie zatrudniały, względem hetmanów odwołując się do Jmć P. kasztelana wileńskiego hetmana lit[ewskiego] spodziewać się, iż tenże na dniu wczorajszym wziąwszy okoliczność takową ad communicandu[m], dziś pewnie da rezolucyją na nią zaś względem arcybiskupstwa, aby ten interess prywatny nie tamował publicznych, iż do czasu sposobniejszego zostanie odłożonym, miłość dobra powsze[k. 230v.]chnego nad prywatę górować rozumiejąc.

Jmć P. kasztelan wileński respondendo Książęciu Jmci Prymasowi dawał racyją, iż ponieważ nie był wezwanym do układania takowego projektu, i w propozycyjach ad deliberandu[m] podanych żadna nie znajduje się o takowej okoliczności wzmianka, inszej nie mógł dać rezolucyi, tylko opponować się przez wszelki sposób bezprawiu.

Xżę Jmć Prymas odpowiadając Jmć P. kasztelanowi eksplikował propozycyje bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne, pomnożenie sił Rzepltej, i uregulowanie płacy wojsku zalecające i że z nich należy się etiam władzę hetmańską dla satisfakcyji 3, 4 i 11 propozycyji punkt okreslić, dowodził.

Jmć P. kasztelan wileński odzywając się iż nie ma tego w propozycyjach, aby prerogatywy hetmanów opisywać ad velle ułożonemu projektowi cum maximo praeiudicio buław, nie przestawać contradicere oświadczył się.

Jmć P. w[oje]w[o]da inowrocławski wyliczywszy tych, których do ułatwienia i ułożenia propo[k. 231]zycyji zleconych miał sobie in facie stanów wyznaczonych, allegabat, iż Rzeplta nie może kondemnować tego projektu, do którego sua sponte wyznaczyła delegatos, a delegati iussa exequentes kiedy niepochwaleni, przynajmniej tedy wysłuchani być przez wszelką sprawiedliwość powinni.

Po skończonym tym głosie koronni o turnum, a litewscy posłowie nie dozwalając turnum o głosy dopominali się i zaczynającemu mówić Xciu Jmci Prymasowi przerwali głos allegando, iż go od laski nie ma sobie pozwolonej.

Jmć P. Horaim poseł wileński aby Xżę Jmć Prymas deputował z senatu do umollifikowania zachodzących kontradykcyji proposuerat.

A Xżę Jmć Prymas aby dla powzięcia informacyji de contentis przerzeczonych projektów obydwa jeden po drugim przeczytane byłyo audyjencyją dopraszał się.

Jmć P. Rzewuski poseł halicki aby turnus był zaczęty kontradykującym odpowiedział, iż kiedy stan rycerski dependuje od marszałka swego, senat powinien należeć [k. 231v.] do Xcia Jmci Prymasa, któren gdy zaczął mówic, tym samym zaczął turnum mając zawsze głos wolny bez zabierania go u laski.

Gdy Jmć P. Marszałek W[ielki] Lit[ewski] nie dawać ad turnum głosów oświadczył się, ruszyli się z miejsc, et in motu przez długi czas zostawała izba, aż nierychło Xżę Jmć Prymas odezwawszy się jako już raz, tak i powtórnie upraszał, aby obydwa przeciwne sobie projekta dla satisfakcyji stron obydwóch przeczytane były, i jeżeli po przeczytaniu nie znalazły approbationem, aby projekt o sprawiedliwosci następywał, radził, iżby przynajmniej cokolwiek na sessyji dzisiejszej zrobionych zostało.

Lecz gdy i temu Jmć P. kasztelan wileń[ski] contradixerat nie zezwalając na czytanie projektu o hetmanach ułożonego, Xżę JmcPrymas obowiązywał mu się biciem w piersi, iż go podpisywać nie będzie sub oppositionibus.

Jmć P. Sosnowski poseł brzeski lit[ewski] kwestyjonowanie czytania projektu przywiedzionym ad exemplum autorem zbijając, w której napis był tytułu tego: Vide et disces multa, [k. 232] gdy ją przyszło czytać, sama wysmarzona znajdowała się retoryka nic dobrego w sobie nie zawierająca, prosił aby obydwa projekta przeczytane zostały allegando, iż kontradykujemy, a nie wiemy czemu, i co przez niewiadomość ganiemy, to usłyszawszy pochwalić możemy.

A zatym po długiej dyspucie tandem przeczytano pierwszy projekt in formam sequentem: Przychylając się do dawnych przodków, którzy ad consilia hetmanów ex senatu, et equestri ordine przydawać consiliarios zwykli byli consilium bellicum wyznaczający, i do niegoż sub praesidentia WW. hetmanów, vel in casu niebytności ich sub praesidentia pierwszego z senatu odprawiać się mającego, czterech ex ordine senatorio, a po 4 z każdej prowincyji determinujący, a determinowani aby z[a]raz po sejmie coronationis przysięgę swoję przed hetmanem, iż ordynansów na znurzenie żołnierza podpisywać nie będą, i przysięgi hetmańskiej przestrzegać winni, senlencyji dawać ku prywacie, ale ją ku dobru [k. 232v.] publicznemu kierować obligowani będą, przed hetmanem wykonawszy jurisdykcyją swoją zaczęli i sessyje co kwartał w Warszawie po niedziel 4 odbywali, pisarza ustanowili i ordynanse pod imieniem hetmana wydawali, nakazujący, hetmanom pensyją constitutione 1717 opisaną in toto zostawujący, a largicyje do dystrybuty na wojskowych praevia recemmendatio na hetmana determinujący. Tejże komissyji czyli canislio[s] bellico, aby do każdej partyji wojska sędziego wyznaczyła, a ten sędzia aby sprawy wojskowe salvâ na komissyją appellatione sądził, zalecający, oraz jeżeliby poselstwo od Turków trafiło się, aby przed kadencyją zjechała, i tegoż posła przyjąwszy, sufficientiam mu naznaczyła, nakazujący, i aby podług ułożenia 1717 każdy regiment gemeynów, a towarzysz pocztów w zupełnym komplecie trzymał, i jeżeliby płaca nie wystarczała, aby consilium bellicum regulamen podało, a komissyja skarbowa wypłaciła, sta[k. 233]nowiący; w obozie zaś aby wojsko tak dla karności, jako i posłuszeństwa pod zupełną hetmanów władzą zostawało, i forsztellacyje do nich należały, dysponujący.

Po przeczytanym tym projekcie gdy o drugi wołać zaczęto, przeczytano go in hunc sensum: Iż na powszechne Prowincyji WXLit. żądze aby z Prowincyjami Koronnemi in aequalitate zostawała, i biskupstwo wileńskie wywyższonym było na arcybiskupstwo ile gdy to nie może być cum praeiudicio primitialis dignitatis, rekomendacyja od przyszłego króla do Stolicy Apostolskiej praesenti sancito declaratur.

Gdy poprzedzające projekta po przeczytaniu na dalszy czas odłożonemy zostały, Jmć P. Stadnicki poseł podolski przeczytał projekt o sprawiedliwosci ułożony i w sessyji 26. wypisany, a dziś w niektórych miejscach jako to: aby tylko Trybunał w Piotrkowie i Lublinie, Poznaniu i we Lwowie kadencyjami sądził się, na sejmikach deputaci i ziemstwa pluralitate eligantur, oprócz w[oje]w[ó]dztwa bracławskiego, którego [k. 233v.] posłowie ad referendum biorą hancee materia deputaci duchowni w kapitułach przysięgali, i tak instrument elekcyji, jako też przysięgi na trybunał z sobą przywozili, a na kogo by się pokazało, iżby na sejmiku względem utrzymania się na funkcyji vota zakupować miał, taki nie tylko paenis crimenalibus et personalibus ukarany, ale et pro incapaci omnium functionum osądzony być ma. Deputaci sine consensu całej izby oddalać się nie mają od sądów. Komplet zaś dwojaki zawsze być powinien rachując w jeden 6 deputatów i siódmego prezydenta, kapituły: płocka, kujawska i poznańska aby po dwóch deputatów miała, aby prelatury i kanonie kathedry warmińskiej samej szlachcie rozdawane były, i żeby kapituła 1 deputata na Trybunał Wielkopolski obierała, zaś trybunały aby żadnych poselstw do nikogo oprócz do króla i prymasa nie wysyłały etc. przydany i meliorowany.

Po przeczytanym tym projekcie zabrał głos Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski et allegando, iż [k. 234] Rzeplta ze 3 stanów złożona i wiarą s. katolicką uszczęśliwiona nie chciała duchownych mieć oddalonych od rady senatu gdy ich w nim osadziła i prymasostwo w ręce duchownego oddała nigdy spodziewać się niemogąca aby tenże swiętobliwy stan coraz większych pretendował dla siebie urzedów przez ambicyją jemuż służyć nie mogącą, i zabierał władzę zagajenia sejmików samemu tylko stanowi świeckiemu przyzwoitą, eksplikował obszerne tychże sejmików skutki i tumulty szkodzić duchowienstwu mogące, aby Ichmć XX. biskupi będąc wszelkich niechęci medyjatorami i wiary s. obronicielami, nie chcieli przynajmniej tej ostatniej stanowi świeckiemu odbierać prerogatywy w zagajaniu sejmików od roku1570 interrupté przy senatorach, et in absentia ich pierwszych urzędnikach trwającej i aby prawo sub paenis marcarum biskupom na sejmikach bywać zalecające, odmienionym, i też grzywny skassowanemi zostały, dopraszał się dając racyją, iż na sejmikach naród o [k. 234v.] wiarę gorliwy pewnie jej nie zatraci, chociaż biskupów nie będzie przytomnych.

Jmć P. w[oje]w[o]da pomorski do przeczytanego projektu przymawiając się, aby dla Prowincyji Pruskiej opuszczony trybunał w Toruniu w mieście Bydgoszczy sądził się podług zaszłego z Prowincyją Wielkopolską umówienia się, oraz aby deputaci duchowni nie w kapitułach, lecz w trybunale na funkcyją przysięgali z racyji jemu wiadomych, tudzież, że jak sprawiedliwa rzecz jest, aby w kathedrze warmińskiej na prelaturach i kanoniach rodowita conservetur szlachta, tak bez deputata obejść się nie można allegando, aby pomienione trzy punkta w projekcie poprawionemi zostały upraszał enixé.

Xiąze Jmć biskup poznański Jmć Panu w[oje]w[o]dzie podlaskiemu odpowiadając, wyraził to, iż głos godny poważając stara się, i o prawa exekucyją, które że bywanie na sejmikach biskupom zaleca, przeto fortior iure dokładniejszą prawa eksplikacyją na czas [k. 235] sposobniejszy reservavit.

Xżę Jmć Prymas uczyniwszy reflexione, iż sprawiedliwość święta najwięcej powinna być deliberowana, a dobrze nadaje się gdy święta Zesłania Ducha Świętego inspirare mogą jak najdostateczniejsze jej ugruntowanie, solwować rekommendował sessyją i solwowana jest na dzień srzodowy.