Sessya

Dwudziesta Szosta

die 7ma Junyy

W zagaieniu Sessyi dzisieyszey Xże Jmc Marszałek do dalszego Obrad biegu przystępuiąc, iak obszerną wymową drogiego wycięczać niechciał czasu, tak zaraz dał głos Jmci Panu Wallinowskiemu Posłowi Poznanskiemu.

[388]

Lecz Prowincya Litew. od wniesioney przez się na dniu wczorayszym względem wynieszenia Biskupstwa Wilens'go na Arcybiskupstwo Materyi odstąpic nieintencyonowana przeszkadzała danemu głosowi opierwsze projektu swgo przeczytanie dopominaiąc się.

Dysputa pomiędzy Jchmc Posłami Koronnemi o nietamowanie głosu, a między Litewskiemi o pozwolenie czytania projektu obstaiącemi wszęta trwała bez wyrozumienia iednego od drugiego, Zas Jmc P. Poznanski oswiadczaiąc się, iż Jzba złączona z Senatem iako powinna wolny zawsze miec głos, tak przez bronienie Mu onegoż Krzywdy dzieiącey się przyczynę, za niechcenie na nic pozwolic deklarował.

Uspokoiaiący contradictionem gdy nic nie zyskali, zabrał głos XżeJmc Marszałek, w ktorym naganiaiąc gorszący przykład Stanu Rycerskiego, nie iednoscią, ale siłą piersi y głosow certuiącego, ze unikaiąc straty czasu Prowincya Litt. niezechce daley bronic Jmc P. Poznanskiemu zabranego y danego od Laski głosu wyraził oswiadczenie spodziewania się.

[389]

Jakoż pozwolili Jchmc PP. Litewscy Jmc P. Poznanskiemu tę ostrzegaiąc sobie Kondycyą, aby po skonczonym głosie zaraz Jch proiekt został przeczytanym.

A zatym tenze Jmc P. Poznanski głosu pozwolonego uzywaiąc na explikacyą zachodzących między Marszałkowskiemi z iedney, a Kapturowemi z drugiey Strony Kollizyi, ne jurisdictiones confundantur, o przeczytanie ułozonego do tey okolicznosci projektu Jmc P. Sekretarza Seymowego upraszał.

Contradixerat temu Prowincya Litt. o pierwsze swego projektu przeczytanie instando, aciterum wszczętego hałasu gdy mediatores ułatwic niemogli, Jmc X. Biskup głos zabrawszy: iak Prowincya Jego Litewską niegdyś Woyną y Pokoiem sławną, a zawsze w rownosci z Koronnemi Prowincyami zostawać powinną, za dotknietą przez ublizenie jey na dniu wczorayszym tego, co Osobie iedney stacby się nie powinno było, y za Kontradykowanie tego, o czym ieszcze mysl dostatecznie wyexplikowana niebyła, wyrazał, tak spodziewaiąc się,

[390]

iż zale swoie przytrzymac zechce, aby czasu nadaremnie nietrawiąc dnia dzisieyszego na ułatwienie Projektow Koronie uzyczyła, z mieysca swego o snadność upraszał.

A zatym oswiadczyli się Jchmc Posłowie Litewscy, że na dniu dzisieyszym odstępuiąc Materyi swoiey nie do iedney Osoby, ale do całey Prowincyi sciągaiącey się jutro ią ante omnia decisam et resolutam miec powinni będą.

Jmc P. Stadnicki Poseł Podolski przywodząc na pamięc Xciu Jmci Prymasowi wyznaczonych do obmyslenia sposobow iakiemyby Rzeplta wrocic mogła do pierwszey sławy, y przychodzic do iak naylepszey pory y uregulowania Sądowey Sprawiedliwosci ad mentem propozycyi sub Nro 15. wyrazoney, aby Ciż wyznaczeni, między ktoremi tanq'm Deputatus y On Sam przykładać pro publico starania non intermisit, wywiedli Stanom prace swoie, o czytanie w tych punktach ułożonych projektow instabat.

Jmc P. Stolnik Litt. Poseł Warszaw. aby względem zachodzących między Marszałkows-

[391]

kiemi y Kapturowemi Sądami Kollizyi Projekt ułozony przeczytanym został, Jnstrukcyą Ziemi Swoiey bydź o te dopominanie się obowiązanym testabatur.

Zas Jchmc Posłowie Litt. aby Jm Projekt pretendowany na dzien jutrzeyszy był deklarowany o Arcybiskupstwo w ręku Jmc P. Sekretarza Seymowego zostaiący, instabant.

Jednakze deklaracyi zadney nie dano, a projekt o Jurosdykcyi Marszałkowskiey y Kapturowey przeczytano in sequentia: Jż ułatwiaiąc Kollizye między Marszałkowskiemi a Kapturowemi Sądami zachodzi zwykle, dla tym większego bespieczenstwa przez W. Marszałka WWX. Litt. wraz z Namy zasiadaiącego, Sądy Marszałkowskie za wiadomoscią Naszą odprawuiące się approbuiemy, oraz wszelkiey Jurysdykcyi y prerogatywy Marszałkowskiey, tudziesz generalnego w czasie Elekcyi Kapturu sądzenia pozwalamy non praejudicando quidq'm Marszałkowi W. K. po szczęsliwey Koronacyi y zupełnym Rzepltey zaspokoieniu, z tym ostrzeze-

[392]

niem, aby Causae Juris et facti po Ziemi Warszawskiey zdarzaiącesię do Sądu Kapturowego, a zaś recentis Criminis w Okregu Miasta przypadaiące do Sądow Marszałkowskich nalezeli excepto Jndigenarum, ktorzy takze do Kapturow spectare mają.

Gdy na podpisanie tego Projektu generalna zaszła zgoda, Xże JmcPrymas exquirebat Sensum Statuum, iezeliby razem niemogł podpisac etiam Projektu względem Jurisdykcyi Sądow Assessorskich od Xcia Jmci Kanclerza uformowanego. Lecz gdy contravenerunt temu, popodpisaniu o Sądach Marszałkowskich tylko projekcie, nastąpiło czytanie projektu o sprawiedliwosci względem Trybunału Koronnego in ejusmodi Sonantiam: Jż chcąc aby sprawiedliwość pewnieysza y prętsza dla kazdego była, dla lepszey litigantium wygody Trybunał Wielkopolski od Małopolskiego rozdzielamy, a Kadencye do Sądzenia á Feria 2da post Francisci ad Zm'am Februaryy, w Poznaniu ad ultimam Martyy, w Toruniu etc.

W Prowincyi Małopolskiey w Lu-

[393]

blinie od Kwietniey Niedzieli a we Lwowie in Vigilia Ferti S.Thomae limitowali. Gdy zas przez Prowincye Sądzący się Trybunał trzech wyciąga Kompletow, przeto przychylaiąc się do Konstytucyi 1598. 1611. 1613. et 1685. ktore pluralitatem votorum na Seymiku determinowały, Wwdztwom y Ziemiom NN Deputatow przydaiemy, y aby abhinc Seymiki niezrywane były, Deputatow y Ziemstwa pluralitate obierać nakazuiemy, et liberum Veto tym tylko, Ktorzy sub nexu Juris Zostaią impedire do Funkcyi powinno. Obrani zas Deputanci dla uniknienia tumultu w Piotrkowie nie raz praktykowanego, zaraz na Seymiku przed Senatorem, lub Wwdztwu albo Ziemi zagaiaiącym Urzędnikiem przysięgę wykonać maią.

Hoc loco Jmc P. Młocki Poseł Zakroczymski czytanie przerwawszy, o głos dopominał się, zas Jnni o dalsze Projektu czytanie instando contradixerant zabieraniu mowy zostawiaiąc ią na potym, aby razem o początek, Srzodek, y Koniec Projektu domowił się, gdy Mu się co nie zdawac będzie.

[394]

A zatym po uspokoieniu się Jmc P. Zakroczymskiego czytano daley w zględem Deputatow y Ziemstw pluralitate same Wwdztwa sposob obmysleć sobie maią y przysięgę opiszą to dolozywszy: Zamiast tego iakom się nie starał, iako Votum niezakupowałem, y rekomendowanych Spraw zadnych nieprzyimowałem etc. Zas takowa przysięga w Laudum inserowana, y Laudum nieodwłocznie do Akt oddane bydz ma. A jezeliby się pierwszego dnia nieskonczył Seymik, tedy drugiego kontynuować się może, a trzeciego koniecznie konkludować się powinien, et in crastino Seymik Gospodarski następywać będzie. A gdzieby się tumult iakowy wszczął, tedy Grod przed Kadencyą Sądy swoie reassumowawszy tumultuntes karać ma sine moderamine paenarum. Azeby zas Wszyscy Deputaci in unum niezgadzaiący się paritate Votorum Sprawiedliwosci nie tamowali, maią brać Losy okrągłe, Sądzenie y nie sądzenie oznaczaiące y Ktoren Los niesadzenia wezmie, zaraz ex Collegio wynieść powinien, a pozostali poty niewynidą,

[395]

poki Sprawy na Stole zostaiącey nieodsądzą Chociazby Kompletu Duchownych niebyło, Sądzic Duchowny Regestr Swieccy maią, a Prezydentow od tąd dwoch bydz powinno Gnieznienski y Lwowski Regestr Expulsionum y takowy manutenetur, oraz ponieważ Komissya Radomska iest zniesiona przez Komissyi Skarbowey postanowienie Causae Militares z Regestru fisci sądzone bydź maią, a Dekreta Ziemstwa lub Grod pisać będą. Acta zas Wwdztw Regenci conservabutur, do czego względem Ruskiego Wwdztwa teraznieyszy Regent Lwowski attentis mentis manutenetur. Grzywny pro parte Judicyy wynikaiące przez Pisarzow Skarbowych Trybunalskich servari et colligi maią, a Pensya Deputatom z nichze solvidebabit Regestra dawne cassantur, Kommunikacya Zaś Dokumentow Praevio Juramento per Copias Deputatom per partem uczyniona będzie. Konnexye wszystkie abrogantur zachowuiąc w tym stricté Konstyucyą 1726. do ułozenia Minorum Subselliorum

[396]

y opisania Juris Successionis ex Senatu et ordine Equestri assignantur, zas Ciż wyznaczeni na przyszłym Seymie gestae Prowincye relationem uczynic maią. A że Młodzi Szlacheckiey znaczna liczba wstępuie do roznych Zakonow y Dobra na siebie spadaiące lub Zapisuie Zakonom, lub pro libitu Jnnym przedaie, przeto aby się Domom Krzywda nie działa, kazdy Ordines biorącyzaraz po Professyi przed Aktami wyrok uczynic powinien ze nad dziesiątą część więcey nic pretendować niemoże. A ze Wwdztwa Mazowieckie y Rawskie dotąd Generałem Deputatow obieraią, przeto aby odtąd per Terras salva alternata obierały, statuitur, y taz alternata teraz od Ziem Wiskiey y Wyszogrodzkiey, ponieważ iuż Czerska y Warszawska na niedoszły Trybunał Deputatow obierały, zaczynać się ma. Regestrarianismi po Trybunałach wszystkich, gdy tego potrzeba będzie, ante omnes Causas ma być obrany, a po Nim następuiące Wwdztwa, Ziemie y Powiaty juxta antiquum ordinem, ktore gdy za-

[397]

częto wyliczac, Jmc P. Małachowski Poseł Krakow. aby czytany Projekt per Copias Generałom był kommunikowany, aby Prowincya Małopolska tylez miała Kadencyi ile Wielopolska, instabat.

Zas Jmc P. Walinowski Poseł Poznan. reposuerat, ze tylez iest Kadencyi dla Obydwu Prowincyi, gdy w Toruniu dla Prowincyi Pruskiey Trybunał przypada.

A Jmc P. Krakowski vicissim odpowiadaiąc inferebat, iż Wwdztwa Pruskie, nie liczą się za Prowincyą.

Jmc P. Dobiecki Poseł Sandomirski gradus Juris dictionum explikuiąc, że z Grodu do Ziemstwa do Trybunału Sprawy wychodzą, aby pierwey minora subsellia, a potym altiora circum seribantur, dopominał się y upraszaiąc, aby Wwdztwu Sandomirskiemu Sprawiedliwosc prędsza tutetur czytał Projekt do Ziemstwa Sandomirskiego, Ziemstwo Radomskie w Radomiu a dla Ziemi Stęzyckiey w Stęzycy dodaiący, tudziesz Powiaty Wyslicki y Pilzninski razem w No-

[398]

wym Miescie, a druga dla Pilzninskiego w Pilznie sądzone przez Grod Nowomieyski były, dysponuiący et Conservationem Actorum distinctam nakazuiący.

Contradixerant temu Niektorzy, lecz Jmc P. Sandomirski respondendo, że w tey mierze specialitas niemoze rerogare generalitati, dopraszał się, aby to beneficium dla Wwdztwa Jego negowane nie było.

Jmc P. Borzęcki Poseł Ruski approbuiąc Projekt Jmc P. Sandomirskiego, o przeczytanie Projektu in rem Wwdztwa Swego iak instabat, tak go przeczytał, aby kazda Ziemia u Siebie Deputatow obierały, y Powiat Zydaczewski we Lwowie miewał swoie Seymiki, ustanawiaiący.

Jmc P. Kobierzycki Poseł Sieradzki oswiadczaiąc się obowiązanym być Jnstrukcyą o ustanowienie niezawodney sprawiedliwosci poprawy tylko, y czasu przedłuzenia, a nie rozdzielania Trybunału zyczył, z przykładaniem racyi, ze tez rozdzielenie miasto przyspieszenia, zwłokę przyniesie propter scientes

[399]

Justitiam nie pomiarkowanych, gdzie czego szukac po partykularnych Trybunalach będą mieli.

Gdy wszywscy niemal z Promocyą Projektow swoich o głosy dopominali się, Xże Jmc Marszałek zdawać mu się w głosie swoim wyraził, aby pierwey decydowanym został Generalny Projekt, anizeli partykularne rownie utrzymać się nie bedą mogły.

Na co respondentes Posłowie per Jnterlocutoria, gdy Jedni o turnum intuitu poprawy y dostatecznieyszego opisania, drudzy o deputacyą względem pogodzenia tychze Projektow, a trzeci o odłozenie ad referendum domawiali się, Xże Jmc Prymas dla ułatwienia znayduiących się perplexitatum per Provintias zycząc decisionem, huncae ad effectum nominavit Senatorow, aby Ci na Prowincyonalnych Sessyach discutiant wszelkie difficultates.

Jmc P. Kuczynski Poseł Mielnicki stosuiąc się do głosu Jmc P. Ruskiego, aby Woiewodztwo Podlaskie Generałem Deputatow

[400]

w Drohyczynie obieraiące, odtąd per Terras Ziemia Bielska w Bransku, a Mielnicka w Mielniku po iednym non derogando Generałowi Drohiczynskiemu, Deputacie y Komissarzu obierały, podawał Projekt, instando o przyięcie iegoż.

Jmc P. Wwda Jnowrocław remonstruiąc Stanom Rzepltey iak Ministeria, a osobliwie y Buławy absoluta utuntur potestate Regiam excedenti, że Krol Woyny wypowiedac bez Rzepltey pozwolenia, zaciągać Zołnierza bez jey Konsensu, otwierać Mennic bez Jey zgody, Urzędow rozdawać bez dołozenia się Rady, Senatus Consilia składac bez zgadzaiących się ad Latus Rezydentow, Seymow Extraordynaryinych wyznaczac bez poprzedzaiącego Senatu zdania niemoze, y w Sądach ad pluralitalem przywiązywać się powinien; Zas Ministeria nieograniczoney uzywaiące władzy, iako Jmc P. Podskarbi opisany iest przez Komissyi Skarbowey ustanowienie, Xze Jmc Kanclerz Sam na Siebie, co do Sądow Assessorskich podaie włozony przezornie Projekt, tak aby Urząd Hetmanow w scisleyszey został sferze, o prze-

[401]

czytanie uformowanego do tey Materyi Projektu sprawiedliwego dopraszał oswiadczaiąc wdzięczność Hetmanom Litewskim, iż Ci Oyczyznie sprzyiaiący, y razem cum bene sentientibus zasiadaiącynie zechcą kontradykować temu, co widząc z Koronnych, aby to succesu temporis nie działo się z Litewskich Następcow, bydz pewnemi niemogący.

Jmc P. Kasztellan Wilenski alleguiąc, iż zawsze Rzeplta wystrzegała się wszelkich nowosci, y doznawała wiernosci Hetmanow oraz ze Osoba grzesząca Sama karana, a nie Urząd Jey bydz powinien Projektu o władzę Hetmanow wniesionego, nie tylko nieczytać, ale y niesłyszeć o Nim oswiadczał się contra secus agenda, etiam in Actis zostawic uzalenie declarando.

Jmc P. Piaskowski Poseł Wołynski przytaczaiąc na początkach Seymu dostatecznie wyłuszczone contra Rempublicam okazuiące się z JmcP. Hetmana ad sensibilitatem przywodzące postępki, ze dalszey ich cięszkosci znosic niechcąc, Komendę odebrać

[402]

decydowała, opisac granice władzy Hetmanskiey tym prędzey zyczył, im pewniey oglądać się należy na dalsze czasy, aby bezprawiom droga zagrodziła się.

Jmc P. Chreptowicz Poseł Grodzinski iak wniesioną od Jmc P. Wwdy Jnowrocławs'go Materyi wielkiey bydz wagi szacował, tak super nocere valentem novitatem ani myslic deklarował się, aby Urzędy Hetmanskie wielo Prawami wsparte w czymkolwiek umieyszane bydz miały.

Jmc P. Rzewuski Poseł Halicki, iż nie iest novitas zadna zabiegac wszelkim rozwiązłosciom odpowiedaiąc, aby proiekt wniesiony był czytanym, instabat.

Jmc P. Kasztellan Jnowrocławski wyrazaiąc wdzięczność y podziękowanie Xciu Jmci Kanclerzowi za powolność sua sponte względem opisania Ministeryy Pieczętarstwa okazaną, przytaczaiąc oraz ukoronowaną głowę pod Prawa poddaiącą się, y Jmc P. Podskarbiego od Jnnych Ministrow zacnoscią nierozniącego się, a przecież dispositionem Rzepltey akceptuiącego Osob na Koniec Hetmanskich puszczac na los

[403]

szczęscia nieradząc; iak o opisanie władzy Jch dopominał się, tak aby też Hetmani Litewscy przez wzgląd miłosci Oyczyzny niesprzeciwiali się Żądzom Stanom Sprawiedliwym animabat OnychżeWielbieniem y Szacowaniem.

Jmc P. Kasztellan Przemyski in similem idący sensum o toz samogłos swoy dirigabat, aby absoluta Hetmanow potestas znała Granice rządzenia się.

Jmc P. Borzęcki Poseł Ruski wyznaiąc iż Projekt musi bydz sprawiedliwie od Jmc P. Woiewody Jnowrocławskiego ułozony o przeczytanie iegoż tym pilniey instabat, im skuteczniey, y przezorniey opatrzyć się Rzeplta svadebat, aby pod obarczeniem władzy Hetmanskiey tak niezostawała, iak opisana nieutraci swey wolnosci y Prerogatywy przez uięcie rządu samego.

Jmc P. Wawrzecki Poseł Brasławski defunduiąc uięcia Władzy Hetmanow adduxerat Prawo, iż Hetmani Komendy nikomu ustępować niemaią, oraz względem Sądow Assesorskich na przeczytany Projekt niezgadzaiąc się Jurysdykcyą przy Pieczętarzu Samym zostaiacą sprawiedli-

[404]

wszą allegabat, anizeli tych, ktorzy za Przywileiem ad velle Monarchy Kreowani ruynować mogą naysprawiedliwsze Status Ministra Sentymenta.

Jmc P. Kasztellan Oswiecimski allegando potrzebę nowey na Hetmanow ustawy, kiedy in antecedenti zlało się Rzepltey przenieść Komendę od Jm P. Hetmana do Xcia Jmci Wwdy Ruskiego, in consequenti tym mnieyszą powinną być trudność bronienia czytania projektu tego, ktoren potępionym być niema, gdy same Prawa sine scrutinio nikogo niepotępiaią explicabat, aby to wszystko na Seymie teraznieyszym poprawic co tylko ex orbita Legum wypadło.

Jmc P. Gurowski y JP. Bukowski Poznan. y Sanocki Posłowie distincté lecz similiter o opisanie Władzy Hetmanskiey instando, o przeczytanie Projektu domawiali się.

Zaś Jchmc Wawrzecki Bracławski y Giedroyc Wilenski Posłowie circa Jura idu cum obstando, niepozwalali na czytanie Projektu alleguiąc, iż skoroby Hetmanow Władza zmieyszona została, disciplina Militaris pewnieby upadła, Ktora Konstytucyą 1677. opisana gdyby z Granic swo-

[405]

ich wyszła na ukrzywdzenie Kogozkolwiek refusio od Hetmanow praecauta est.

Jmc P. Stolnik Litt. Poseł Warszaw. wszystkie głosy przeciwne refutando, że Osoby występne, a nie Urząd karać nalezy, czynił reflexyą, iż też Osoby nigdyby niezdrozyły, gdyby spokoynosci w Ręku niemiały, a daley wywodząc nieiednemu uprzykrzone Jmc P. Hetmana Koron. Kroki, y alleguiąc, iż y w Litwie za dawnieyszym czasem rowne z Rzepltą czynili Scissye, uważać zalecał, iż iezeli Hetmanow władza podczas Woyny tylko groźna, ale w pokoiu civiliter servari powinna nieopisze się, Samą Siebie Rzeplta na niebespieczenstwo wystawi się, koncząc głos swoy do czytania Projektu zmierzaiący, aby salvis modernis Possessoribus Prowincyi Litt. Hetmanow Buławy circum scribantur, instabat.

Jmc P. Wawrzecki etiam na Salwę niepozwalał alleguiąc, iż Stany Nowe Stanowiąc Ustawy, Starych Praw observantiam przestrzegać powinny.

Jmc P. Bukowski Poseł Sanocki proposuit aby kiedy Prowincya Litt.chce Koronie we wszyst-

[406]

kim praedominari, Turnus pozwolony został.

Jmc P. Kasztellan Wilenski, że y na turnu niepozwoli, odezwałsię.

Jmc P. Kasztellan Przemyski głos zabrawszy y z początku wolniey mowic zacząwszy, na Koniec z mieysca powstał, y Xcia Jmci Prymasa ferventer obligował, aby względem Sługi Rzepltey in Confise niezostawaiąc, lub Projekt czytać kazał, lub turnu pozwolił.

Zaś Xże Jmc Prymas widząc coraz zawsze dopominania się a Kontradykcye nieustaiące, aby Sen lepszą na jutrzeyszy dzien sprawił in Statibus zgodę, solwował Sessyą.