Sessyja Dwudziesta Piąta

Die 6ta Iunii

Przy zagajeniu sessyji dzisiejszej Xżę Jmć Marszałek głos od uszczęśliwiającej, bo continuationem dalszych obrad pozwalającej pory zabierając, zostający się czas convertere suadebat na uprzątnienie gwałtownych potrzeb ułatwienie wołających, i jako sessyja wczorajsza solwowana jest na przeczytanym miast prowincyji lit[ewskiej] projekcie, tak jeżeli na podpisanie jegoż zupełna zachodzi zgoda, pytał się.

Xiążę Jmć Prymas, jako już częstokroć upraszał, tak i dziś ponawiał żądze, aby przynajmniej w kończących się obradach przyspieszały status decyzyje, gdy mnogość interessów zachodząca wyciąga nie dysputy, lecz rezolucyji, które to interessa, że w czasie sejmu teraźniejszego razem wszystkie optato sortiri nie mogą effectu, iż do przyszłego post coronationem exorbitantiarum sejmu in pactis conventis [k. 200] caveri mającego pozostać się muszą, wyraziwszy, a do expedyjowania gwałtowniejszych potrzeb danie czasu rekomendując, oraz ad negligendum privatum, et arripiendu publicu zachęcając, aby Ichmć posłowie jeden drugiemu w głos nie wpadali, a przeto do dysputy okazyji nie dawali, i z miejsc swoich nie wychodzili, upraszał.

Powtórnie Xżę Jmć Marszałek exquirebat sensum stanu rycerskiego, jeżeli na podpisanie przeczytanego wczoraj intuitu miast lit[ewskich] projektu zachodzi communis assensus.

A gdy przy niektórych tylko o głosy dopominających się cały prawie stan rycerski zezwalając, o podpisanie urgebat, zaś Ichmć Małachowski sieradzki, i Męciński wieluński posłowie aby ad normam przeczytanego do miast koronnych równie ściągający się napisany był projekt, lub czasu nie zabierając tenże sam litewski do Korony aplikowany został, instabat, Xżę Jmć Prymas jeżeli wpomienionym projekcie nie ma co dla Kościoła s. praeiudiciosum, certior reddi chciał od Jmc X. [k. 200v.] biskupa wileńskiego, któren temuż Xciu Jmci eksplikując, iż nie od niego, lecz od stanów prowincyji rzecz potissimum zawisła, gdy visum est onych dawne prawa do exekucyji przyprowadzić dość uczyniły na wdawanie się jegoż, kiedy po konstytucyji ostatniej 1726 ponabywane w miastach a spiritualibus possessyje, zapisy i testamentowe legacyje kassując mediu do utracenia, et medium do odzyskania ostrzegły. Objaśnienie takowe dając z siebie na ostatek subiecit je sub iudicium Xcia Jmci Prymasa, a ten gdy wyrzekł, iż będąc Korony Polskiej, a oraz i Litewskiej Prymasem musi dołożyć clausulam salvis iuribus Romanae Ecclesiae.

Jmć P. w[oje]w[o]da inowrocławski duchowieństwa ostrzeganiem się pobudzony przydał, et regni, a Ichmć posłowie lit[ewscy]: ac Magni Ducatus Lithoaniae, allegando, iż kiedy duchownym wolno warować prawa swoje, liceat et statui saeculari.

Jmć P. stolnik lit[ewski] poseł warszaw[ski] audientiam projektu do miast koronnych wa[k. 201]runek opisującego stanom rekomendując, o czytanie jegoż prosił.

Zaś Jmć X. biskup chełminski o głos dopominał się, któremu iż odpowiedziano, że go mieć będzie po projekcie przeczytanym, zaczynający obstawać przy swej rekwizycyji, tandem wyperswadowany acquievit.

Więc przeczytany jest tenże projekt ad normam litewskiego huncce in sensum uformowany: że miasta dla różnych przyczyn uciemiężenia do upadku przychodzą, przeto najprzód wszystkie jurysdykcyje excepto originalnych przez xiążąt dziedziców ustanowionych i prawami Rzepltej autoryzowanych znosiemy, i aby mieszkańcy do juryscykcyji miast należeli, przykazujemy. A lubo warowano jest wielo ustawami, aby szlachta mająca possesiones w mieście, respondeat in iurisdictione civili non ex persona sed ex bonis, że jednak exorbitatum w tym jest haud semel, przeto prawa wszystkie w tej mierze znajdujące się reassumujemy, i aby tak też szlachta, jako i duchowni szynków żadnych [k. 201v.] nie trzymali, executionem magistratibus praecommittimus. A kiedy duchowni i w tym wielką czynią krzywdę że dóbr miejskich przez zapisy, legacyje testamentowe nabywają, przeto też zapisy prawu 1635 przeciwne kassujemy, i wyderkaffy ad dimidium valoris redukujemy exceptis promitive fundationibus; placów i kamienic rehabitionem praevia adcitatione possessorum pozwalamy. Zagęszczone różne handle i szynkowania annihilando, a konstytucyją 1638 do skutku przywodząc samych mieszczan circa facultatem mercando, braxandi, et distillandi zachowujemy etc. jako w projekcie lit[ewskim] legem sumptuariam vigore constitutionis 1628, aby mieszczanie szabel i szpad, tudzież innych urzędowych strojów nie zażywali reassumujemy, Starą i Nową Warszawę, Kraków, Poznań, Kalisz, Piotrków, Lublin, Radom, Lwów, i inne miasta, w których by się publiczne odprawiały zjazdy, ab exofficio dworów królewskiego i senatorskiego, tudzież deputatów posłów marszałkowskich, [k. 202] a podczas interregnum kapturowych sędziów uwalniamy i znosiemy, i aby stancyje najmując płacili, postanawiamy, zaś possessores, aby nie depaktowali forum, gdzie sejmy agitują się sądu marszałkowskiego, a gdzie trybunały, sądów potocznych, naznaczamy. Na sejmiki zjeżdżający się równie stancyje sobie najmować powinni. Assystencyja jednak trybunalska i chorągwie marszałkowskie przez urząd miasta po przedmieściach lokowane być mają, i tak gemein, jako i officer z gospodarzem mieścić się powinien ex[c]epto komendanta, któremu osobna ma być wyznaczona stancyja, a gospodarz dający stancyją allewiacyją w podatku mieć od magistratu obmyśloną powinien. Caventur przy tym, aby Ichmć marszałkowie utriusq[ue] gentis pod pretekstem ludzi wojskowych, swoim, lub przyjaciół swych ludziom stancyji exofficium nie dawali. Ta zaś wolność ab exofficio dopiero po sejmie elekcyji zaczynać się [k. 202v.] powinna, i z tej przyczyny Ichmć marszałkowie obligantur, aby dawnym zwyczajem stancyje dla posłów wyznaczone były, a na ten raz dogadzając potrzebie wszelkie libertacyje, protekcyje, i serwitoraty znosiemy excepto tych kamienic i domów, które są konstytucyjami libertowane.

Po przeczytanym tym projekcie odezwał się Jmć P. Mrokowski poseł czerski, aby kiedy w projekcie koronnym wyrażono jest ust[r]iusque[s] gentis, i w litewskim równie superadditu było.

Jmć X. biskup chełmiński przed projektem jeszcze o głos dopominający się teraz go dopiero zabrawszy expressit, iż nieporządkiem idą obrady, kiedy on do wysłuchania i rezolwowania desideriorum miast wyznaczony wypisał wraz z przydanemi sobie projekt inszy, i aby go Jmć P. Gliszczyński poseł poznański dopiora w tej okoliczności uproszony przeczytał, należytością sądził, ile jako biskup za duchownemi w pierwszym projekcie od nabycia zapisów i donacyji dóbr oddalającemi się ujmujący czynił statibus tę refleksyją, że interessa doczesne zawsze dążyć mają do końca wieczności.

[k. 203] Upraszali Ichmć posłowie in maiori numero o podpisanie przeczytanego projektu, a niektórzy osobliwiej do miast deputowani o czytanie aliter przez siebie ułożonego instabant.

Co zabranym głosem confirmavit lepiej Jmć P. kasztelan kaliski, że wyznaczony wraz z innemi ad collegium wysłuchania pro resolutione desideriorum miast nie powinien podpadać tej krzywdzie, aby praca w ułożeniu projektu miała ab audientia amoveri przeczytanym projektem per partem nie wiedzieć quam uformowanym, którego contenta iż są dotknięte w projekcie in manibus Jmć P. poznańskiego tanquam huncce ad laborem z piórem uproszonego znajdującym się, aby przeto wraz z innemi favore tychże miast praw opisaniami od Rzepltej decidantur, o czytanie sui et collegarum operis instabat.

Contradixerant temu niektórzy, aby czasu infructuose nie trawiąc przeczytany projekt był podpisany, zaś inni plerumq[ue] liczniejsi annuendo votis Jmć P. kasztelana na czytanie żądanego projektu zezwalając, [k. 203v.] contradicentibus reposuerant, że niepodobna rzecz jest, aby usługa pro publico czyniona przynajmniej wysłuchaną nie została.

A zatym nastąpiło czytanie drugiego projektu, tytuł miast prowincyji wielkoposkiej i małopolskiej desideriorum resolutio utrzymującego in illa sequentia: ponieważ miasta do stanów recurrunt, że do grodów, ziemstw i trybunałów evocantur, przeto przychylając się do konstytucyji 1611, 1633, 1658 nakazujemy aby nikt odtąd tychże miast ad eadem subsellia pociągać nie ważył się, ale każdy mieszczanin aby w sądzie miejskim respondeato prócz spraw temuż sądowi należących się mieć chcemy i wszelkie processa evocatione otrzymane kassujemy. Szlachcie i duchowieństwu wszelkich trunków, szynkowania, warzenia piwa, sycenia, miodu, i palenia gorzałek w miastach zakazujemy i konstytucyją 1658 reassumując forum sądu miejskiego ad respondendum naznaczamy non derogando jednak przedmieściom, które seorsiva mają super praemissis privilegia. Miasta Starą i Nową Warszawę circa iura zachowując wszelkie serwitoraty, pod [k. 204] pretekstem których handle exercentur bez przykładania się do podatków, znosiemy, et disidentes, ac possessionem non habentes, aby in iuribus miasta nie przeszkadzali, warujemy. Ius caducum post steriliter decedentes personas iurisdictioni civili subiectas miastom służyć ma, i eksplikatywy wszelkie kassujemy, domy wszelkie szlacheckie aby sufferant onera civitatensia, nakazujemy. Fundusze i legata cum alienatione haeredum subsecuta kassujemy, i aby legitimi haeredes dojść mogli proprietatem sui ad citandos possessores, mieć chcemy. Aby do kupna gruntów lub domu w mieście zawsze bliższy był mieszczanom, ostrzegamy. Exakcye, daniny, i wymuszania dla podwojewódzich samą pensyją kontentować się mających kassujemy, oraz aby starostowie tychże danin i exakcyji ultra lustrationes nie wymuszali, praecavemus.

Przywileja na jarmarki nadane, a dotąd zaniedbane approbujemy, i exercitiu onychże pozwalamy. Libertacyje miastom od stanowisk żołnierskich prawami dawnemi [k. 204v.] pozwolone reassumujemy, i z Krakowa aby artylleryja koronna w Kamieńcu consistere zwykła wyciągnioną była W[ielkiego] Xcia Regimentarza teraźniejszego obligujemy, co się ma ściągać i do WW. Hetmanów. Miasta rachunki dochodów swoich przed starostami czyniące aby punktualnie je oddawali, obstringuntur, które zaś dotąd nie czyniły, aby do nichże pociągane nie były, starostowie praecaventur. Legem sumptuariam w miastach sine intermissione chcąc mieć servandam, konstytucyje 1659, 1683. reassumujemy, i tych konstytucyji aby exekucyja post electionem regis zaczynała się, nakazujemy. Cechy circa iura sua approbujemy, i dekret miastu Warszawie tudzież konstytucyją 1717 służącą in toto, et in quavis parte reassumendo, aby kupcy cudzoziemcy super fidelitate przysięgali, onera znosili, a dóbr nabytych sub confiscatione za granicę nie wywozili, przykazujemy. Miasto Kraków circa pacta originaliter z Żydami inita konserwujemy. Szkołę strzelecką miastu Warszawie ad [k. 205] normam et formam miasta Krakowa fundować, i od przyszłego regnanta przywilej na nią uprosić pozwalamy, oraz toż miasto Warszawę z prawami i prerogatywami miasta Krakowa coaequamus, miasto Lwów do prerogatywy obierania króla inherendo anterioribus legibus admittimus i traktat aby go kupcy nie mijali. Przerwano tu dalsze czytanie allegando, iż to już jest do komissyji skarbowej odesłano, i pod koekwacyją miasta Warszawy z Krakowem mogłyby praetendi nobilitacyje, na które żadnej nie masz zgody.

Gdy Warszawa powstała pomiędzy posłami jednemi o kontynuacyją czytania, a drugiemi iżby też czytanie i za godzinę jeszcze nie skończyło się, o podpisanie pierwszego projektu dopominającemi się, Xżę Jmć Prymas odezwawszy się czyli pierwszy albo drugi projekt podpisać, lub też aby obydwa skonfrontowane zostały, tychże samych, którzy go układali, delegować ma, sensum exquirebat.

[k. 205v.] Lecz kiedy wszyscy razem dozwalając i kontradykując odpowiadali, tenże Xżę Jmć Prymas repositiones zrozumieć niemogący, powtórnie pytał się na którego podpisanie powszechna zachodzi zgoda proponując stanom, aby Jmć P. sekretarz do pierwszego to dołożył, co być może potrzebnego.

Okrzyknięto zgodę z tą kondycyją aby porównianie w prawach Warszawy z Krakowem nie pretendowało w czasie nobilitationem osób warszawskich.

A przeto za interessującym się u stolika principaliter Jmć P. w[oje]w[o]dą pomorskim do pierwszego projektu przydano następujący punkt: a ponieważ Stołeczne Miasto Warszawa, w którym się sejmy odprawiają, częstym ogniom podpadać zwykła, za czym tak dla ubezpieczenia stanów, jako też propter decentiam miasta postanowiamy, aby domy drewniane po ulicach przy kościołach singulariter znajdujące się ex nunc zniesione były.

To słowo: ex nunc, wszczęło wrzawę alle[k. 206]gujących impossibilitatem, tudzież radzących aby takowa okoliczność do komissyji skarbowej zaleconą została.

Zaś gdy uciszyło się, zabrał głos Xżę Jmć Kanclerz W[ielki] Lit[ewski], w którym wielką i essencyjalną przed Bogiem zasługę allegando dla stanów, że prowent Rzepltej opisały do zostającej się materyji względem ustanowienia sprawiedliwości każdego tak co do osoby, jako też co do fortuny tutum et securum czynić powinne i przystępując, przywiódł na pamięc, jak prerogatywa sądów assessorskich w decyzyji swojej najwyższa podpadać musiała ex iudicato suo przesądzeniu trybunalskiemu. Jak kanclerze sami decisivam w osobie królewskiej mając sententiam tutantur wielo prawami. Jednakże nieprzyzwyczajony do miłości siebie, lub charakteru swego lubo zawsze godnych i sprawiedliwych na pieczetarstwie widział sędziów, i sam nigdy iustitiam najmniejszym wybaczeniem nie obraził, atoli kiedy prawa samemu królowi ex pluralitate w sądach i radach postępo[k. 206v.]wac każą i na przyszły czas warować się należy, chętnie sam ustępuje służącej pieczentarzom w sądzie władzy, aby względem niej na assessorów równie jak na pieczętarza ściągającej się uformowany projekt przeczytanym został, dopraszając się, końcem tego, aby tychże sądów assessorskich teraźniejsze rozporządzenie dołożonym było in pactis conventis dla przyszłego króla conscribendis.

Na którego to projektu o sądach assessorskich wypisanego czytanie gdy generalna zaszła zgoda przeczytanym został, wielu odezwało się posłów niepozwalających. A przeto Jmć P. Bukowski poseł sanocki głos zabrawszy, jak w nim uchwalił virtutem Xcia Jmci Kanclerza dobrowolnie á potestate illa, quae soli ipsi data est, odstępującego tak naganiając trybunał w przesądzanie dekretów assessorskich wdawający się przykład na wielkim w Ojczyźnie ministrze S. P. Kanclerzu W. K. zyszczony, aby na zagrodzenie dalszemu bezprawiu zniszczonym został, przeczytał projekt w tej okoliczności wygotowany wielkie mani[k. 207]festa i relacyje przeciwko S. P. W. Janowi Małachowskiemu Kanclerzowi W[ielkiemu] Koronnemu ex ministerio uczynione, tudzież dekret w trybunale 1759 zaszły ad tenorem konstytucyji 1602, 1699 et 1736 pro nullo et ex nunc ad cuiusvis ex actis eliminando deklarujący.

Pytał się Xżę Jmć Marszałek jeżeli na takowego projektu podpisanie zupełna zachodzi zgoda wszyscy jednostajnie zezwalali, pierwszego tylko zatrzymanie ostrzegając podpisanym jest, tak od Xcia Jmci Prymasa, jako i od Xcia Jmci Marszałka.

Po podpisanym tym projekcie Jmć P. Sosnowski poseł brzeski lit[ewski]głos zabrawszym i najprzód w niem przykładną i do naśladowania trudną cnotę i przymiot Bogu miły w Xciu Jmci Kanclerzu pochwaliwszy, oraz za wystawiony w tym momencie cnoty jegoż koloss do potomności przechodzący nie tylko sam, ale i Prowincyji Litewskiej imieniem rekognicyją uczyniwszy, przystąpił w dalszym dyskursie z wielbieniem cnót, i wyliczaniem zasług do Jmć X. biskupa wileńskiego, et explicabat Prowin[k. 207v.]cyji Litewskiej nie tak o wywyższenie tegoż kapłana na arcybiskupstwo wileńskie, jako bardziej o przyczynienie się za nimże do Stolicy Apostolskiej żądania tą niepłonnie karmiąc się nadzieją, że Prowincyje Koronne dwóch arcybiskupów gnieźnieńskiego i lwowskiego mając, a w sprawiedliwej szali równość dla Prowincyji Litewskiej zachowując, zazdrościć jej nie będą trzeciego wileńskiego.

Wszyscy lit[e]wscy posłowie krzyknęli zgoda, zaś koronni jako temu contradixerant, tak hałas Litwy z instrukcyjami popisującej się.

A zatym dobrze nagotowany Jmć P. Chreptowicz poseł grodzieński głos zabrawszy, przywodząc, że lit[e]wska prowincyja mająca swoich hetmanów, marszałków, pieczątarzów, podskarbich i wszystkich senatorów dignitarzów koronnym równych na sejmie pacificationis obwarowaną alternatę laski powinna mieć i arcybiskupa już to dla zaszczytu prowincyji, już dla porządku Kościoła Bożego, konkludował, aby biskupstwo wileń[k. 208]skie wyniesione było na godność i prerogatywę arcybiskupa.

Dopominali się per interlocutoria Ichmć posłowie litewscy, aby hoc in passu czytany był projekt spomiędzy zaś koronnych posłów wniesieniu takowemu sprzeciwiających się Jmć P. Dzieduszycki poseł halicki głos zabrawszy, jak upokorzenie się Xcia Jmci Konclerza[s] w ustępywaniu władzy sądowej Jmci X. biskupowi wileńskiemu, aby interess partykularnego podwyższenia nie tamował publicznego sprawiedliwości ustanowienia przytaczał za przykład sequi powinny, tak kiedy stany prześwietne chcą i stanowią, aby miasta cóżkolwiek przyszły do stanu lepszego allegabat projekt względem trybunału z Jmć X. biskupem kujawskim, Xciem Jmcią Kanclerzem i Jmć P. w[oje]w[o]dą inowrocławskim, oraz innemi ułożony być pilniejszy nad arcybiskupstwo.

Zas Jmć P. Jezierski poseł lubelski exclamando, iż jednego nie kończąc, a drugie zaczynając czas nadaremnie upływa i posłów głosy uszanowania żadnego nie znajdują pre[k. 208v.]tensyją arcybiskupstwa wileńskiego zbijał licznemi dowodami jak schizma najwięcej szerzyła się przez biskupów coraz nowych dla siebie prerogatyw dopominających się, jak wiadomo byc powinno lepiej z hystoryji rzymskiej duchownemu, aniżeli świeckiemu stanowi, że Jan biskup konstantynopolitański przypisywał sobie tytuł economici episcopi, to jest powszechnego biskupa, a Grzegorz Piąty papież przez modestyją servus servorum pisał się, jak Rzeplta dopiero rodząca się chodzić jeszcze nie może, jak bardziej cudzej słożemy fortunie, aniżeli publicum uwazać chcemy.

A gdy z takowego głosu jego smiać się zaczęto extra materiam wypaść musiał, allegando, iż w izbie rad kalwińskich, aniżeli w naszej wszelkiej chwały godna jest rewerencyja, kiedy nade drzwiami lingvam compescere disce, u nas zaś same smiechy, wrzawa i hałasy contra omnes bonos mores za powszechność wzięte, co nec decet, nec licet. Dalej zaś głos swój przecią[k. 209]gając, a projekt względem miast podpisany, że w nim te konstytucyje są cytowane, które wcale nie są ad casum naganiając, na miłość Boską zaklinał, aby jednej materyji nie ułatwiwszy, do innych nie przystępywano.

A kiedy Ichmć posłowie litewscy o ustanowienie arcybiskupstwa wileńskiego instabant z oświadczeniem się, iż do niczego póty nie przystąpią, póki ich projekt w tejże materyji przeczytany i podpisany nie będzie, Xżę Jmć Prymas zażalony solwował sessyją.