Sessyja

Dwudziesta Szósta

die 7ma Iunii

W zagajeniu sessyji dzisiejszej Xżę Jmć Marszałek do dalszego obrad biegu przystępując, jak obszerną wymową drogiego wycięczać nie chciał czasu, tak zaraz dał głos Jmci Panu Wallinowskiemu posłowi poznańskiemu.

[k. 209v.] Lecz prowincyja litew[ska] od wniesionej przez się na dniu wczorajszym względem wynieszenia biskupstwa wileńs[kie]go na arcybiskupstwo materyji odstąpić nie intencyjonowana przeszkadzała danemu głosowi o pierwsze projektu swgo przeczytanie dopominając się.

Dysputa pomiędzy Ichmć posłami koronnemi o nietamowanie głosu, a między litewskiemi o pozwolenie czytania projektu obstającemi wszęta trwała bez wyrozumienia jednego od drugiego, zaś Jmć P. poznański oświadczając się, iż izba złączona z senatem jako powinna wolny zawsze mieć głos, tak przez bronienie mu onegoż krzywdy dziejącej się przyczynę, za niechcenie na nic pozwolić deklarował.

Uspokojający contradictionem gdy nic nie zyskali, zabrał głos Xżę Jmć Marszałek, w którym naganiając gorszący przykład stanu rycerskiego, nie jednością, ale siłą piersi i głosów certującego, że unikając straty czasu prowincyja lit[ewska] nie zechce dalej bronić Jmć P. poznańskiemu zabranego i danego od laski głosu wyraził oświadczenie spodziewania się.

[k. 210] Jakoż pozwolili Ichmć PP. litewscy Jmć P. poznańskiemu tę ostrzegając sobie kondycyją, aby po skończonym głosie zaraz ich projekt został przeczytanym.

A zatym tenże Jmć P. poznański głosu pozwolonego używając na eksplikacyją zachodzących między marszałkowskiemi z jednej, a kapturowemi z drugiej strony kollizyji, ne iurisdictiones confundantur, o przeczytanie ułożonego do tej okoliczności projektu Jmć P. sekretarza sejmowego upraszał.

Contradixerat temu prowincyja lit[ewska] o pierwsze swego projektu przeczytanie instando, aciterum wszczętego hałasu gdy mediatores ułatwić nie mogli, Jmć X. biskup głos zabrawszy: jak prowincyja jego litewską niegdyś wojną i pokojem sławną, a zawsze w równości z koronnemi prowincyjami zostawać powinną, za dotknietą przez ubliżenie jej na dniu wczorajszym tego, co osobie jednej stać by się nie powinno było, i za kontradykowanie tego, o czym jeszcze myśl dostatecznie wyeksplikowana nie była, wyrażał, tak spodziewając się, [k. 210v.] iż zale swoje przytrzymać zechce, aby czasu nadaremnie nie trawiąc dnia dzisiejszego na ułatwienie projektów Koronie użyczyła, z miejsca swego o snadność upraszał.

A zatym oświadczyli się Ichmć posłowie litewscy, że na dniu dzisiejszym odstępując materyji swojej nie do jednej osoby, ale do całej prowincyji ściągającej się jutro ją ante omnia decisam et resolutam mieć powinni będą.

Jmć P. Stadnicki poseł podolski przywodząc na pamięc Xciu Jmci Prymasowi wyznaczonych do obmyślenia sposobów jakiemy by Rzeplta wrócić mogła do pierwszej sławy, i przychodzić do jak najlepszej pory i uregulowania sądowej sprawiedliwości ad mentem propozycyji sub nro 15 wyrażonej, aby ciż wyznaczeni, między któremi tanq[ua]m deputatus i on sam przykładać pro publico starania non intermisit, wywiedli stanom prace swoje, o czytanie w tych punktach ułożonych projektów instabat.

Jmć P. stolnik lit[ewski], poseł warszaw[ski] aby względem zachodzących między marszałkows[k. 211]kiemi i kapturowemi sądami kollizyji projekt ułożony przeczytanym został, instrukcyją ziemi swojej być o te dopominanie się obowiązanym testabatur.

Zas Ichmć posłowie lit[ewscy] aby im projekt pretendowany na dzień jutrzejszy był deklarowany o arcybiskupstwo w ręku Jmć P. sekretarza sejmowego zostający, instabant.

Jednakże deklaracyji żadnej nie dano, a projekt o jurysdykcyji marszałkowskiej i kapturowej przeczytano in sequentia: iż ułatwiając kollizyje między marszałkowskiemi a kapturowemi sądami zachodzi zwykle, dla tym większego bezpieczeństwa przez W. Marszałka WWX. Lit. wraz z namy zasiadającego, sądy marszałkowskie za wiadomością naszą odprawujące się approbujemy, oraz wszelkiej jurysdykcyji i prerogatywy marszałkowskiej, tudzież generalnego w czasie elekcyji kapturu sądzenia pozwalamy non praeiudicando quidq[ua]m Marszałkowi W. K. po szczęśliwej koronacyji i zupełnym Rzepltej zaspokojeniu, z tym ostrzeże[k. 211v.]niem, aby causae iuris et facti po ziemi warszawskiej zdarzające się do sądu kapturowego, a zaś recentis criminis w okręgu miasta przypadające do sądów marszałkowskich należeli excepto indigenarum, którzy także do kapturów spectare mają.

Gdy na podpisanie tego projektu generalna zaszła zgoda, Xżę Jmć Prymas exquirebat sensum statuum, jeżeliby razem nie mógł podpisać etiam projektu względem jurysdykcyji sądów assessorskich od Xcia Jmci Kanclerza uformowanego. Lecz gdy contravenerunt temu, po podpisaniu o sądach marszałkowskich tylko projekcie, nastąpiło czytanie projektu o sprawiedliwości względem Trybunału Koronnego in eiusmodi sonantiam: iż chcąc aby sprawiedliwość pewniejsza i prętsza dla każdego była, dla lepszej litigantium wygody Trybunał Wielkopolski od Małopolskiego rozdzielamy, a kadencyje do sądzenia á feria 2da post Francisci ad 7mam Februarii, w Poznaniu ad ultimam Martii, w Toruniu etc.

W Prowincyji Małopolskiej w Lu[k. 212]blinie od Kwietniej Niedzieli a we Lwowie in vigilia festi S. Thomae limitowali. Gdy zaś przez prowincyje sądzący się trybunał trzech wyciąga kompletów, przeto przychylając się do konstytucyji 1598, 1611, 1613 et 1685, które pluralitatem votorum na sejmiku determinowały, w[oje]w[ó]dztwom i ziemiom NN deputatów przydajemy, i aby ab hinc sejmiki nie zrywane były, deputatów i ziemstwa pluralitate obierać nakazujemy, et liberum veto tym tylko, którzy sub nexu iuris zostają impedire do funkcyji powinno. Obrani zaś deputanci dla uniknienia tumultu w Piotrkowie nieraz praktykowanego, zaraz na sejmiku przed senatorem, lub w[oje]w[ó]dztwu albo ziemi zagajającym urzędnikiem przysięgę wykonać mają.

Hoc loco Jmć P. Młocki poseł zakroczymski czytanie przerwawszy, o głos dopominał się, zaś inni o dalsze projektu czytanie instando contradixerant zabieraniu mowy zostawiając ją na potym, aby razem o początek, śrzodek, i koniec projektu domówił się, gdy mu się co nie zdawać będzie.

[k. 212v.] A zatym po uspokojeniu się Jmć P. zakroczymskiego czytano dalej względem deputatów i ziemstw pluralitate same w[oje]w[ó]dztwa sposób obmyśleć sobie mają i przysięgę opiszą to dołożywszy: zamiast tego jakom się nie starał, jako votum nie zakupowałem, i rekomendowanych spraw żadnych nie przyjmowałem etc. zaś takowa przysięga w laudum inserowana, i laudum nieodwłocznie do akt oddane być ma. A jeżeliby się pierwszego dnia nie skończył sejmik, tedy drugiego kontynuować się może, a trzeciego koniecznie konkludować się powinien, et in crastino sejmik gospodarski następywać będzie. A gdzieby się tumult jakowy wszczął, tedy gród przed kadencyją sądy swoje reassumowawszy tumultuntes karać ma sine moderamine paenarum. Ażeby zaś wszyscy deputaci in unum nie zgadzający się paritate votorum sprawiedliwości nie tamowali, mają brać losy okrągłe, sądzenie i niesądzenie oznaczające i któren los niesądzenia weźmie, zaraz ex collegio wynieść powinien, a pozostali póty nie wynidą, [k. 213] póki sprawy na stole zostającej nie odsądzą chociażby kompletu duchownych nie było, sądzić duchowny regestr swieccy mają, a prezydentów odtąd dwóch być powinno gnieźnieński i lwowski regestr expulsionum i takowy manu tenetur, oraz ponieważ komissyja radomska jest zniesiona przez komissyji skarbowej postanowienie causae militares z regestru fisci sądzone być mają, a dekreta ziemstwa lub gród pisać będą. Acta zaś w[oje]w[ó]dztw regenci conservabutur, do czego względem ruskiego w[oje]w[ó]dztwa teraźniejszy regent lwowski attentis mentis manutenetur. Grzywny pro parte iudicii wynikające przez pisarzów skarbowych trybunalskich servari et colligi mają, a pensyja deputatom z nichże solvidebabit regestra dawne cassantur, kommunikacyja zaś dokumentów praevio iuramento per copias deputatom per partem uczyniona będzie. Konneksyje wszystkie abrogantur zachowując w tym stricté konstyucyją 1726 do ułożenia minorum subselliorum [k. 213v.] i opisania iuris successionis ex senatu et ordine equestri assignantur, zaś ciż wyznaczeni na przyszłym sejmie gestae prowincyje relationem uczynić mają. A że młodzi szlacheckiej znaczna liczba wstępuje do różnych zakonów i dobra na siebie spadające lub zapisuje zakonom, lub pro libitu innym przedaje, przeto aby się domom krzywda nie działa, każdy ordines biorący zaraz po professyji przed aktami wyrok uczynić powinien że nad dziesiątą część więcej nic pretendować nie może. A że w[oje]w[ó]dztwa mazowieckie i rawskie dotąd generałem deputatów obierają, przeto aby odtąd per terras salva alternata obierały, statuitur, i taż alternata teraz od ziem wiskiej i wyszogrodzkiej, ponieważ już czerska i warszawska na niedoszły trybunał deputatów obierały, zaczynać się ma. Regestrari anismi po trybunałach wszystkich, gdy tego potrzeba będzie, ante omnes causas ma być obrany, a po nim następujące w[oje]w[ó]dztwa, ziemie i powiaty iuxta antiquum ordinem, które gdy za[k. 214]częto wyliczać, Jmć P. Małachowski poseł krakow[ski] aby czytany projekt per copias generałom był kommunikowany, aby prowincyja małopolska tyleż miała kadencyji ile wiel[k]opolska, instabat.

Zaś Jmć P. Walinowski poseł poznan[ski] reposuerat, że tyleż jest kadencyji dla obydwu prowincyji, gdy w Toruniu dla prowincyji pruskiej trybunał przypada.

A Jmć P. krakowski vicissim odpowiadając inferebat, iż w[oje]w[ó]dztwa pruskie, nie liczą się za prowincyją.

Jmć P. Dobiecki poseł sandomirski gradus iuris dictionum eksplikując, że z grodu do ziemstwa do trybunału sprawy wychodzą, aby pierwej minora subsellia, a potym altiora circum seribantur, dopominał się i upraszając, aby w[oje]w[ó]dztwu sandomirskiemu sprawiedliwość prędsza tutetur czytał projekt do ziemstwa sandomirskiego, ziemstwo radomskie w Radomiu a dla ziemi stężyckiej w Stężycy dodający, tudzież powiaty wyślicki i pilzniński razem w No[k. 214v.]wym Mieście, a druga dla pilznińskiego w Pilznie sądzone przez Gród Nowomiejski były, dysponujący et conservationem actorum distinctam nakazujący.

Contradixerant temu niektórzy, lecz Jmć P. sandomirski respondendo, że w tej mierze specialitas nie może rerogare generalitati, dopraszał się, aby to beneficium dla w[oje]w[ó]dztwa jego negowane nie było.

Jmć P. Borzęcki poseł ruski approbując projekt Jmć P. sandomirskiego, o przeczytanie projektu in rem w[oje]w[ó]dztwa swego jak instabat, tak go przeczytał, aby każda ziemia u siebie deputatów obierały, i powiat żydaczewski we Lwowie miewał swoje sejmiki, ustanawiający.

Jmć P. Kobierzycki poseł sieradzki oświadczając się obowiązanym być instrukcyją o ustanowienie niezawodnej sprawiedliwości poprawy tylko, i czasu przedłużenia, a nie rozdzielania trybunału życzył, z przykładaniem racyji, że też rozdzielenie miasto przyspieszenia, zwłokę przyniesie propter scientes [k. 215] iustitiam niepomiarkowanych, gdzie czego szukać po partykularnych trybunałach będą mieli.

Gdy wszywscy niemal z promocyją projektów swoich o głosy dopominali się, Xżę Jmć Marszałek zdawać mu się w głosie swoim wyraził, aby pierwej decydowanym został generalny projekt, aniżeli partykularne równie utrzymać się nie bedą mogły.

Na co respondentes posłowie per interlocutoria, gdy jedni o turnum intuitu poprawy i dostateczniejszego opisania, drudzy o deputacyją względem pogodzenia tychże projektów, a trzeci o odłożenie ad referendum domawiali się, Xżę Jmć Prymas dla ułatwienia znajdujących się perplexitatum per provintias życząc decisionem, huncae ad effectum nominavit senatorów, aby ci na prowincyjonalnych sessyjach discutiant wszelkie difficultates.

Jmć P. Kuczyński poseł mielnicki stosując się do głosu Jmć P. ruskiego, aby województwo podlaskie generałem deputatów [k. 215v.] w Drohyczynie obierające, odtąd per terras ziemia bielska w Brańsku, a mielnicka w Mielniku po jednym non derogando generałowi drohiczyńskiemu, deputacie i komissarzu obierały, podawał projekt, instando o przyjęcie jegoż.

Jmć P. w[oje]w[o]da inowrocław[ski] remonstrując stanom Rzepltej jak ministeria, a osobliwie i buławy absoluta utuntur potestate regiam excedenti, że król wojny wypowiedać bez Rzepltej pozwolenia, zaciągać żołnierza bez jej konsensu, otwierać mennic bez jej zgody, urzędów rozdawać bez dołożenia się rady, senatus consilia składać bez zgadzających się ad latus rezydentów, sejmów extraordynaryjnych wyznaczać bez poprzedzającego senatu zdania nie może, i w sądach ad pluralitatem przywiązywać się powinien; zaś ministeria nieograniczonej używające władzy, jako Jmć P. podskarbi opisany jest przez komissyji skarbowej ustanowienie, Xżę Jmć Kanclerz sam na siebie, co do sądów assessorskich podaje włożony przezornie projekt, tak aby urząd hetmanów w ścislejszej został sferze, o prze[k. 216]czytanie uformowanego do tej materyji projektu sprawiedliwego dopraszał oświadczając wdzięczność hetmanom litewskim, iż ci Ojczyznie sprzyjający, i razem cum bene sentientibus zasiadający nie zechcą kontradykować temu, co widząc z koronnych, aby to succesu temporis nie działo się z litewskich następców, być pewnemi niemogący.

Jmć P. kasztelan wileński allegując, iż zawsze Rzeplta wystrzegała się wszelkich nowości, i doznawała wierności hetmanów oraz że osoba grzesząca sama karana, a nie urząd jej być powinien projektu o władzę hetmanów wniesionego, nie tylko nie czytać, ale i nie słyszeć o nim oświadczał się contra secus agenda, etiam in actis zostawić użalenie declarando.

Jmć P. Piaskowski poseł wołyński przytaczając na początkach sejmu dostatecznie wyłuszczone contra Rempublicam okazujące się z Jmć P. hetmana ad sensibilitatem przywodzące postępki, że dalszej ich cięszkosci znosić nie chcąc, komendę odebrać [k. 216v.] decydowała, opisać granice władzy hetmańskiej tym prędzej życzył, im pewniej oglądać się należy na dalsze czasy, aby bezprawiom droga zagrodziła się.

Jmć P. Chreptowicz poseł grodziński jak wniesioną od Jmć P. w[oje]w[o]dy inowrocławs[kie]go materyji wielkiej być wagi szacował, tak super nocere valentem novitatem ani myślić deklarował się, aby urzędy hetmańskie wielo prawami wsparte w czymkolwiek um[n]iejszane być miały.

Jmć P. Rzewuski poseł halicki, iż nie jest novitas żadna zabiegać wszelkim rozwiązłościom odpowiedając, aby projekt wniesiony był czytanym, instabat.

Jmć P. kasztelan inowrocławski wyrażając wdzięczność i podziękowanie Xciu Jmci Kanclerzowi za powolność sua sponte względem opisania ministerii pieczętarstwa okazaną, przytaczając oraz ukoronowaną głowę pod prawa poddającą się, i Jmć P. podskarbiego od innych ministrów zacnością nieróżniącego się, a przecież dispositionem Rzepltej akceptującego osób na koniec hetmańskich puszczać na los [k. 217] szczęścia nie radząc; jak o opisanie władzy ich dopominał się, tak aby też hetmani litewscy przez wzgląd miłości Ojczyzny nie sprzeciwiali się żądzom stanom sprawiedliwym animabat onychże wielbieniem i szacowaniem.

Jmć P. kasztelan przemyski in similem idący sensum o toż samo głos swój dirigabat, aby absoluta hetmanów potestas znała granice rządzenia się.

Jmć P. Borzęcki poseł ruski wyznając iż projekt musi być sprawiedliwie od Jmć P. wojewody inowrocławskiego ułożony o przeczytanie jegoż tym pilniej instabat, im skuteczniej, i przezorniej opatrzyć się Rzeplta suadebat, aby pod obarczeniem władzy hetmańskiej tak nie zostawała, jak opisana nie utraci swej wolności i prerogatywy przez ujęcie rządu samego.

Jmć P. Wawrzecki poseł brasławski defundując ujęcia władzy hetmanów adduxerat prawo, iż hetmani komendy nikomu ustępować nie mają, oraz względem sądów assesorskich na przeczytany projekt nie zgadzając się jurysdykcyją przy pieczętarzu samym zostającą sprawiedli[k. 217v.]wszą allegabat, aniżeli tych, którzy za przywilejem ad velle monarchy kreowani rujnować mogą najsprawiedliwsze status ministra sentymenta.

Jmć P. kasztelan oświęcimski allegando potrzebę nowej na hetmanów ustawy, kiedy in antecedenti zlało się Rzepltej przenieść komendę od Jm P. Hetmana do Xcia Jmci w[oje]w[o]dy ruskiego, in consequenti tym mniejszą powinną być trudność bronienia czytania projektu tego, któren potępionym być nie ma, gdy same prawa sine scrutinio nikogo nie potępiają explicabat, aby to wszystko na sejmie teraźniejszym poprawić co tylko ex orbita legum wypadło.

Jmć P. Gurowski i JP. Bukowski poznań[ski] i sanocki posłowie distincté lecz similiter o opisanie władzy hetmańskiej instando, o przeczytanie projektu domawiali się.

Zaś Ichmć Wawrzecki bracławski i Giedrojc wileński posłowie circa iura idu cum obstando, nie pozwalali na czytanie projektu allegując, iż skoro by hetmanów władza zm[n]iejszona została, disciplina militaris pewnie by upadła, która konstytucyją 1677 opisana gdyby z granic swo[k. 218]ich wyszła na ukrzywdzenie kogożkolwiek refusio od hetmanów praecauta est.

Jmć P. stolnik lit[ewski], poseł warszaw[ski] wszystkie głosy przeciwne refutando, że osoby występne, a nie urząd karać należy, czynił refleksyją, iż też osoby nigdy by nie zdrożyły, gdyby spokojności w ręku nie miały, a dalej wywodząc niejednemu uprzykrzone Jmć P. Hetmana Koron[nego] kroki, i allegując, iż i w Litwie za dawniejszym czasem równe z Rzepltą czynili scissyje, uważać zalecał, iż jeżeli hetmanów władza podczas wojny tylko groźna, ale w pokoju civiliter servari powinna nie opisze się, samą siebie Rzeplta na niebezpieczeństwo wystawi się, kończąc głos swój do czytania projektu zmierzający, aby salvis modernis possessoribus prowincyji lit[ewskiej] hetmanów buławy circum scribantur, instabat.

Jmć P. Wawrzecki etiam na salwę nie pozwalał allegując, iż stany nowe stanowiąc ustawy, starych praw observantiam przestrzegać powinny.

Jmć P. Bukowski poseł sanocki proposuit aby kiedy Prowincyja Litt[ewska] chce Koronie we wszyst[k. 218v.]kim praedominari, turnus pozwolony został.

Jmć P. kasztelan wileński, że i na turnu nie pozwoli, odezwał się.

Jmć P. kasztelan przemyski głos zabrawszy i z początku wolniej mówić zacząwszy, na koniec z miejsca powstał, i Xcia Jmci Prymasa ferventer obligował, aby względem sługi Rzepltej in confise nie zostawając, lub projekt czytać kazał, lub turnu pozwolił.

Zaś Xżę Jmć Prymas widząc coraz zawsze dopominania się a kontradykcyje nieustające, aby sen lepszą na jutrzejszy dzień sprawił in statibus zgodę, solwował sessyją.