Sessya Dwudziesta Piąta

Die 6ta Junyy.

Przy zagaieniu Sessyi dzisieyszey Xże Jmc Marszałek głos od uszczęsliwiaiącey, bo continuationem dalszych Obrad pozwalaiącey pory zabieraiąc, zostaiący się czas convertere svadebat na uprzątnienie gwałtownych potrzeb ułatwienie wołaiących, y iako Sessya wczoraysza solwowana iest na przeczytanym Miast Prowincyi Litt. Projekcie, tak iezeli na podpisanie iegoż zupełna zachodzi zgoda, pytał się.

Xiąze Jmc Prymas, iako iuż częstokroć upraszał, tak y dzis ponawiał ządze, aby przynaymniey w konczących się Obradach przyspieszały Status decyzye, gdy mnogość Jnteressow zachodząca wyciąga nie dysputy, lecz rezolucyi, Ktore to Jnteressa, że w czasie Seymu teraznieyszego razem wszystkie optato sortiri niemogą effectu, iż do przyszłego post Coronationem exorbitantiarum Seymu in Pactis conventis

[369]

caveri maiącego pozostać się muszą, wyraziwszy, a do expedyowania gwałtownieyszych potrzeb danie czasu rekomenduiąc, oraz ad negligendum privatum, et arripiendu publicu zachęcaiąc, aby Jchmc Posłowie ieden drugiemu w głos nie wpadali, a przeto do dysputy okazyi niedawali, y z mieyisc Swoich niewychodzili, upraszał.

Powtornie Xże Jmc Marszałek exquirebat sensum Stanu Rycerskiego, iezeli na podpisanie przeczytanego wczoray intuitu Miast Litt. Projektu zachodzi communis assensus.

A gdy przy niektorych tylko o głosy dopominaiących się cały prawie Stan Rycerski zezwalaiąc, o podpisanie urgebat, zas Jchmc Małachowski Sieradzki, y Męcinski Wielunski Posłowie aby ad normam przeczytanego do Miast Koronnych rownie sciągaiący się napisany był Projekt, lub czasu niezabieraiąc tenze sam Litewski do Korony aplikowany został, instabat, Xże Jmc Prymas iezeli wpomienionym Projekcie niema co dla Koscioła S. praejudiciosum, certior reddi chciał od Jmc X.

[370]

Biskupa Wilenskiego, Ktoren temuż Xciu Jmci explikuiąc, iż nie od Niego, lecz od Stanow Prowincyi rzecz potissimum zawisła, gdy visum est onych dawne Prawa do exekucyi przyprowadzic dosc uczyniły na wdawanie się iegoż, kiedy po Konstytucyi ostatniey 1726 ponabywane w Miastach a Spiritualibus Possessye, Zapisy y Testamentowe Legacye kassuiąc mediu do utracenia, et medium do odzyskania ostrzegły. Obiasnienie takowe daiąc z Siebie na ostatek subjecit ie sub Judicium Xcia Jmci Prymasa, A ten gdy wyrzekł, iż będąc Korony Polskiey, a oraz y Litewskiey Prymasem musi dołozyć clausulam Salvis Juribus Romanae Ecclesiae.

Jmc P. Wwda Jnowrocławski Duchowienstwa ostrzeganiem się pobudzony przydał, et Regni, a Jchmc Posłowie Litt: ac Magni Ducatus Lithoaniae, allegando, iż kiedy Duchownym wolno warować Prawa swoie, liceat et Statui saeculari.

Jmc P. Stolnik Litt. Poseł Warszaw. audientiam Projektu do Miast Koronnych wa-

[371]

runek opisuiącego Stanom rekomenduiąc, o czytanie iegoż prosił.

Zas Jmc X. Biskup Chełminski o głos dopominał się, Ktoremu iż odpowiedziano, że go mieć będzie po Projekcie przeczytanym, zaczynaiący obstawać przy swey rekwizycyi, tandem wyperswadowany acquievit.

Więc przeczytany iest tenże Projekt ad Normam Litewskiego huncce in Sensum uformowany: Ze Miasta dla roznych przyczyn uciemiężenia do upadku przychodzą, przeto nayprzod wszystkie Jurysdykcye excepto originalnych przez Xiąząt Dziedzicow ustanowionych y Prawami Rzepltey autoryzowanych znosiemy, y aby Mieszkancy do Juryscykcyi Miast należeli, przykazuiemy. A lubo warowano iest wielo ustawami, aby Szlachta maiąca Possesiones w Miescie, respondeat in Jurisdictione Civili non ex Persona sed ex Bonis, ze iednak exorbitatum w tym iest haud semel, przeto Prawa wszystkie w tey mierze znayduiące się reassumuiemy, y aby tak też Szlachta, iako y Duchowni Szynkow zadnych

[372]

nietrzymali, executionem Magistratibus prae committimus. A kiedy Duchowni y w tym wielką czynią Krzywdę że Dobr Mieyskich przez Zapisy, Legacye Testamentowe nabywaią, przeto też Zapisy Prawu 1635. przeciwne Kassuiemy, y Wyder Kaffy ad dimidium valoris redukuiemy exceptis promitive fundationibus; Placow y Kamienic rehabitionem praevia adcitatione Possessorum pozwalamy. Zagęszczone rozne handle y Szynkowania annihilando, a Konstytucyą 1638. do skutku przywodząc Samych Mieszczan circa facultatem mercando, braxandi, et distillandi zachowuiemy etc. Jako w Projekcie Litt. Legem sumptuariam vigore Constitutionis 1628. Aby Mieszczanie Szabel y Szpad, tudziesz innych Urzędowych Stroiow niezazywali reassumuiemy, Starą y Nową Warszawę, Krakow, Poznan, kalisz, Piotrkow, Lublin, Radom, Lwow, y inne Miasta, w ktorychby się publiczne odprawiały ziazdy, ab Exofficio Dworow Krolewskiego y Senatorskiego, tudzież Deputatow Posłow Marszałkowskich,

[373]

a podczas Jnterregnum Kapturowych Sędziow uwalniamy y znosiemy, y aby Stancye naymuiąc płacili, postanawiamy, Zas Possessores, aby nie depaktowali forum, gdzie Seymy agituią się Sądu Marszałkowskiego, a gdzie Trybunały, Sądow Potocznych, naznaczamy. Na Seymiki Ziezdzaiący się rownie Stancye sobie naymować powinni. Assystencya iednak Trybunalska y Choragwie Marszałkowskie przez Urząd Miasta po Przed-Miesciach lokowane bydz maią, y tak Gemein, iako y officer z Gospodarzem miescic się powinien exepto Komendanta Ktoremu osobna ma bydz wyznaczona Stancya, a Gospodarz daiący Stancyą allewiacyą w Podatku mieć od Magistratu obmyśloną powinien. Caventur przytym, aby Jchmc Marszałkowie utriusq' Gentis pod pretextem Ludzi Woyskowych, swoim, lub przyiacioł swych Ludziom Stancyi Exofficium niedawali. Ta zas Wolność ab Exofficio dopiero po Seymie Elekcyi zaczynaćsię

[374]

powinna, y z tey przyczyny Jchmc Marszałkowie obligantur, aby dawnym zwyczaiem Stancye dla Posłow wyznaczone były, a na ten raz dogadzaiąc potrzebie Wszelkie Libertacye, Protekcye, y Serwitoraty znosiemy excepto tych Kamienic y Domow, Ktore są Konstytucyami Libertowane.

Po przeczytanym tym Projekcie odezwał się Jmc P. Mrokowski Poseł Czerski, aby kiedy w Projekcie Koronnym wyrazono iest ustiusque Gentis, y w Litewskim rownie superadditu było.

Jmc X. Biskup Chełminski przed Proiektem ieszcze o głos dopominaiący się teraz go dopiero zabrawszy expressit, iż nieporządkiem idą Obrady, kiedy On do wysłuchania y rezolwowania desideriorum Miast wyznaczony wypisał wraz z przydanemi sobie Projekt inszy, y aby go Jmc P. Gliszczynski Poseł Poznanski dopiora w tey okolicznosci uproszony przeczytał, nalezytoscią sądził, ile iako Biskup za Duchownemi w pierwszym Projekcie odnabycia Zapisow y donacyi Dobr oddalaiącemi się uymuiący czynił Statibus tę reflexyą, że Jnteressa doczesne zawsze dązyć maią do Konca Wiecznosci.

[375]

Upraszali Jchmc Posłowie in majori numero o podpisanie przeczytanego Projektu, a nie ktorzy osobliwiey do Miast deputowani o czytanie aliter przez siebie ułozonego instabant.

Co zabranym głosem confirmavit lepiey Jmc P. Kasztellan Kaliski że wyznaczony wraz z Jnnemi ad Collegium wysłuchania pro resolutione desideriorum Miast niepowinien podpadac tey Krzywdzie aby praca w ułozeniu Projektu miała ab audientia amoveri przeczytanym Projektem per partem niewiedziec quam uformowanym, ktorego Contenta iż są dotknięte w Projekcie in manibus Jmc P. Poznanskiego ranquam huncce ad laborem z piorem uproszonego znayduiącym się, aby przeto wraz z Jnnemi favore tychże Miast Praw Opisaniami od Rzepltey decidantur, o czytanie sui et Collegarum operis instabat.

Contra dixerant temu niektorzy, aby czasu infructuose nietrawiąc przeczytany Projekt był podpisany, zas inni plerum'q licznieysi annuendo votis Jmc P. Kasztellana na czytanie ządanego Projektu zezwalaiąc,

[376]

Contradicentibus reposuerant, ze niepodobna rzecz iest, aby usługa pro Publico czyniona przynaymniey wysłuchaną niezostała.

A zatym nastąpiło czytanie drugiego projektu, Tytuł Miast Prowincyi Wielkoposkiey y Małopolskiey Desideriorum resolutio utrzymuiącego in illa sequentia: Ponieważ Miasta do Stanow recurrunt, ze do Grodow, Ziemstw y Trybunałow evocantur, przeto przychylaiąc się do Konstytucyi 1611. 1633. 1658. nakazuiemy aby nikt od tąd tychże Miast ad eadem subsellia pociągać niewazył się, ale kazdy Mieszczanin aby w Sądzie Mieyskim respondeat oprocz Spraw temuż Sądowi nalezących się miec Chcemy y wszelkie Processa evocatione otrzymane Kassuiemy. Szlachcie y Duchowienstwu wszelkich Trunkow, Szynkowania, Warzenia Piwa, Sycenia, Miodu, y Palenia Gorzałek w Miastach zakazuiemy y Konstytucyą 1658. reassumuiąc forum Sądu mieyskiego ad respondendum naznaczamy non derogando iednak Przedmiesciom, ktore seorsiva maią super praemissis Privilegia. Miasta Starą y Nową Warszawę circa Jura zachowuiąc wszelkie Serwitoraty, pod

[377]

pretextem ktorych handle exercentur bez przykładania się do podatkow, znosiemy, et Disidentes, ac possessionem non habentes, aby in Juribus Miasta nieprzeszkadzali, Waruiemy. Jus Caducum post steriliter decedentes personas Jurisdictioni Civili subjectas Miastom słuzyć ma, y explikatywy wszelkie kassuiemy, domy Wszelkie Szlacheckie aby sufferant Onera Civitatensia, nakazuiemy. Fundusze y Legata cum alienatione Haeredum Subsecuta Kassuiemy, y aby legitimi haeredes doyisc mogli proprietatem sui ad citandos Possessores, miec chcemy. Aby do kupna Gruntow lub Domu w Miescie zawsze bliższy był Mieszczanom, ostrzegamy. Exakcye, Daniny, y wymuszania dla Podwoiewodzich Samą Pensyą kontentować się maiących Kassuiemy, oraz Aby Starostowie tych ze Danin y Exakcyi ultra lustrationes niewymuszali, praecavemus.

Przywileja na Jarmarki nadane, a dotąd zaniedbane approbuiemy, y exercitiu Onychże pozwalamy. Libertacye Miastom od Stanowisk Żołnierskich Prawami dawnemi

[378]

pozwolone reassumuiemy, y z Krakowa aby Artyllerya Koronna w Kamiencu consistere zwykła wyciągnioną była W. Xcia Regimentarza teraznieyszego obliguiemy, co się ma sciągac y do WW. Hetmanow. Miasta Rachunki dochodow swoich przed Starostami czyniące aby punktualnie ie oddawali, obstrin guntur, Ktore zas dotąd nieczyniły, aby do nichze pociągane nie były, Starostowie praecaventur. Legem sumptuariam w Miastach sine intermissione chcąc miec servandam, Konstytucye 1659. 1683. reassumuiemy, y tych Konstytucyi aby exekucya post Electionem Regis zaczynała się, nakazuiemy. Cechy circa Jura sua approbuiemy, y Dekret Miastu Warszawie tudziesz Konstytucyą 1717. słuzącą in toto, et in quavis parte reassumendo, aby Kupcy Cudzoziemcy super fidelitate przysięgali, onera znosili, a Dobr nabytych sub confiscatione za Granicę niewywozili, przykazuiemy. Miasto Krakow circa Pacta originaliter z Zydami inita Konserwuiemy. Szkołę Strzelecką Miastu Warszawie ad

[379]

Normam et formam Miasta Krakowa fundować, y od przyszłego Regnanta Przywiley na nią uprosic pozwalamy, oraz toz Miasto Warszawę z Prawami y Prerogatywami Miasta Krakowa coéquamus, Miasto Lwow do Prerogatywy obierania Krola inherendo Anterioribus Legibus admittimus y Traktat aby Go Kupcy niemyyali. Przerwano tu dalsze czytanie allegando, iż to iuż iest do Komissyi Skarbowey odesłano, y pod Koekwacyą Miasta Warszawy z Krakowem mogłyby praetendi Nobilitacye, na Ktore zadney niemasz zgody.

Gdy Warszawa powstała po między Posłami Jednemi o Kontynuacyą czytania, a drugiemi iżby też czytanie y za godzonę ieszcze nieskonczyło się, o podpisanie pierwszego Projektu dopominaiącemi się, Xże Jmc Prymas odezwawszy się czyli pierwszy albo drugi Projekt podpisac, lub tez aby obydwa skonfrontowane zostały, tychze Samych, Ktorzy go układali, delegować ma, sensum exquirebat.

[380]

Lecz kiedy wszyscy razem dozwalaiąc y Kontradykuiąc odpowiadali, tenze Xże Jmc Prymas repositiones zrozumiec niemogący, powtornie pytał się na ktorego podpisanie powszechna zachodzi zgoda proponuiąc Stanom, aby Jmc P. Sekretarz do pierwszego to dołozył, co bydz może potrzebnego.

Okrzyknięto zgodę z tą Kondycyą aby porownianie w Prawach Warszawy z Krakowem niepretendowało w Czasie Nobilitationem Osob Warszawskich.

A przeto za interessuiącym się u Stolika proncipaliter Jmc P. Wwdą Pomorskim do pierwszego Projektu przydano następuiący Punkt: A ponieważ Stołeczne Miasto Warszawa, w ktorym się Seymy odprawiaią, częstym Ogniom podpadać zwykła, za czym tak dla ubespieczenia Stanow, iako też propter decentiam Miasta postanowiamy, aby Domy drewniane po Ulicach przy Kosciołach singulariter znayduiące się exnunc zniesione były.

To słowo: exnunc, wszczęło Wrzawę alle-

[381]

guiących impossibilitatem, tudziesz radzących aby takowa okoliczność do Komissyi Skarbowey zaleconą została.

Zas gdy uciszyło się, zabrał głos Xże Jmc Kanclerz W. Litt. w ktorym wielką y essencyalną przed Bogiem zasługę allegando dla Stanow, że Prowent Rzepltey opisały do zostaiącey się Materyi względem ustanowienia Sprawiedliwosci kazdego tak co do Osoby, iako też co do fortuny tutum et securum czynic powinney przystępuiąc, przywiodł na pamięc, iak prerogatywa Sądow Assessorskich w decyzyi Swoiey naywyzsza podpadac musiała ex Judicato suo przesądzeniu Trybunalskiemu. Jak Kanclerze Sami decisivam w Osobie Krolewskiey maiąc sententiam tutantur wielo Prawami. Jednakze nieprzyzwyczaiony do miłosci Siebie, lub charakteru Swego lubo zawsze godnych y sprawiedliwych na Pieczetarstwie widział Sędziow, y Sam nigdy Justitiam naymnieyszym wybaczeniem nieobraził, atoli kiedy Prawa Samemu Krolowi ex pluralitate w Sądach y Radach postępo-

[382]

wac kazą y na przyszły czas warować się należy, chętnie Sam ustępuie słuzącey Pieczentarzom w Sądzie Władzy, aby względem niey na Assessorow rownie iak na Pieczętarza sciągaiącey się uformowany Projekt przeczytanym został, dopraszaiąc się, Koncem tego, aby tychze Sądow Assessorskich teraznieysze rosporządzenie dołozonym było in Pactis Conventis dla przyszłego Krola conscribendis.

Na ktorego to Projektu o Sądach Assessorskich wypisanego czytanie gdy generalna zaszła zgoda przeczytanym został, wielu odezwało się Posłow niepozwalaiących. A przeto Jmc P. Bukowski Poseł Sanocki głos zabrawszy, iak w nim uchwalił virtutem Xcia Jmci Kanclerza dobrowolnie á potestate illa, quae soli ipsi data est, odstępuiącego tak naganiaiąc Trybunał w przesądzanie Dekretow Assessorskich w dawaiący się przykład na wielkim w Oyczyznie Ministrze S. P. Kanclerzu W. K. zyszczony, aby na zagrodzenie dalszemu bezprawiu zniszczonym został, przeczytał Projekt w tey okolicznosci wygotowany wielkie mani-

[383]

festa y Relacye przeciwko S. P. W. Janowi Małachowskiemu Kanclerzowi W. Koronnemu ex Ministerio uczynione, tudziesz Dekret w Trybunale 1759. zaszły ad tenorem Konstytucyi 1602. 1699. et 1736. pro nullo et ex nunc ad cujusvis ex Actis eliminando deklaruiący.

Pytał się Xże Jmc Marszałek iezeli na takowego Projektu podpisanie zupełna zachodzi zgoda Wszyscy iednostaynie zezwalali, pierwszego tylko zatrzymanie ostrzegaiąc podpisanym iest, tak od Xcia Jmci Prymasa, iako y od Xcia Jmci Marszałka.

Po podpisanym tym Projekcie Jmc P. Sosnowski Poseł Brzeski Litt. głos zabrawszym y nayprzod w niem przykładną y do nasladowania trudną Cnotę y przymiot Bogu miły w Xciu Jmci Kanclerzu pochwaliwszy, oraz za wystawiony w tym momencie Cnoty Jegoz Koloss do potomnosci przechodzący nietylko Sam, ale y Prowincyi Litewskiey Jmieniem rekognicyą uczyniwszy, przystąpił w dalszym dyskursie z wielbieniem Cnot, y wyliczaniem zasług do Jmc X. Biskupa Wilenskiego, et explicabat Prowin-

[384]

cyi Litewskiey nie tak o wywyzszenie tegoż Kapłana na Arcybiskupstwo Wilenskie, iako bardziey o przyczynienie się za Nimże do Stolicy Apostolskiey żądania tą niepłonnie Karmiąc się nadzieią, ze Prowincye Koronne dwoch Arcybiskupow Gnieznienskiego y Lwowskiego maiąc, a w sprawiedliwey Szali rowność dla Prowincyi Litewskiey zachowuiąc, zazdroscic jej niebędą trzeciego Wilenskiego.

Wszyscy Litwscy Posłowie Krzyknęli zgoda, Zas Koronni iako temu contradixerant, tak hałas Litwy z Jnstrukcyami popisuiącey się.

A zatym dobrze nagotowany Jmc P. Chreptowicz Poseł Grodzienski głos zabrawszy, przywodząc, że Litwska Prowincya maiąca Swoich Hetmanow, Marszałkow, Pieczątarzow, Podskarbich y wszystkich Senatorow Dignitarzow Koronnym rownych na Seymie Pacificationis obwarowaną altematę Laski powinna miec y Arcybiskupa iuż to dla zaszczytu Prowincyi, iuż dla porządku Koscioła Bozego, konkludował, aby Biskupstwo Wilen-

[385]

skie wyniesione było na Godnosc y Prerogatywę Arcy Biskupa.

Dopominali się per interlocutoria Jchmc Posłowie Litewscy, aby hoc in passu czytany był Projekt z pomiędzy zas Koronnych Posłowwniesieniu takowemu sprzeciwiaiących się Jmc P. Dzieduszycki Poseł Halicki głos zabrawszy, iak upokorzenie się Xcia Jmci Konclerza w Ustępywaniu władzy Sądowey Jmci X. Biskupowi Wilenskiemu, aby Jnteress partykularnego podwyzszenia nietamował publicznego sprawiedliwosci ustanowienia przytaczał za przykład sequi powinny, tak kiedy Stany Przeswietne chcą y stanowią, aby Miasta coz kolwiek przyszły do Stanu lepszego allegabat Projekt względem Trybunału z Jmc X. Biskupem Kujawskim, Xciem Jmcią Kanclerzem y Jmc P. Wwdą Jnowrocławskim, oraz innemi ułozony być pilnieyszy nad Arcybiskupstwo.

Zas Jmc P. Jezierski Poseł Lubelski exclamando, iż iednego niekoncząc, a drugie zaczynaiąc czas nadaremnie upływa y Posłow głosy uszanowania zadnego nieznayduią Pre-

[386]

tensyą Arcybiskupstwa Wilenskiego zbyyał licznemi dowodami iak Schyzma naywięcey szerzyła się przez Biskupow coraz nowych dla siebie Prerogatyw dopominaiących się, iak wiadomo byc powinno lepiey z Hystoryi Rzymskiey Duchownemu, a nizeli Swieckiemu Stanowi, ze Jan Biskup Konstantynopolitanski przypisywał sobieTytuł Economici Episcopi, to iest powszechnego Biskupa, a Grzegorz Piąty Papież przez modestyą Servus Servorum pisał się, iak Rzeplta dopiero rodząca się chodzic ieszcze niemoże, iak bardziey cudzey słozemy fortunie, anizeli publicum uwazać chcemy.

A gdy z takowego głosu Jego smiać się zaczęto extra materiam wypaść musiał, allegando, iż w Jzbie Rad Kalwinskich, a nizeli w Naszey wszelkiey chwały godna iest Rewerencya, kiedy nade Drzwiami Lingvam compescere disce, u Nas zas same Smiechy, Wrzaway hałasy contra omnes bonos mores za powszechnosc wzięte, co nec decet, nec licet. Daley zas głos swoy przecią-

[387]

gaiąc, a Projekt względem Miast podpisany, ze w Nim te Konstytucye są cytowane, ktore wcale nie są ad Casum naganiaiąc, na miłość Boską zaklinał, aby iedney materyi nie ułatwiwszy, do innych nieprzystępywano.

A kiedy Jchmc Posłowie Litewscy o ustanowienie Arcy Biskupstwa Wilenskiego instabant z oswiadczeniem się, iż do niczego poty nieprzystąpią, poki Jch Projekt w teyże Materyi przeczytany y podpisany nie będzie, Xże Jmc Prymas zażalony solwował Sessyą.