Sessyja Dwudziesta Czwarta

Dnia 5. Iunii

[k. 189] Sessyją dzisiejszą zagajając, Xżę Jmć Marszałek, a o spieszenie się w obradach zalecając życzył stanowi rycerskiemu, aby przez szacunek czasu i konsyderowanie powagi senatowi należącej do wniesionej materyji razem nie odzywający się w[oje]w[ó]dztwa przez jednegoż pomiędzy siebie wybranego przymawiały się, i do expedyjowania na dniu wczorajszym przeczytanych projektów alliciendo dał najprzód głos Jmć P. Szadurskiemu posłowi inflanckiemu, któren względem księstwa swego inflanckiego o dobra przymawiając się wyprowadzał originem onychże jako od Krzyzaków lennością nadane a po odpadnieniu wielu ziem do Państwa Rosyjskiego przez Rzepltą w dziedzictwo obrócone niewiadomością praw kardynalnych, ut pote pactorum subiectionis 1598 et constitutionis 1601 na wieczność stabilitae wprowadziły w Xięstwo Inflanckie errorem, że iuribus caducis in non modica purte są porozrywane. A jako natura haereditatis nie powinna podpadać iuri maiestatico, tak gdy królowie znając iura maiestatica nie mają racyji rozezna[k. 189v.]wać iura petendi, exposcebat á statibus, aby intuitu tychże dóbr ad ius promitivum przywrócenia wyszła deklaracyja, i uformowany końcem tego projekt, przeczytanym został.

Jakoż Xżę Jmć Prymas annuendo votis Jmć P. inflanckiego aby tenże projekt wysłuchanym a statibus został nie rozumiejąc, aby mu się kto miał sprzeciwiać, animabat.

Lecz Jmć P. kasztelan poznański wniesioną illacyją za godną konsideracyji uznał, tak kiedy rozpoczęta na dniu wczorajszym cła generalnego materyja skutku nie wzięła, aby ante omnia taż sama, a nie inna decidatur, instabat tę czyniąc stanom nadzieję, że wojew[ó]dztwa wielkopolskie wczoraj trudniące dziś do zgody przystąpią.

Wszakże zmolifikowany perswazyją Książęcia Jmci Prymasa, iż rzeczonego cła generalnego projekt nie jest jeszcze dostatecznie skorrigowany, acquievit tenże Jmć Pan kasztelan poznański, a wspomnianego Jmci P. inflanckiego projekt Xięstwu Inflanckiemu najprzód kadencyje sądów ze stycznia [k. 190] i marca in Iunium, et Iulium przenoszący dalej dobra za ziemskie (excepto czterech st[aros]tw lucyńskiego, dyneburskiego, marynhawskiego i rzezyckiego) na wieczność ad ius promitivum przywracający, i przywileja na nież, aby in posterum nie wychodziły, pieczętarzów ostrzegający, a na ostatek kościołowi dyneburskiemu od starostwa dyneburskiego folwark przyłączony, i grunta od miasta wydzielone utwierdzający jak przeczytanym został, tak kontradykcyji żadnej na pytanie od Xcia Jmci Marszałka o zgodę nie podpadający podpisany jest.

Po podpisanym tym projekcie Jmć P. sekretarz sejmowy o czytanie projektu cła generalnego wczoraj pogłównym zakwestyjowanego multoties requisitus adiecta względem tegoż pogłównego securitatem przeczytał in sensum sequentem: To zaś w[oje]w[ó]dztwom ziemiom i powiatom tak Prowincyji Wielkopolskiej, jako i Małopolskiej pogłówne i podymne płacącym warujemy, że z tego podatku najprzód do zniesienia pogłównego umówilismy [k. 190v.] się, i jak prędko proweniencyja na zapłatę wojsku wystarczająca będzie, nieodkładnie komissyja skarbowa umiarkuje ulgę w tymże pogłównym w[oje]w[ó]dztwa płacące dyspartymentowi zadość uczynić powinne będą.

Po przeczytanym tym addytamencie Jmć P. Gomuliński poseł łęczycki głos zabrawszy na dniu wczorajszym kwestyją wszczętą i tym dołożeniem za niemogącą uspokoić się sądząc wynalezionego sposobu pogłównego żydowskiego i cła generalnego nie pojmować oświadczył się czyli on do umiarkowania, czyli do podatkowania jest napisany, bo jeżeli zaraz po sejmie pomienione podatki płacone być mają a pogłówne dopiero ma być przez komissyją in parte ulżone, to zamiast folgi, o którą się w[oje]w[ó]dztwa dopominają, większy dla nich zostanie ciężar. Przyjmuje stan szlachecki cło, lecz tą myślą, aby sobie uczynił ulgę w podatkach innego gatunku, bierze na siebie ciężar nie dla augmento[k. 191]wania skarbu, lecz na zastąpienie pogłównego. Na komissyją spuszczać się nie chce, bo ta mogłaby zamiast allewiacyji, większe stanowić jeszcze podatki exkuzując się, iż w skarbie pieniędzy nie ma, a zaś nic statuere, statuta tylko exequi powinna; pozwala na cło i kwartę, lecz nie chce aby komissyja miarkowała, gdy byłoby to materiam status sub decisionem jej oddawać secus cierpieć dawny zwyczaj do przyszłego sejmu, a nieźli na nowe podatki pozwolić maluit.

Jmć P. Dłuski poseł z Inflant Koron[nnych] allegując Prowincyją Wielkopolską 600000 pogłównego wypłacać muszącą więcej interessować Małą, aniżeli Wielkąpolskę wnosił, że zaś ulga inaczej nastąpić by nie mogła, gdyby komissyja wprzód nie miała nowoustanowionych podatków, któremi że cavetur znieść w czasie sposobnym pogłówne, przeto przeczytany projekt aby podpisany został zwłoki czasu nie życząc, z miej[k. 191v.]sca swego upraszał.

Lecz pomiędzy innemi na to nieprzystającemi Jmć P. Sosnowski głos zabrawszy roztropnej dokładne pod prezydencyją Jmć X. biskupa płockiego otworzone dzieło znajdywaniem wdzięczności i siejbą żniwo obfite dla Ojczyzny obiecującą allegando, jako że pochwaliły stany na dniu wczorajszym przez zezwolenie podpisania komissyji nad tym tylko aby ciężar pogłównego mógł być złożonym zastanowiwszy się tak adduxit podobieństwo, że nikt nie rzuca domu starego nie postawiwszy nowego. A kiedy już aktualnie stanowi się inny podatek, byłaby krzywda aby komissyja skarbowa rozporządzona nie uczyniła ulgi nakazanej, o której że jeszcze powątpiewanie zachodzi, i niepodoba się dufać onejże inna generalna komissyja z wysłanych od w[oje]w[ó]dztw złożona, aby satisfaciat modis adinventis powszechnemu zniesienia pogłównego żądaniu sądził za rzecz ułatwić kontradykcyje winną.

[k. 192] Jmć P. Męcinski poseł wieluński approbował illationem Jmci Pana brzeskiego litews[kie]go.

Zas Jmć P. Bukowski poseł sanocki projekt commissionis podpisany allegando, o podpisanie projektu cła generalnego instabat.

Jmć P. Kossowski poseł brzeski kujawski zelum Jmć P. łęczyckiego znieść pogłówne usiłującego chwaląc sam by z nim łączyć się pragnął, gdy konstytucyją 1717 obmyślona wojsku sufficyjencyja mogła pewnie fundować się na stanowiących się teraźniejszych podatkach, które jako to cło generalne, że zważyć komissyji będzie należało się, aby za każdym szlachcicem od niego wolnym kupcom też była obmyślona, kiedy ich obciążając sami ciężar dzwigać musielibyśmy drogo onymże płacąc towary. Pogłówne żydowskie, ze dwakroć sto tysięcy wynoszące, lubo ad alteru tantum augeri z teraźniejszej ustawy spodziewać się należy, ale i sześćkroć stotysięcy nie wystarczy jeszcze na wojsko, kwarta że zaraz nie może się ułatwić, a żołnierz punktu[k. 192v.]alnego wyciąga lennungu eksplikując zniesienia stąd pogłównego, aby wojsku niepłatnemu nie rozwiązać ręku do szukania sobie chleba, nie życząc, zatrzymać się z nim do sejmu tym pilniej radził, im pewniejszą teraz dojścia jegoż karmieć się nadzieją można, że przy warowanej marszałka elekcyji i łączeniu się izby poselskiej z senatem, można będzie w ten czas Rzepltej skuteczniej pomyślić, kiedy mieć będzie niezawodny fundusz zupełnie sobie przez komissyją ekonomiczną wyprowadzony.

Po skończonym tym głosie Xżę Jmć Marszałek pytał się jeżeli jest zgoda na podpisanie projektu, a kiedy in maximo numero zgodę exclamabant, niektórzy tylko, jako to proncipaliter Jmć P.Gomulinski poseł łęczycki i Glinka łomżyński obstabant conttudicentes to o głosy, to o turnum dopominający się za podpisaniem się Xcia Jmci Prymasa podpisał się i Xżę Jmć Marszałek.

Wrzawa powstała po między posłami, i Jmć P. łomżyński nie pozwalając exclamabat, iż [k. 193] kiedy posła głos niec nie waży, i robią co tylko podoba się z poniżeniem wolności, iść z manifestem oświadczał się, zaś z miejsca swego do Xcia Jmci Prymasa wyszedłszy, gdy osobliwiej Jmć P. Małachowski poseł sieradzki aby się na miejsce wrócił, wołać z innemi zaczął, redux czytania projektu o kwarcie negował.

Na dopominanie się innych posłów trzy razy Jmć P. sekretarz sejmowy zaczynał czytać pomienionej kwarty projekt, lecz Jmć P. Glinka za każdym razem z niewielo mazowieckiemi posłami i Jmć P. Gomulińskim odzywając się, za każdym razem tamował je, a stąd większy coraz powstawał hałas, aż Xżę Jmć Prymas do niecierpliwości pobudzony porwawszy się z krzesła, i do stanów z passyją, aby ci Bogu cięszki rachunek oddali za stratę czasu, którzy na przeciwko wszystkim w kilku osobach tamują dalszą obrad kontinuacyją wyrzekłszy żądał po Xciu Jmci Marszałku aby on równie ze stanem rycerskim postąpił, jak sam każdego z osobna pytał się iuxta turnu senatora, jeżeli na czytanie projektu kwarty zgadza się.

[k. 193v.] A gdy Ichmć senatorowie jeden po drugim oprócz Jmć P. w[oje]w[o]dy pomorskiego, równie zgadzać się zaczęli Jmć P. łomżyński permotus evidenti pluralitate, że superseduje od kontradykcyji Xciu Jmci Marszałkowi, oświadczył się.

A zatym przeczytano tylo razy wspomniany projekt wszystkie generalnie dobra królewskie nawet iuribus emphiteuseos, et hypothecae podpadające zlustrować, i kwartę z nich sp[r]awiedliwą pro expensa fundi nie inkludując w nią reparacyji, ani konserwacyji budynków iustam quantitatem zostawiwszy wyprowadzić, a kozaków horodowych alias czynszowych znieść nakazujący, jako się obszerniej już wyraziło w sessyji 21. To tylko jeszcze przydano, że każdemu lustratorowi skarb kor[onny] po 4000 złł. zapłacić powinien, i ktoby się ważył tę lustracyją impedire, regestrów i inwemtarza[s] sam przez siebie, kommissarza lub dyspozytora nie komportować, i juramentu nie wypełnić, ten omni ma carere activitate, i komissyja st[aros]two jego pro vacanti declarabit; że gdyby interstitis lustracyji czasu lustrator umarł, ad primanotitiam komissyja na miejsce jego innego wyznaczyć te[k. 194]netur; że possessor królewszczyzny lustracyją praeaggravatus w 4 niedziel uczyniwszy manifest powinien agere na komissyji, a komissyja innego lustratora do zweryfikowania wysłać moc mieć będzie; że gdyby lustratorowie nie chcieli zadość uczynić powinności swojej, carere activitate, et paenam dworu millium marcarum luere mają, że na koniec starostowie grodowi mieć powinni sufficyjencyją na zadośc uczynienie obowiązkom swoim, przeto lustratorowie wypisać wszystkie powinni relativé na sejm przyszły, aby Rzeplta obmyśliła pomnożenie dochodów, że ułozona z lustracyji nowa kwarty taryffa do 5 lat tylko ma trwać, a po wyniściu ich inna lustracyja wyznaczona będzie, oprócz gdyby sejm nie doszedł.

Po przeczytanym tym projekcie Xżę Jmć Prymas sposobem już praktikowanym chciał zgodę wyrozumieć, i pomiędzy senatem na podpisanie jegoż ogólnie zezwalającym, Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski równie nie kontradykując głos zabrał, w którym przywodząc sobie i wszyskim na pamięć głos Jmć P. w[oje]w[o]dy pomorskiego [k. 194v.] pamięci i poparcia godny aby już non sub titulo subsidii charitativi Ichmć XX. biskupi równie przykładali się do skarbu, allegabat iż osoby u nas szacowne i czczone mogą różnćc się, ale ziemia wszędzie jednakowa podobnemuż winna podpadać trybutowi. Nie rozumiejąc oraz, aby święci ludzie dla dania z siebie przykładu, sami oświadczyć się nie mieli, jak się mają przyłączyć do dźwigania z bracią swemi ciężaru, excypował Xcia Jmci Prymasa, przydać jeszcze, a nie ujmować per rationem ustawicznej jego pro publico expensy życząc.

Okrzyknięto zgodę i proźbę, aby się Jchm XX. biskupi przykładali, i kiedy Xżę Jmć Marszałek pytał się jeżeli zachodzi zupełne zezwolenie na podpisanie przeczytanego projektu zgadzali się wszyscy, lecz o dołożenie subsidii dopominali się.

Chcieli Ichmć posłowie zabierac do tej okoliczności głosy, ale kiedy Xżę Jmć Marszałek upewnił, iż seorsivé ta materyja zaraz po podpisanym kwarty projekcie traktowana [k. 195] będzie acqujeoerunt, projekt sine inter turbatione podpisanym został.

Po podpisanym zaś Jmć P. Męcinski poseł i starosta grodowy wieluński st[aros]two swoje na pograniczu o 6 tysiącach tylko importancyji znajdujące się allegando, i iż obowiązkom s[taros]ty grodowego i pogranicznego zadość uczynić nie może, explicando osobliwie w wyprowadzeniu saletry za granicę i innych handlów prawami zabronionych, czytał napisany projekt, aby na wzór krakowskiego st[aros]two wieluńskie per avulsa uszczuplone corocznie z skarbu koron[nego] na konserwacyją 60 ludzi po 20000 odbierało, ostrzegając oraz, iż ta chorągiew przed kasztelanem ziemi wieluńskiej i urzędnikami popisywać się będzie.

Nie znalazł przyjęcia ten projekt, a Jmć P. Młocki poseł zakroczymski dawno o głos dopominający się, i dopiero go teraz zabrawszy, instabat, aby, kiedy teraz stan szlachecki pod tak uciązliwym pogłównem zosta[k. 195v.]jący przyjmuje na się wszystkie genera podatków, Ichmć XX.biskupi, et clerus używający zaszczytów chciał iure merito compati, secus postrzec się w pozwolonych projektach wraz z innemi mając.

Jmć P. Borzęcki poseł ruski allegando iż rośnie pociecha, gdy stan rycerski wykonywa tę sprawiedliwość, na której Ojczyzna funduje się, a że i duchowienstwo exkuzować się nie powinno od wdzięczności dla tejże Ojczyzny, w której żyjąc wzór z sielne świeckim obowiązane zostaje excipiendo Xcia Jmci Prymasa, iż Ichmć XX. biskupi równie ze stanem szlacheckim bracią swemi zechcą cont[r]ibuere do skarbu koronnego w niezawodnej nadziei głos zakończył.

Jmć P. Golejewski poseł halicki, jako teraźniejszą konstytucyją ustanowiają się podatki na zniesienie pogłównego, tak aby i Ichmć XX. biskupi od tegoż ciężaru uwolnić się pragnący accedere chcieli subsidio do kwarty exposuit.

Jmć P. Kossowski poseł brzeski kujawski [k. 196] chwałę Bogu, że do kwarty od 100 lat oczekiwanej przyszliśmy, oświadczając, a dalszy głos favore Ichmć XX. biskupom kierując, na propozycyją i proźbę do nichże wniesioną reponebat, iż doczytał się jako w czasie, kiedy Rzeplta calamitatibus premebatur, przykładali się do podatków non ex impositione, ale ex subsidio charitativo, zaś od konstytucyji 1717 sors duchownych stała się deterior nad Żydów, kiedy Żydzi 220000 pogłównego płacą, a duchowni 380000, a zatym kiedy na komissyji pokaże się proweniencyja, że pogłówne z dóbr świeckich, a per consequens i duchownych zniesione będzie, nie wątpiąc iż na ów czas Ichmć XX.biskupi po uczynionym do Rzymu rekursie contribuere zechcą ad publicum onus, interea aby projekt pogłównego żydowskiego był czytanym, instabat.

Jmć P. Potocki poseł halicki, że od Ichmciów XX. biskupów charitatem stan rycerski uczyć się winny przewróconym miłości dowodem przyjmuje na się ciężar podatków, aby kiedy non pcedentur[s], przynajmniej tedy con[k. 196v.]sequentur ciż Ichmć XX. biskupi chcieli iuvare dźwigających instabat.

Jmć P. Bukowski poseł sanocki allegando szczęśliwość, iż pluralitate złączona jednomyślność pisze sobie prawa jako pani, a stąd Rzeplta wygrająca cło i sprawiedliwą kwartę, że też od Ichmć XX. biskupow niemających animositatem suffragabitur, praevidendo ostrzegł aby przynajmniej znoszący się z dóbr szlacheckich pogłównego podatek od nich zawsze był wypłacany.

Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski na głos Jmć P. brzeskiego kujawskiego odpowiadając, intulit, iż nie zabierałby czasu, gdyby wniesionej o Ichmć XX. biskupach cum clero materyji pierwszym nie był autorem, któren że szanuje godne osoby, z Żydami ich przeto nie miesza, lecz do równego z równą bracią obligu pociąga, a do dalszego czasu gdy spomiędzy 12 apostołów jeden ladaco wydał Pana swego, na wzór którego z nieprzytomnych tu Ichmć XX. biskupów, może potym najlepsze psować intencyje, odkładać tę materyją disuadendo recursum do [k. 197] Rzymu minus necessarium esse allegando, i że nie od osób swoich, ale od ziemi takiej że, od jakiej szlachta płacić musi, subsidium portować powinni convincebat.

Jmć P. w[oje]w[o]da połocki do ułożonych projektów na dostateczniejsze skarbu pomnożenie podatek ultimae consumentiae zalecając, i że Ichmć XX. biskupi zachcą aemulare z stanem rycerskim w nadziei zostając, na ostatek podawał jeszcze jeden projekt, aby largicyje na buławy, pisarstwa i strażnikostwa przychodzące, do skarbu odtąd wchodziły, a tymże urzędem tak, jak artylleryji lit[ewskiej] starostwa przyłączone były.

Jmć P. Krajewski poseł ciechanowski, aby projekt pogłównego żydowskiego przeczytanym został, dopraszał się.

Zaczęto interlocutorie kwestyjonować, allegując, iż starsi xięża od Żydów pierwej ułatwieni w wniesionej okoliczności powinni zostać, jednakze za prędkim wszystkich uspokojeniem się przeczytano wspomnionego pogłównego żydowskiego projekt, aby też pogłówne [k. 197v.] wszyscy generalnie Żydzi, płacąc gospodarze po 2 złł. a synowie i córki ich praeter ablactatos, tudzież służący po 1 złotym corocznie dwiema ratami punktualnie oddawali, nakazujący, et circa alia in superiori sessione ad ducta, aby ułożona od komissarzów taryffa do lat 5 tylko trwała, a po wyjściu ich inna wypisana była, tudzież gdyby Żydzi, w którym mieście umrzec mieli, aby praevio possessoris iuramento fundus wolny był od tego podatku, a względem długów od w[oje]w[ó]dztw zaciągnionych aby starsi Żydzi na skarbową komissyją z regestrami pro liquidatione et alleviatione ich zjeżdżali, ostrzegający.

Po przeczytanym tym projekcie Jmć P. Trzebicki poseł brzeski kujawski, dwóch i jednego złotych quantitatem difficilem do odebrania allegando, aby commissarii ryczałtową na gospodarzów pro qualitate ich majątkow summę wkładali, proponebat.

Jmć P. Wallinowski poseł poznański, że mała jest liczba, aby tylko po 2 złote płacili [k. 198] gospodarze, iżby po 3 złote oddawali, dawał racyją, iż nie tylko upada 2kroć stu tysięcy wypłacanie, ale też i stan szlachecki przez długi czasu przeciąg płacił ten podatek.

Ruszyli się zatym z miejsc dla radzenia jaką mają wyznaczyć quantitatem, i gdy długo in turbido zostawali, tandem po zasiądzeniu miejsc pytającemu się o zgodę Xciu Jmci Marszalkowi gdy Jmć P. Poniński poseł kaliski reposuit, aby kiedy przeczytany projekt po 2 złote tylko od głowy naznaczający znaczną by uczynił krzywdę w assekurowanej dawno od nich summie, po 2 złote na jedną a po drugie dwa na drugą wypłacali ratę, lub też ogólnie na milion składali się. Inni zaś posłowie contradicendo temu, aby tylko po 2 złote płacili, instabant.

Xiążę Jmć Prymas najprzód senatu pytał się jak chce mieć od głowy czyli po dwa, czyli po 3, czyli też po 4 złote na rok, a kiedy kreski senatu zebrano, równym Xiąze Jmć Marszałek animatus sposobem, z rege[k. 198v.]strzykiem posłów, a sekretarz sejmowy z piórem i papierem iuxta turnum województwa obchodząc zbierał kreski.

Po skończonej tej o kreskach indagacyji co do senatu Jmć X. sekretarz kor[onny] deklarował pluralitatem na 2 złote w 16 wotach przeciwko 13 formującą się, zaś co do stanu rycerskiego Jmć P. sekretarz sejmowy na 2 złote 66 konkludujących kresek przeciwko 37 na 3 złote danym promulgavit.

A zatym poprawiony projekt przeczytano, aby odtąd po wypłaceniu dawnego pogłównego na dalsze czasy to jest á 1 Ianuarii 1765 wszyscy nemine excepto Żydzi sextus[s] utriusq[ue] od głowy corocznie po 2 złł. dwiema ratami pod exekucyją skarbową i wojskową wypłacali, i do skarbu koron[nego] na komissyją odwozili.

Po podpisanym tym projekcie zabrał głos Jmć Xżę Kanclerz W[ielki] Litt[ewski], a wyrażając w nim jak przezornością Xcia Jmci Prymasa do uformowania przeczytanych projektów wyznaczeni przynieśli dla Ojczyzny [k. 199]prac swoich profit, iż opisania ich stany Rzepltej approbowawszy rem publico utilem viventibus et posteris iucundam postanowili, nim prowincyja lit[ewska] z równym okaże się staraniem, teraz z urzędu swego jako praw tak i miast stróża upraszał, aby projekt dla miast lit[ewskich] uformowany, a i Koronie spodobać się mogący przeczytanym został.

Jakoż in instanti przeczytany jest tenże projekt w wyższej sessyji ex contentis przywiedziony, na którego podpisanie gdy Xżę Jmć Marszałek o zgodę pytał się Jmć P. Zyberg poseł inflancki na punkt następujący (a gdzieby po konstytucyji 1717 na domy i dobra nieruchome miejskie zapisy i donacyje, lub testamentowe dyspozycyje pozachodziły, te jako prawu przeciwne znosiemy et rehabitionem tychże domów i dóbr miastom praevia adcitatione do sądu miejskiego warujemy) odezwawszy się, aby wprzód komissyja na uznanie tej okoliczności wyznaczona była, jak wielo racyjami domawiał się [k. 199v.] tak tenże projekt na dzień jutrzejszy wraz z sessyją jest odłożony.