Sessyja Dwudziesta Trzecia

Dnia 4. czerwca

Za zgromadzeniem się dnia dzisiejszego senatu i stanu rycerskiego do kontinuacyji obrad, Xżę Jmć Prymas głos zabrawszy expréssit pewne rozumienie, iż prześwietne stany przed zagajeniem sessyji zechcą zezwolić na to, aby przybyły Jmć Pan Siemianowski kasztelan rawski privilegiatus et ob intercessa regis fata necdum iuratus, przysięgę wykonał.

Jakoż accedente universali consensu tenże Jmć P. kasztelan do Xcia Jmci Prymasa zbliżywszy się i u taboretu huncce ad effectum z Krucyfixem nagotowanego przyklęknąwszy za dyktowaniem sobie od Xcia Jmci Kanclerza Lit[ewskiego] zwyczaj[k. 181v.]nej senatorom rothy pomieniony jurament wypełnił.

A po nim Xżę Jmć Marszałek sessyją zagajając i czas skracający się na zażycie in emolumentum Ojczyzny oraz tych krótkich momentów, które do dalszych obrad supersunt na obrócenie ułatwienia przeczytanych źródłowych projektów zalecając, aby w inne materyje nie wdając się akceleracya rozpoczątego dzieła względem ekonomiki skarbu koronnego koniec brała, animabat.

Xżę Jmć Prymas wyrażając jako solwowana na dniu onegdajszym sessyja na zmollifikowanie przeczytanych projektów od przeczytania onychże, dzisiejsza zaczynać by się bez kontradykcyji powinna tym żywszą ochotą prętkiego ich ułatwienia, im coraz bardziej zbliżający się sejmu teraźniejszego termin, trzy dni tylko do radzenia, a piątek i sobotę do podpisywania się na generalnej konfederacyji zostawia gdy osądził do skutkowania ułożonej ekonomiki skarbu potrzeby być warunek sejmu, uformowany końcem tego przez Jmć P. Halickiego projekt, aby pro primo przeczytanym został, proposuit.

Odezwano się powrzechnie z prozbą o czytanie tegoż projektu, lecz JX. biskup kijowski niewiele [k. 182] czasu zabrać obiecujący się jak o głos instabat, tak go zabrawszy radził najprzód tak kierować do uszczęsliwienia samych siebie i Ojczyzny dążące obrady, aby Poloni quaerentes libertatem nimiam non amittant integram, ile dawna wolność złota zamieniła się teraz w ciemny i nikczemny liczman per verbum rumpo. Zgadzać się super pluralitatem oświadczył, któraby in triplo przewyższająca jedną kreską tak narodu nie zdradziła, jak się wiara kalwińska w parlamencie londyńskim osadziła. A wydaną przez siebie pluralitatem per vota secreta adinventam objaśniając być najskuteczniejszym dochodzenia sejmów sposobem, pro reliquo do Żydów materyji przystąpiwszy jak w niej obszernie z dowodzeniem wielu od tych wypływających na świat złości rozwodził się tak chwaląc Jmć X. biskupa kamienieckiego, że ich w Kamieńcu Podolskim nie cierpi, a exkuzując się że w dyecezyji jego te viperarum germina ut malum necessariu izby za wypędzeniem onychże miasta pustkami zostały, cierpieni być muszą, naganiając zaś, że tenże obrzydły naród etiam w tutecznym mieście Warszawie znajdujący się nie tylko od[k. 182v.]biera zysk rzemieśnikom, kupcom, kradzież po pałacach pod pretekstem starzyzny skupowania chodząc, upatruje i pomnaża, ale co większa, do tej przychodzi zuchwałości, że w podróży niejakiego Roguskiego ziemianina tutejszego horrende zamordował i w Piasecznie niemiłosierniej z pewną szlachcianką postąpił; Konkludował na ostatek, aby toż Żydostwo z miasta tegoż semel pro semper oddalić sub paena irremissibiliter nawracających się extendenda nie w ten sposób, jakim jakoby komedyją wyprawiając, z kosztem 500. # miasta nieraz jedną ręką wyganiano a drugą przyczymowano. Excerpt z synodu poznańskiego 1720 anni, że tenże lud exul é patria; największą zaś konwikcyją przytoczywszy secundum excepta Masoviae znajdować się nie powinien nie tylko w Warszawie ale i w okolicach onejże per totum ducatum. Co do pogłównego nie życząc przywięzywać się z nim ani do osób, ani do domów kahały taksować radził, aby te na obmierzłych dyspartyment czyniły.

Po skończonym tym głosie przeczytano Jmć P. Halickiego projekt, konstytucyje liczne [k. 183] do exekucyji obierania marszałka sejmowego przywodzący, aby po zagajeniu przez starej laski marszałka, lub w niebytności jego przez pierwszego z prowincyji tej, u której laska zostaij posła, nastąpionym, tenże z[a]gajając dał głos pierwszemu ex turno w[oje]w[ó]dz[twu] na wotowanie elekcyji nowego marszałka. To zaś wotowanie od pierwszego zaczęte, aby do ostatniego póty, non obstantibus quibusvis contradictionibus kontynuowało się, póki na pierwszym dniu choćby przy świecach marszałek nie zostanie obranym, którego to wotowania przerzeczone kontradykcyje by nie zatrudniały, obiicientes przywiezione processa, manifesta, i kondemnaty posłom tamować activitatem mający, przed zaczęciem sejmu na dwa dni lub 3 starej laski marszałkowi oddać powinni, aby im ten póty głosu wolnego nie dopuszczał, póki oppozycyji nie uspokoją. Jak zaś elekcyja marszałka, tak i rugów odprawowanie semotis arbitris dziać się powinno; a po obraniu marszałka i rugów ułatwieniu izba poselska na powitanie Króla Jmci najdalej w 3 dni odłączyły się się z senatem powinna, i złączona ante omnia do [k. 183v.] słuchania rachunków w[ielkiego] podskarbiego et consilii aeconomici e medio sui deputować ma nieodstępnie. Po ułatwieniu za spomienionych rachunków taż izba poselska nazad do siebie wracać się, i tamże przez deputowanych do konstytucyji wraz z marszałkiem najprzód projekta układać, a potym desideria instrukcyji ułatwiać ma. Ad mentem zaś konstytucyji 1690, gdy w teraźniejszym czasie de medio concludendoru consiliorum nic ustanowić nie przyszło, okoliczność ta do przyszłego zostaje się sejmu, a przysięga od w[oje]w[ó]dztw iż na dalsze sejmy nie ma obowiązywać posłów zakazuje.

Gdy ten projekt przeczytanym został, Xżę Jmć Marszałek exquirebat sensum jeżeli, jest zgoda na podpisanie jegoż. A kiedy okrzyknięto zgodę, poszedł do Xcia Jmci Prymasa podpisać go i w hałasie niezrozumianym Jmć P. Wawrzecki poseł bracławski o głos de semovitis arbitris dopominający się tę odebrał rezolucyją, iż już projekt jest podpisany, że jednak ut semper praedicatur za wdawaniem się u podpisu senatorów i niektórych posłów poprawionym [k. 184] został, co odmieniono i przydano, przeczytano oraz jeszcze, iż gdyby obiiciens zarzucił posłowi aliquam illegitimitatem, a nie dowiódł jej, tedy poseł cum obiiciente ma się udać do sądu marszałkowskiego fine urgendarum tamże z niego paenarum, że złączone stany mają najprzód wziąść przed siebie ułatwienie komissyji skarbowej i innych, że żaden poseł innej nie powinien wnosić materyji, jeżeli pierwej proponowana, lub dostatecznie uspokojona, lub odrzucona nie zostanie. Wołali Ichmć PP. Małachowski sieradzki, i Męciński wieluński st[aros]t[o]wie i posłowie, aby nie tylko poseł, ale i senator nie wtrącał drugiej materyji przed nieuspokojeniem jednej. Aby dalsze projekta przy bronieniu posłom głosów podpisanemi nie były.

Lecz spytawszy się Xżę Marszałek jeżeli zachodzi zgoda na to co jest odmienionym, i przy danym po między extraordynaryjnej wrzawie zgodę wywołującemi, a Jmci P. Wawrzeckiemu posłowi bracławskiemu o głos dopominającemu się nie pozwalam wykrzykującemi, in[k. 184v.]nemi zaś o komissyji skarbowej i innych te ostatnie słowo co by znaczyć miało szemrzącemi, Xżę Jmć Marszałek do Jmć P. bracławskiego odezwawszy się, iż gdy przeczytany projekt powszechną znalazł aprobacyją, próżno i nadaremnie dopomina się po podpisaniu jegoż o głos, reposuit, tenże Jmć P. bracławski odstąpił. Ale kiedy już za uspokojeniem się motus Jmć P. w[oje]w[o]da sieradzki do Xcia Jmci Marszałka cum praecustoditione odezwał się, tenże Jmć P. do Xcia Jmci biskupa poznańskiego jakoby obudzony exclamant, że jako przy czytaniu projektu kurlandzkiego chcący o krzywdy od Xcia Birona Prowincyji Lit[ewskiej] na pograniczu et signanter powiatowi bracławskiemu przymówić się assekurowany, iż komissyja zaparagraffowana zostanie, uspokoił się takowym upewnieniem, tak gdy novi casus novas formant leges do podpisanego projektu miał racyją upraszania o głos, aby non obstante contradictione, et semotis arbitris wyrażenia inaczej okryślonemi zostały allegując siebie samego za przykład, iż zrąbany i pokrzywdzony na sejmi[k. 185]ku, kiedy na sejmie upominał się mało co w krzywdzie swojej doszedł sprawiedliwości, a jakże teraz ukrzywdzony będzie mógł dopomieć się o satisfakcyją zagrodzoną non obstante contradictione et semotis arbitris mający drogę. Powtóre że do rostrząśnienia skarbowej komissyji dołożonej i to słowo innych co by znaczyć miało zrozumieć się nie daje. Po trzecie juramentu punkt zdawał mu się być mniej potrzebnym co pocciwy starający się o funkcyją nie powinien wzdrygać się wszelkich obowiązków dla ojczyzny wypełnienia, a jeżeliby recusaret, na miejsce jego kilka może być zgodnych w w[oje]w[ó]dztwie czyli powiecie gdy odpowiedziano mu, iż to jest w projekcie, czego głosem swoim dopomina się przeczytano na sessyji dwudziestej pierwszej czytany komissyji skarbowej projekt w tym poprawiony, że w[ielkiemu] podskarbiemu komissarzów 4 z senatorów a 12 ex equstri ordine przydaje, że pieniądze chować mają in consilio aeconomico w zamku za 3 kluczami: jednym [k. 185v.] podskarbiego, drugim delegowanych senatorów, a trzecim delegowanych ex equestri ordine, że sessyje swoje też consilium aeconomicum pluralitate votorum odprawiać ma, a gdyby paritas daretur, tedy podskarbi lub na miejscu jego innny prezydujący drugi raz wotować może z przychyleniem się do tej strony, która mu sprawiedliwiej decydująca zdawać się będzie. Jako za spomienione consilium aeconomicu rachunki swoje na sejmie odprawiać ma, tak od sejmu do sejmu tylko trwające na tymże sejmie, lub z innych osób pluralitate votorum obrane, lub z tychże samych, które in exercitio funkcyji zostawały approbowane byc powinno. A ponieważ ta komissyja skarbowa wszelkie spraw interessa utrzymywać powinna, przeto wszystkie podskarbiego prerogatywy i powinności na nią transfunduntur, aby podskarbi bez niej niczym nie władnął. Pensyje zaś wyznaczone takowym odbierać mają sposobem. w[ielki] podskarbi i komisarze, aby któren z nich na sessyji [k. 186] kwartalnej co kwartał 4 niedziele trwać mającej nie będzie, za to tylko wziąść będzie powinien, co zasłuży, zasiadaniem z innemi, a wytrącona reszta zostać się ma in emolumentum Rzepltej, zaś podskarbi nad[worny] mający sobie privilegiis assekurowaną z dóbr stołu królewskiego summę 30003 złł. gd. 20 tym się kontentować powinien.

Po przeczytaniu takowego projektu jedni o podpisanie jegoż, a Jmć P. Suchorzewki o głos dopominający się wielką uczynili wrzawę tak dalece, że razem wołających nie można było zrozumieć czego kto pretendował.

Allaborabant PP. senatorowie nad JP. kaliskim, aby odstąpił pretendowanego głosu, lecz ten go mając na arkuszu wypisany upierał się schować go a Jmć P. Krajewski poseł ciechanowski wraz z innemi na żadne nie pozwalając głosy, aby lub projekt przeczytany podpisanym, lub turnus pozwolonym został, dopominał się.

[k. 186v.]Po tym hałasie Xżę Prymas odezwawszy się a za ułożenie tak przezornego i pracowitego projektu podziękowawszy, aby Jmć P. podskarbi excipowanym być mógł od prezencyji na agitujących się co kwartał czteroniedzielnej sessyji i na znaczną pensyją ut ante legem latam in ministerio zostającej et ad praesens ex asse rachujący się corocznie bez wytrącenia odbierał, o zezwolenie stanów prosił.

Jakoż okrzyknięta jest od wszystkich zgoda Jmć P. Suchorzewski tylko o głos upornie domagający się, że ledwie senatorom dał się ubłagać w odstąpieniu jegoż. Poprawiono punkt o podskarbim, a Jmć P. Wallinowski poseł poznański że komissyja względem cła allewiacyją uczynić ma w[oje]w[ó]dztwom obciążonym in locum uspokojonego Jmć P. Suchorzewskiego iterum excitavit motu nie allewiacyją lecz o zniesienie pogłównego dopominający się. Gdy tedy wyperswadowano mu iż intuitu zniesienia pogłównego inny będzie projekt, przeczytano projekt do JP. podskarbiego w ten sens poprawiony. W. jednak podskarbiemu teraźniejszemu ut ante legem latam in [k. 187] ministerio zostającemu chociazby się absentował co kwartał, odbierać zupełną pensyją naznaczamy jemu tylko samemu to pozwalając, co następcom jego służyć nie ma, gdy za niebytności jego równie quantum jak komissarzom innym wytrącone być z 80000 powinno. Okrzyknięto zgodę i za pytaniem się Xcia Jmci Marszałka jeżeli może podpisać się, o jak najprętsze podpisanie natarczywie proszony podpisał się praecedente subscriptione primatiali.

Więc czytano potym projekt cło generalne po wszystkich w[oje]w[ó]dztwach, ziemiach i powiatach tak koron[nych], jako też i prowincyji brzeskiej ustanawiający do przeczytania na sessyji 21 to przydającej aby cło w[oje]w[ó]dztwa wołyńs[kie]go i innych tamże specyfikowanych przez połowę w Brześciu na Lit[wy] a przez połowę w Fordonie na Koron[y] skarb sub refusione więcej wziętego, et duorum millium paena in partem depuctantem podług instruktarza przez komissyją ustanowionego, wybierano.

Gdy się czytanie projektu tego zakończyło, wołali jedni o podpisanie jegoż, [k. 187v.] zaś poznańscy i kaliscy posłowie nie pozwalając na podpisanie o zniesienie tymże cłom pogłównego urgebant. A zatym wrzawa wielka gdy etiam Xciu Jmci Prymasowi dołożenie żądanego pogłównego proponującemu reposuerunt, aby z nim zatrzymać się jeszcze do projektów pogłównego żydowskiego kwarty i obmyślenia funduszu na płacę wojska, gdy z cła Rzeplta nie może w prętce zostać wiadomą jak znaczna będzie proweniencyja.

In motu haud breviter durante Xżę Prymas odezwawszy się proposuit, aby Jmć P. kasztelan poznański uczynił explicationem statibus a tenże głos zabrawszy, aby za ustanowieniem cła i pogłównego żydowskiego caveant zniesienie pogłównego szlacheckiego i jak dług płacić się ma determinetur czasu przeciąg expressit.

Przeczytano za tym punkt któren miał być dodanym ad satisfactionem upominających się o zniesienie posłów z prowincyji wielkopolskiej przytym projekcie o zniesienie pogłównego domawiających się za przyprowa[k. 188]dzeniem tegoż cła do exekucyji jak najprętszej znieść toż pogłówne upewniający, lecz i z tego niekontenci poznańscy i kaliscy signanter posłowie excitarunt magnum motum.

A zatym innym dodaniem klauzulii kontentować ich chciano jako to: To zaś województwom Prowincyji Wielkopolskiej i Małopolskiej warujemy, iż jako za staraniem się komissyji skarbowej rozumiemy mieć znaczniejszą proweniencyją z generalnego cła, tak o zniesienie pogłównego szlacheckiego starać się będzie taż komissyja i z tego równie jak pierwszego addytamentu nie kontenci exclamabant póty do niczego nie przystąpić, póki wniesione pogłówne totaliter non sifferetur.

A zatym Xżę Jmć Prymas odezwawszy się sessyją solwować oświadczył się aby w niezgodzie nic czynić niepozwalający czasu nadaremnienie trwawić.

Jmć P. Dobiecki poseł sandomirski za uproszeniem Xcia Jmci Prymasa o przytrzymanie sessyji głos zabrawszy, refutabat Ichmć PP. poznańskim i kaliskim, aby wprzód obmyślili spo[k. 188v.]sób podatkowania, aniżeli znieść pogłówne usiłowali.

Za przerwaniem mu dalszego głosu Jmć P. stolnik lit[ewski], poseł warszaw[ski] głos zabrawszy porozumieć się radził aby do trzech rat tylko przeciągnione pogłówne dalej płacone nie było.

Lecz i na to w niezachodzącej zgodzie Jmć P. Poninski poseł kaliski, aby też pogłówne zaraz od sejmu teraźniejszego ustało, domawiał się chyba tylko na dwie raty pozwolić, oświadczając się.

Jmć P. Małachowski poseł sieradzki respondendo Jmć P. Kaliskiemu adduxerat w[oje]w[ó]dztwo swoje równy ciężar ponoszące, a przecież o to w oczekiwaniu przyszłego sejmu teraz niedomagające się co subsequi bez obmyślenia sposobu nie może. Gdy zatym pro et contra nihil operari valentes dalsze chciały iśc głosy, Xżę Prymas solwował sessyją próżnym nie dając miejsca nie tak dysputom, jak nader przykrej wrzawie.