Sessyja 6. d[nia] 14 maja

Na dniu dzisiejszym ledwie o pierwszej z południa godzinie zagajając Xżę Jmć Marszałek sessyją wyraził w głosie swoim, jako zapomniana vitis temporum w obradach publicznych sforność, gdy na teraźniejszym złych nie doznaje skutków sejmie przez jednomyslność do ocalenia dobra publicznego dążącą, jako w szczególności potomnym wiekom niech będzie pamiątką, tak w powszechności jedyną Ojczyzny miłością tchnących przez zascie ustaw maneat zaszczytem.

Jmć P. Dłuski poseł inflancki oraz, zabrawszy głos exprimendo w nim przezorną około[k. 37v.] zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa, i mądre względem niegoż a statibus unico patriae amore przez odebranie wojsk generalnej komendy i onejże Xciu Jmci w[oje]w[o]dzie ruskiemu oddanie, zaszłe rozporządzenie de predicando, że tak chętnie dzwigać ten ciężar podejmującemu się prześwietny senat pomocą będzie nie wątpiąc doniósł, iż na miejsce Jmć P. Sosnowskiego pisarza litewskiego z nim najprzód kollegować mającego, a potym przez w[oje]w[o]ctwo brzeskie lit[ewskie] do funacyji zaproszonego poselskiej, jest mu inny za kollegę przydanym.

Te doniesienie Jmć P. Małachowski poseł łomżeński usłyszawszy z pytaniem de credentialibus tegoż nowego z Inflant posła odezwał się na co pomieniony Jmć P. Dłuski nieodwłocznie respondendo retulit, że posłowie z Inflant credentiales nie potrzebujący, kollegowie jego, z samym od w[oje]w[ó]dztwa pisaniem authorisatur, gdyby tego potrzeba wyciągała, samym że Jmć Pana kasztelana inflanckiego[k. 38] na tym tu miejscu zasiadającego i wielu innych z tegoż w[oje]w[ó]dztwa przytomnych obywatelów świadectwem wesprzeć się mogący.

Na tej odpowiedzi gdy Jmć P. łomżeński zupełnie acquievit, Jmć P. Marszałek W. Lit[ewski] oczekującym Jchmcim PP. Wasgierdowi i Narbutowi od Skonfedrerowanej W.X.Lit Prowincyji delegowanym posłom dał głos do mówienia, a pierwszy z Ichmciów pomiędzy Ichmc Panami Żmudzkiemi siedzących, chciał odezwać się, przerwanym został od wielu innnych Ichmciów posłów, aby na srzodek wyszli, i stojąc desideria sua Rzpltej referant, dopominających się. Takowemu dopominaniu się gdy ciż delegowani renitentes stante pede expedire provinciam suam recusabant, i aby siedzący audientiam mieli wraz z innemi favore sui militującemi posłami dopominali się przez Jmć Marszałka Lit[ewskiego] ad medium wyprowadzeni i za przyniesieniem przez odźwiernych drewnianych stołków, na nichże posadzeni mówić cona[k. 38v.]bantur, że jeszcze bardziej ta ich dystynkcyja wielu posłom nie podobała się, Jmć P. Małachowski poseł łomżenski wezwał na świadectwo Jmć P. w[oje]w[o]dę płockiego actu in praesenti w senacie znajdującego się, który od Rzpltej w charakterze posła extraordynaryjnego do Turczech wysłany gdy z Konstantinopola wrócił się i ekspedyjowanego urzędu in senatus consilio relacyją czynił nie siedzący, lecz jako to wszystkim jest wiadomo, stający adimplevit legationis sua officiu.

Nieskonwinkowani tym przykładem tak iidem delegati, jako też z nimiż równie sentientes mianowicie z litewskiej prowincyji posłowie gdy cum neganti by długo się sprzeczali; JP. Horaim podkomorzy i poseł wileński in congruu sądząc aby Ichmc delegowani nie od jednego w[oje]w[ó]dztwa, lecz od całej prowincyji lit[ewskiej]. Posłowie stojący audiantur, jak ich zapraszał na miejsce w[oje]w[ó]ctwa[s] swego, tak gdyby te im nie miało być pozwo[k. 39]lone, odłączyć się bardziej aniżeli na takową prowincyji krzywdę pozwolić, oświadczył się.

Wniesioną krzywdę więcej żadną, aniżeli pretensyją być sprawiedliwą pretensyją Korony posłowie refutando gdy mniej użyteczną kwestyją według wielu zdania czas in fructuosé wycienczali, Jmć P. stolnik lit[ewski], poseł warszaw[ski] odezwawszy się ad concertantes, to onymże proposuit, że kiedy na teraźniejszej radzie większej wagi materyje pluralitas concludit, a favore Ichmc PP. delegowanych potissimum militat, aby przeto okoliczność ta dalszego inaniter nie zabierała czasu, pro pluralitate zezwolić osądził.

A zatym na rzeczonym w[oje]w[ó]ctwa[s] wileńs[kie]go miejscu Ichmć delegowani zasiad[ł]szy, pierwszy z nich Jmć P. Wasgiert głos zabrawszy, wyraził w nim, że prowincyja litewska od dziesięciu lat do tego już przyszła nieszczęścia, że sejmiki tumultuarie zgwałceniem prawa, z poniżeniem równosci, z uszczerbkiem wolności, z nieuważaniem głosu wolnego per [k. 39v.] praepotentes etiam takich in pauco numero szlachty obierają posłów lub deputatów, którzy na nimże przytomnemi nie znajdują się. Reassumpcyje trybunału mnogim żołnierza orężem obarczone z odpychaniem od przysięgi legitimé obranych sędziów tych przypuszczają, którzy kondemnatami opasani, prawem zwyciężeni, contradicentibus wydarciem fortuny grożą; spokojność na ulicach nieraz o wylanie krwi przyprawiona, w domach utrzymać się nie może; sprawiedliwośc wygnana o jurysdykcyje mniej dbanie, dekretów exekucyja lub żadna, lub favore magnatum militari manu contra legis concessum etiam wojskiem komputowym bez wiadomości JP. Hetmanów wsparta, niejednego z własności wyzuła coraz to bardziej in maiores abusus postępując. Ciż więcej mogący etiam przyszłym królem od siebie dependować mającym tak dalece in aequalitate urodzonym odgrażają, że ledwie nie z desperacyji na przykład przez przod[k. 40]ków nieraz w mniejszej okoliczności praktykowany obywatele skonfedrerowani przed zjednoczonemi Rzpltej stanami przez wysłanych posłów publicznie oświadczają się, iż pierwej krew przelać, aniżeli alienienam na tronie cierpieć gotowi in aufugium ulteriorum in convenientiarum; no co w katedralnym wileńskim kościele ad aras zażardem[s] fortun, krwi, a nawet życia, poprzysięgli, i konfederacyji marszałkiem Jmć P. Brzostowskiego koniuszego lit[ewskiego] obrali. Chciała taż malorum congeries piscari w niedopełnionych prawa przestępstwach, ale Jmć P. Chotkiewicz tejże konfederacyji pułkownik, jak skutecznie, tak i pomyślnieodpędził. Do zachowania praw i wolności zawsze przywiązany Jmć P. st[aros]ta licki dał dowód gorliwości swojej przezornym na zniszczenie bene sentientium wszczętej że burzy. Jak dystyngwowany, tak aequalitatem miłujący Jmć P. podskarbi W. Lit[ewski] nie chciał ulteriorem nad współbracią swoją extendi oppressionem zelando amore boni publici, iure [k. 40v.] iurando obowiązał się, aby auxiliante stanów Rzpltej consilio nie tak wiktoryją in omnem ausum et praesump[t]ionem zebraną kompanią strzymać, jako zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwo opatrzyć. Co wszystko prowincyja litewska w użaleniach i szczerych chęci swoich oświadczeniach pod decyzyją Rzepltej poddająca, że ją skonfedrerowanemi stanami swemi złączyć, tueri, iuvare, et approbare będzie raczyła, bynajmniej nie wątpi.

Jmć P. Narburt do kollegi swego stosując się, że skonfedrerowana Prowincyja Lit[ewska] pragnie unum velle et sentire że stanami Rzpltej oświadczywszy, do czytania instrukcyji przysięgi i samejże konfederacyji przystępując, gdy każdą rzecz z osobna w głos przeczytał, rekwirowany o przeczytanie manifestów ad medium, dwa ich proximé elapso anno 1763 uczynionych przeciwko Xciu Jmci w[oje]w[o]dzie wileńskiem[u], jako tenże na reassumpcyją trybunału licznego sprowadził żołnierza, zamek armatami osadził, legatimé obranych deputa[k. 41]tów do przysięgi nie przypuścił, miasto Wilno na około wojskiem opasał, przeczytał. Po tych dowodów przeczytaniu, gdy Xżę Jmć Prymas głos zabrał; naród wolny a zawsze odważny w cnotach w prawach i wolnościach za sprawiedliwemi przodków sentymentami nigdy nieodstępnie idący z Prowincyji Lit[ewskiej] allegando za wzor i wizerunek osądził go, gdy nieodbita prawda poznawać to kaze, jakoze stanami Rzpltej łączący się, dobrą Ojczyznie sprawuje otuchę, iż rady koronne wraz z WX. Lit. skonfedrerowanemi złączone podczas wiosny w piękny kwiat rozwijające się przyniosą na jesień bukiet wspaniałego zapachu, i powszechnej korzyści pełny, i aby prowincyja lit[ewska] o wzajemnych dla siebie od Rzpltej nie wątpiła przychilnościach, przyrzekł, iż jej konfederacyją jak pewnie za approbacyji godną przyjmnie, tak na użalenia niezawodnie konsolujące zdanie wyłuszczy.

Zabrał głos i JP. Brzezdziecki referendarz lit[ewski] poseł miński, [w] którym w osieroco[k. 41v.]nym Rzpltej stanie konfederacyją W.X.Lit. nie tylko approbacyji lecz i wsparcia za godną osądziwszy w czasie właśnie tym, w którym widoczny anarchii sposób służyć może do ugruntowania bezpieczeństwa donec morbus superet mortem invitorum, do przeczytanego proceru przystępując manifestu, przywiódł konstytucyje 1663, 1717 ostrzegając niemi nieważność kondemnat w Trybunale Lit[ewskim] przeciwko prawu gwałtownie ufundowanym na opierających się bez prawne jurisdykcyji jego otrzymanych.

Jmć P. Trzebicki poseł brzeski kujaw[ski] in abusus jurisdykcyji gwałcenia, domów najeżdżania, a tym samym Ojczyzny w niebezpieczeństwo podawania uskarżając się, gdy dla obrony niewinnosci swojej prowincyja litt. chwyciła się związku prawem za sposob ratowania się od przodków zostawionego, został w nadziei, iż stany skonfedrerowane pochwaliwszy gorliwość tejże prowincyji, dodadzą jej wsparcia i ratunku bezprawiom drogą przy[k. 42]zwoitej kary obmyśleniem zagradzając.

Jmć P. Wawrzecki poseł bracławski na równe inkonweniencyje przez trybunałów tumultami reassumowanie, sejmików żołni[e]rzem obarczenie już tak daleko zaszedł, że i godnego pasterza a pierwszego prowincyji lit[ewskiej] senatora JX. biskupa wileńskiego w własnym jego dotknęły pałacu, świadczył się tym, Któremu najskrytsze myśli są wiadome, że bez prywaty konfederować się muszą, in vetera tummalum tym jedynym tolli rozumiejąc sposobem, któren od Rzpltej, aby został approbowanym, i przez Ichmc PP. Hetmanów od Rzepltej nigdy nierozdzielnych dla swegoż zmocnienia się i ubezpieczenia byt wspieranym, instabat.

Jmć P. Horaim dopominającym się innym o głos posłom facultatem mówienia nie bez wstydu praeripiendo czytał list od żony swojej de 6ta ptis datowany, jako codziennie wojsko Xcia Jmci wileńs[kie]go wojewody przez dobra jego, przechodzące, na dniu onegdajszym[k. 42v.]700 ludzi popasających, a wczora 100 Tatarów wielką czynią szkodę jedząc, pijąc, co się podoba, mieszkańcom zabierając, a najmniejszego fenika nie płacąc, nie bez końca tej ciężkości, gdy na dniu jutrzejszym 170 koni przybyć mające pomnożą spustoszenie, i mieszkania rozpędzenie, od czego aby aliquam substancyji swojej otrzymał securitatem, prosił zgromadzonych stanów o obmyślenie.

Jmć P. Pruszanowski poseł rzeczycki zabrawszy głos, gdy mentem na zabieżenie domowej wojnie zaszłej lit[ewskiej] konfederacyji dostatecznie przez posłów wyeksplikowaną, a przeto approbacyji wsparcia i umocnienia godną być wyrozumiał, względem dessydentów, aby do urzędów i szarż wojskowych przypuszczonemi nie byli proposuit.

Jmć P. Sosnowski pisarz i poseł brzeski lit[ewski] głos swój zabierając otworzył zdanie swoje, iż jeżeli nova obrażają uszy, cóż dopiero mówić o przestępstwach, które że wszel[k. 43]kich brzegów wylewające się nie dały innego prowincyji lit[ewskiej] sposobu nad konfederacyją skuteczniejszego, a ta, jako jest do gruntownego ubezpieczenia dążącą, tak aby approbacyja otrzymała, i projekt nieodwłocznie był wygotowany, dopraszał sie. Względem zaś religii przymawiając się, est Deus in nobis, dałby Bóg, aby Rzplta jednym ołtarzem i jedną stała się ofiarą. Na drugi punkt intuitu bezpieczeństwa odpowiadając, osądził dość już być w tym punkcie satisfactum, kiedy wojsk g[ene]ralnych komenda pod waleczną Xcia Jmci w[oje]w[o]dy rus[kie]go oddana rękę upewnia wszystkich o spokojności, a wojska rosyjskiego nadejście sądząc za pomoc z nieba zesłaną, że od bojaźni ubezpieczyło, któż tego nie doznaje? i aby za żywności pieniędzmi gotowemi nie płaciło, jako nikt się nie skorży, tak po deklaracyjach od Najjaśniejszej Monarchini Rosyjskiej łaskawie wydanych, każdy być pewny może, że taż pani [k. 43v.]o zachowanie praw, swobód, i wolności polskich dobrotliwie interessująca się nie szuka, lub umiejszenia kraju, lub innej korzyści, kończąc głos swój, reassumpcyji konferencyji z postronnych dworów ministrami życzył.

Jmć P. Horaim poseł wileński proposuit, aby wojska saskie w Polszce mimo powinności znajdujące się lub nieodwłocznie z kraju wyszły, alboli też pod kommendę Jmć P. Hetmana W. Lit[ewskiego] poszły.

Jmć P. Morykoni Wiłkomirski dziękując Ichmć Książętom Czartoryskim i Jmć Panu Flemingowi za nieustanną około dobra publicznego gorliwość, ać si ex nexu instrukcyji o aprobacyją konfederacyji W. X. Litew[skie]go dopraszał się, pewien będąc iż przez ten sposób bezprawiom dalszym droga zagrodzi się.

Jmć P. Chodkiewicz poseł żmujdzki wynoszącego się na wymiar prawa obywatela licznemi in culpando postępkami temuż prawu przeciwnemi, gdy prześwietne prowincyje nie miałyby podobno wolnego do radzenia Ojczyźnie czasu przez coraz bardziej wzmagające się na upadek jej zamachy, by Rzplta do równej rekognicyji, z jaką [k. 44] pilnością Najjaś[niejsz]a Imperatorowa Jejmć Rosyjska łaskawie interessować się raczy o zupełne swobód, praw i wolności jej zachowanie znając się z uczynieniem podziękowania wyznaczyła delegacyją, proposuit.

Jmć P. Mozyrski, że ob abusus do tej przyszło rezolucyji, że bezwstydu zabójstwa ludu dzieją się, fundowania trybunałów tumultami tłumią się, i wszystkich występków niegodziwe popełnianie coraz bardziej pomnaża się incusando, gdy criminaliter ukarane zostaną, securitatem augeri intulit.

Jmć P. stolnik lit[ewski], poseł warszaw[ski] pobudzony okazyją do zabrania głosu przez wspomione przez Jmć P. Wiłkomirskiego podczas reassumpcyji Trybunału Wileńs[kie]go dziejące się tumulty i zaboje, świadkiem oświadczył się tego, jako ówczas w pałacu Jmć P. podskarbiego lit[ewskiego] stojący napatrzył i nasłuchał się różnych inkonweniencyji i absolutności, zabito officyjera, jako et acta edocent, a pułkownik ledwie uszedł nieszczęśliwosci, [k. 44v.] którego relacyja pewnie Najjaśniejszą Imperatorową Jejmć Rosyjską wzbudziła do kompassyji, że o wolność polską troskliwa, przystawiła ludzi na utrzymanie jej. Te sprowadzenie żołnierza zatrwozywszy umysły niechętnych, gdy poprzedziło upewnienie, iż czynione na obalenie sejmu teraźniej[sze]go zamachy nie miały groźić radzie o Ojczyznę pragnącym. Żołnierz rosyjski od miejsca tutejszego na kilka mil oddalony nie chciał przeszkadzać, samym nawet prezentowaniem się w miejscu dla obrad wyznaczonym. Jest swiadków wiele jakich nie gotowano zamachów na reassumpcyją Trybunału Piotrkowskiego, podczas której pewnie bez obfitego krwi ludzkiej rozlania nie obeszłoby się było, gdyby Bóg krzywdy ludzkiej niechcący przypadkiem śmierci królewskiej nie zatamował był niechętnego obywatela umysłu, które i na dniu przedonegdajszym w samym czasie zaczynających się obrad teraźniejszych obrócone być miały na [k. 45] nas samych, gdyby od tak bliskiego niebezpieczeństwa Moskwa nie czyniła wstrętu. A stąd przychilając się do Jchmc PP. brzeskiego lit[ewskiego] i żmujdzkiego godnych uwagi i refleksyji, złączył zdanie swoje z niemiż po wszystkich podobnegoż spodziewając się rozumienia, aby w ustawie zostawić Najjaśniejszej Imperatorowej Jejmci wdzięczność za Jej około swobód naszych tym łaskawsze interessowanie się, że taż monarchini rosyjska na utrzymanie wolności naszych, wojska swego udzielać i oneż pieniędzmi swemi, by kraj nasz żadnego od niego nie smakował goryczy, prowidować racząca, jako z solennych deklaracyji, każdy niewątpliwy informować się może; żadnej nadgrody ani w kraju, ani w wolności nie dopomina się z samego dobra naszego kontentując się korzyścią a konfederacyją W. X. Lit[ewskiego] z sejmową ustawą stwierdzić, za należytość sądząc [k. 45v.] i stąd bezpieczeństwa ugruntowanie iudicavit.

Jmć P. podkomorzy kor[onny], poseł bełzki względem kommendy Xciu Jmci w[oje]w[o]dzie ruskiemu oddanej, jak per turnum głosy pójdą, aby ustawą sejmu terażniejszego obwarowaną została, domówić się mający inconvenientias, że ani radzić, ani się uskarżyć nikt nie chciał nie tylko w Litwie, ale też etiam w Koronie podczas publicznych obrad practicatas allegando, że teraz wolność każdemu z osobna tak do mówienia, jako i czynienia zupełnie służy, wojsko rosyjskie jest tego prawidłem, ani przybycie jego tak i innych jeszcze starej laski marszałka od zagajenia obrad teraźniejszych unikającego powinno było oddalać od wspołeczności, kiedy te na utrzymanie wolności naszych, a nie na zaszkodzenie onymże nadciągnione meretur względem Najjaśniej[szej] Imperatorowej [k. 46] Jejmci Pani swojej tą wdzięczność, która by w ustawie sejmowej zostawiona warowała tęż Panią od wszelkiej pretensyji do nas żadnym pretekstem rodzić się niemogącej. Koncząć ten głos swój, względem bezpieczeństwa projekt, aby był nieodwłocznie ułożony, proposuit.

Jmć P. Leparski poseł upitski przeciwko Xciu Jmci w[oje]w[o]dzie wileńskiemu, że Konfederacyja W. X. Lit[ewskiego] przy prawie i wolności do obrony wzięła się jako za obaloną na JX. biskupie wileńskim bezpieczeństwa prawa, i z nieważną senatu powagą ultimum ad mediu[m] przymuszoną została, tak, aby approbationem otrzymała, instabat.

Jmć P. Inflancki uczyniwszy dziękczynienie Xciu Jmci Prymasowi za nieustanne około dobra publicznego pieczołowanie do propozycyji na dniu onegdajszym wniesionych przystępując intulit, aby dissidentes in religione circa regorem[s] [k. 46v.] et vigorem legis zostający równie sprawiedliwości dostępowali, której istność ta jest, aby w każdym ukrzywdzeniu wzajemną czyniła satisfakcyją. Względem bezpieczeństwa gdy zadość się stało oddaniem komendy Xciu Jmci w[oje]w[o]dzie ruskiemu to tylko superesse osądził, aby starostowie pograniczni i grodowi adimpleant powinności swoje prawem na się włożone, intuitu zaś należącej się dla Imperatorowej Jejmci rekognicyji łącząc zdanie swoje do poprzedzonych głosów prowincyja litewska umysłem wspaniałym zabierająca się do obrony, jako powinna znajdywać aprobacyją, tak mocą stanów, aby wspartą została, recommendavit.

Jmć P. Piaskowski poseł wołynski wygórowaną prepotencyją, jak prowincyja lit[ewska] dostatecznie się wywiodła, sądząc być przymuszeniem onejże do sprawiedliwego sub confaederationem zabrania się, aby jej ta[k. 47]kowy postępek wolność utwierdzający nie tylko á statibus wdzięcznie był przyjętym, ale też zupełnie został aprobowanym, przymówił się.

Jmć P. stolnik lit[ewski] poseł warszaw[ski] tak względem bezpieczeństwa zaszłe rozporządzenie, jako też Konfederacyją Lit[ewską] względem zapobieżenie dalszym inkonweniencyom za sposób przez obywatelów rzeczonej prowincyji wziętą, ustawą sejmu terażniejszego stwierdzić i umocnić życząc, aby projekta do tego na dzień jutrzejszy wygotowanemi zostały, dopraszał się.

Jmć P. Kraszewski poseł inowrocław[ski] względem Konfederacyji Lit[ewskiej] ut surgat á casu fortunatior, pisząc się z sentymentem J. pana brzeskiego litew[skie]go, intuitu zaś Imperatorowej Jejmci Rosyjskiej sam in solitudine prosić Boga o szczęśliwe Jej panowanie statecznie futurus na oswiadczenie rekognicyji z Jchmc PP. Mazowiec[k. 47v.]kim i Bełzkim zgadzając się, gdy respublica tam diu libera, quam diu orthodoxa, za warunek wiary, i dziękując, aby zbory pozwalanemi nie były tak, jak się ich namnożyło w Toruniu, Brodnicy, i na Spiżu za reskryptami i protekcyją a catholici ministri powystawiane, a manifestami contra luem et execrandam imaginem hancce in actis oskarżone, tudzież aby dissidentes do urzędów i szarż wojskowych przypuszczanemi chlebem bene merentibus należącym się, okarmionemi, starostwy i dzierżawami ubogaconemi nie byli, dopominał się.

Jmć P. Słuhodorski poseł wołkomirski dziękując stanom, iż Konfederacyją Lit[ewską] sub approbationem przyjmować raczyły, aby taż prowincyja wojskowego więcej nie doznawała uciemiężenia, rogavit.

A kiedy już czas solwowania sessyji zbliżał się, Xżę Jmć Prymas oświadczył accele[k. 48]rationem żądanych projektów, iż tak względem obwarowania oddanych w komendę Xciu Jmci w[oje]w[o]dzie ruskiemu wojsk pro securitate, jako też intuitu Konfederacyji Lit[ewskiej] pro maiori eius robore nieodkładnie na dzień jutrzejszy będą gotowe projekta, i na tym solwowana jest sessyja.