Sessyja Piąta

d[ie] 12. Maii

Xżę Jmć Marszałek Stanu Rycerskiego reassumując sessyją fine kontynuowania dalszych obrad Ojczyzny, prosił przystąpić Xcia Jmci Prymasa do ułożenia podanych ad deliberandum i wniesionej na dniu wczorajszym materyji o wojsku koronnym przedsiewziętej, aby tych dwóch interessów od stanów Rzpltej zupełna nastąpiła rezolucyja.

Xżę Jmć Prymas reponendo izbie, iż Bogu dziękować potrzeba, że w tych okolicznościach cudowne nad tym królestwem ma i pokazuje[k. 32v.] miłosierdzie, iż dotąd nienaruszone zostanie; zaczym punktna i pierwszy o wierze na znak wdzięczności P. Bogu, i promowowaniu chwały Jego jak najusilniej izbie zalecał. Co zaś do drugiego interessu o władzy absolutnej JW JPana Hetmana WK. w dysponowaniu teraz wojskiem okazującym, stosował się do danej przez Ichmciów Moszczyńskiego inowrocławskiego, Morskiego przemyskiego kasztelanów relacyji, dodając i to jeszcze fide intaminatas stanom zgromadzonym, że wprzód przez listy, po przybyciu zaś jego, tak prywatnemi jako i publicznemi remonstrował jemu te wszystkie jego kroki konferencyjami, na które jednostajną zawsze odbierał odpowiedź, iż ani królowi, ani nikomu, prócz Bogu jednemu i Rzpltej justifikować się z tego nie ma przyczyny; a kiedy teraz zgromadzone przez konfederacyją Rzpltej Stany za całą Rzpltą nie uznaje, i ten sejm teraźniejszy pro illegali, et in subsistentia probuje i wszędzie udaje; a do tego, kiedy o jakowychś słychać drugich na sejm uniwersałach, że w[k. 33]krótce wyniść mają, aby stąd nieszczęśliwe jakie nie wyniknęło Rzpltej rozdwojenie, mocne zawczasu w tej mierze radzi izbie przedsiewziąść śrzodki, któremiby można zabieżeć tak oczywistym zamachom. Dodał i to na koniec, że wątpił, aby takowe postępki z tak godnej że wszystkich miar i zasłużonej w Rzepltej wynikały Jmć P. Hetmana WK. osoby, ale szczególnie za radą innych umysły jego burzących osób to pochodzi, więc ażeby jeszcze delegacyja jedna do niego od stanów Rzpltej szczęśliwszą była, expectabat izby assensum.

Xżę Jmć Lubomirski Strażnik Kor[onny], poseł sandomirski w zabranym głosie dziękował JO. Xciu Jmci Prymasowi za nieustające około uszczęśliwienia Ojczyzny staranie eksplikując naturę władzy hetmańskiej jak się rządzić, i tej prerogatywy zażywać dla siebie powinna, dosyć licznemi dowodził konstytucyjami wielu sejmów ustanowionemi, że wojsko mające subsistencyją od Rzpltej i z nimże szczególnie na obronę kraju i licencyji exorbitan[k. 33v.]tów poskromienie ordynansom hetmańskim parere powinno, w tych zaś czasach nieszczęśliwych tak przez przechód wojsk zagranicznych, jako od kup swywolnych wpadających żaden z obywatelów od tegoż wojska nie uznał usługi i obrony, mając zawsze o obrotach wojska koronnego to upewnienie, iż się na assystencyji i partykularnej JW Wodza znajduje usłudze, a punktualną od obywatelów wyciąga płacę.Ta tak dyspotyczna JW JP. Hetmana W. K. władność na własnych panów swoich i złotą wolność obróciła oręże, kiedy na sejmikach przedsejmowych w województwach wołymskim[s], bracławskim, podolskim i innych jako i na generale pruskim w Grudziądzu praktykowała się, a będącemu w Poznaniu komendantowi z regimentem JPana Goltza wyraźny dał ordynans, aby offensivé sejmikowi w Srzedzie przedsejmowemu assistował, i wszystkie rozkazy Xcia Jmci w[oje]w[o]dy poznańskiego exekwował. Z tych bez końca i miary bezprawiów w gorsze zabrnął dla siebie, a dla Rzpltej arcy[k. 34]szkodliwe rezolucyje, kiedy po śmierci Elektóra Saskiego 12 najprzedniejszych armat i 50 przeszło cetnarów prochu pod pretekstem, że te są dworu saskiego, do arsenału dreznienskiego posłał. Teraz recentissime ostatek Rzpltej artilleryji i ammunicyji nie opowiedziawszy się nikomu, nie wiedzieć gdzie posłał, u dworów postronnych ustawicznie wojska wzywa tak dalece, że na wyliczenie postępków jego czas wyrazić dostatecznie nie pozwala. Jeszcze i tego nie zapomiał, że wielowładną panią swoją Rzpltą, a w niej urodzonych wolności synów chcąc na życiu i substancyjach zgubić, pograniczne wyciąga garnizony wstęp każdemu do kraju dając zołnierzowi zagranicznemu, a tym przechodem sybstancyje duchowne i świeckie niszczy, jako i same wojsko, które przez marsze ustawiczne w koniach, bagażach, i innych sprzętach wojennych, jako i dezertorach cale już zniszczył; w czym wszystkim świadkami i gruntownemi dowodami izbę informował żądając [k. 34v.] na to u tejże izby rady nieodwłocznej.

Odezwało się po skończonej mowie Xcia Jmci posła sandomirskiego wielu Imciów senatorów i posłów instando o nieodwłoczny ordynans, aby wojsko koronne od komendy JP. Hetmana WK. odebrane było, i powagą stanów skonfedrerowanych Xciu Jmci Czartoryskiemu wojewodzie ruskiemu w moc zupełną, oddane było.

Lecz Xżę Jmć Prymas w tak delikatnej materyji chcąc mieć dokładną izby decyzyją per turnum od Ichmciów senatorów i posłów dawać prosił wotowanie.

W tym kiedy JP. Ogrodzki sekretarz sejmowy ułożoną o wiary świętej zachowaniu czytał konstytucyją z dawnemi sejmów ustawami zgadzającą się tak Ritus Latini, jako Graeco-Uniti w należytym wyrażającą warunku, krzyknęli Ichmć Posłowie, aby Dyssidentów opisane były granice, ponieważ nazbyt cum exércitio religionis suae rozszerzają się.

Xżę Prymas upewnił izbę, że o dyssy[k. 35]dentach osobny będzie artykuł, który w dalszym trakcie sejmowania fusius tractabitur, a tymczasem nie bawiąc się przystąpić ad turnum izbie życzył.

JX. Ostrowski biskup kujawski oświadczył się, że z wysokiemi Xia Jmci Prymasa zgadza się sentymentami, po którym prawie cały senat o odebranie komendy JPanu Hetmanowi WK. i oddanie onejże Xciu Jmci w[oje]w[o]dzie ruskiemu instabat procz 4 Ichmciów senatorów, z których pierwszy Jmć P. Massalski kasztelan wileński Hetman W. Lit[ewski] jeszce delegacyji do niego zażyć radził, co Jmć P. Podoski w[oje]w[o]da płocki to zdanie approbował, a Jmć P. Sapieha w[oje]w[o]da połocki Hetman Polny Litew[ski] i Suffczyński kasztelan czerski absoluté w tę materyją sejmowi wdawać się nie radził dając jednakowe racyje, iż sejm teraźniejszy proiectivé tylko, a nie decisivé ustawy przedsiębrać powinien, ile żeby takowa rezolucyja znacznego senatora i ministra zmartwiła, a per consequens powagę hetmana in subsequens zniszczyła.

[k. 35v.] Jmć P. Burzynski kasztelan smoleński approbando izby sensum, o odebranie komendy nad wojskiem Jmci P. Hetmanowi nalegał salvis jednak iuribus jako żołnierz, aby takowy krok władz hetmanów najmiejszej najmiejszej nie uczynił derogacyji.

Jmć P. Ogiński Marszałek W. Lit[ewski] za zdaniem senatu idąc, o tęż komendy odebranie nieodwłocznie, i oddanie onejże Xciu Jmci w[oje]w[o]dzie ruskiemu upraszał, w czym go Xżę Jmć Kanclerz W WXLit. i Jmć P. Fleming podskarbi tegoż księstwa sunt secuti.

Po skończonym Ichmciów senatorów wotowaniu zabrał najpierwszy stanu rycerskiego głos do wotowania w tejże materyji JP.Wielopolski koniuszy kor[onny] poseł krakowski, który oświadczywszy umartwienie, że władza hetmańska tak absolutnie sobie pozwala, wolał raczej lubo wuja swego kochanego, niż Ojczyznę urazić, a w czasie go dalszym przeprosić jak szczęśliwy moment przyjdzie, że się upamięta i do jedności stanów przy[k. 36]stąpi, a tym czasem komendę Xciu Jmci wojewodzie ruskiemu oddać prosił, ponieważ i regiment swój że się różnemi marszami na sejmiki komenderowanemi tak do Pruss, jako i gdzie indziej zniszczył allegował, co i inne potym w[oje]w[ó]dztw a per turnum pozwalały, i toż wojsko koronne komendzie Xcia Jmci w[oje]w[o]dy ruskiego oddać nalegały, oprócz małej liczby Ichmciów posłów, którzy w delikatnej obojętnosci i słów wyrażeniu Jmć Pana Hetmana WK. utrzymywali, co patuit z notowanych wotów.

Między innemi Ichmć Posłami Jmć P. Rzewuski pisarz kor[onny], poseł halicki referując się do dostatecznej przez Xcia Jmci Lubomirskiego S. K. posła sendomirskiego mowy, dodał i to, że absolutna Jmci P. Hetmana WK. władza w wielu dosyć pokazała się miejscach, a wyliczając jeszcze do ordynacyji ostrogskiej w roku 1754 temi konkludował słowy: Że miejsce naznaczone obrad i trybunałów było gonitwą wojsk koronnych.

[k. 36v.]Tandem do e[g]zaminowania votów przystąpiono do których notowania senatorskich Jmć X. Kierski Sekretarz W. K. był naznaczony, a do poselskich Jmć P. Ogrodzki sekretarz sejmowy, z których gdy praeferencyja pokazała się 31 senatorskich przeciwko szesciu stronę Jmć P. Hetmana WK. utrzymujących, a z posłów 104 przeciwko trzema itidem za stroną Jmć P. Hetmana wotujących pluralitas nastąpiła; stany skonfedrerowane Rzpltej patent na regimentarstwo generalne wojsk koronnych expedyjowały Xciu Jmci Czartoryskiemu w[oje]w[o]dzie ruskiemu podpisany imieniem senatu przez JO. Xcia Jmci Prymasa, a stanu rycerskiego przez Xcia Jmci marszałka izby poselskiej, po którego oddaniu pomieniony Xżę Jmć regimentarz przysięgę wierności Rzeczy[pos]p[o]litej wykonał, hać in forma, że wojska koronne na usługę szczególnie i obronę a nie na assistencyją zażywać będzie.

Po wykonanej przysiędze skonfedrerowane stany imposuerunt Xciu Jmć W[oje]w[o]dzie Ruskiemu[k. 37] aby nieodwłoczne wydawał ordynanse wszystkim cheffom regimenta komenderującym i rotmistrzom chorągwi sub rigore stracenia szarży et instantancae executionis contra inobedientes, aby się in personis wszyscy tu stawili; Co Xżę Jmć regimentarz nowy fide intaminata przyrzekł impositam provinciam wykonywać, na czym się sessyja zakończyła.