Sessyja

Trzydziesta Pierwsza

d[ie] 15. Iunii

Xiążę Jmć Marszałek w zagajeniu sessyji dzisiejszej wyrażając sprawiedliwe sejmowych stanów urazy, kiedy innemi projektami propozycyji ad deliberandum podannych nie tyczącemi się i wpadnieniem w głosy zabrane obrady teraźniejsze zatrudniają się prosił, aby skonfederowane stany w powinnej cierpliwości projektów czytania słuchali i dalszego czasu nie wycięczając, ad ea, quae agenda sunt, przystąpili.

Jmć P. Bystry poseł zakroczymski o przyjęcie projektu jego pewne wioski od starostwa ziolowskiego ustawicznym kłótniom podlegające upraszał, aby perpetuum nastąpiło [k. 257v.] silentium, że tenże projekt komissyją wyznaczający nie powinien by zatrudnienia znajdować, explicabat.

Jmć P. kasztelan poznański allegando, że na czym się rzecz zaczyna, na tym się i kończyć powinna dla satisfakcyji żądających projektu opisanego sprawiedliwości, aby ante omnia był decydowany przymówił się, ile jak na dniu wczorajszym zupełna stanów na dokończenie onegoż zaszła zgoda, tak czas kontraktom świętojańskim w Poznaniu zbliżający się przymusza każdego, aby na inne nie pozwalając jakiekolwiek materyje, o zakończenie tegoż projektu nalegał.

Jmć P. Trzebicki poseł brzeski kujawski utwierdzony bedąc przykładem Jmć Pana Morykoniego posła wołkowyskiego, który z skarbu WXLit. w pretensyjach swoich satisfakcyją za wyrokiem stanów ma sobie nakazaną, o podobnąż tychże stanów do skarbu koron[nego] jako sukcessor Andrzeja Trzebickiego biskupa krakowskiego względem odebrania summy 45000 na gwałtowną Rzepltej potrzebę wy[k. 258]godzonej i konstytucyją 1676, 1677 wypłacić nakazanej, aby tandem w teraźniejszym czasie zadość uczynienie otrzymał, sprawiedliwe wnosił petita.

Jmć P. Szadurski poseł inflancki itidem o przyjęcie projektu litews[kie]go prosił, do którego i inni Ichmć posłowie żądanie swoje łącząc, o czytanie onychże instabat, lecz na to izby nie zaszedł assensus.

Xiążę Jmć Prymas zalecając stanom cierpliwość, aby tandem projekt sprawiedliwości był wysłuchany i dokończony, obligował Jmć Pana Gawrońskiego podolskiego, jako do ułożenia tegoż projektu uproszonego aby czytał, secus jeżeliby cierpliwości stany nie miały, koniec sejmowi temu niezamierzony proponował.

Jmć P. Gawroński podolski czyniąc zadosyć rekwizycyji Xcia Jmci Prymasa, jak do czytania projektu sprawiedliwości przystąpił, tak ponieważ w nim trzecią kadencyją trybunału w Bydgoszczy dołożono, aby to kogo nie ura[k. 258v.]ziło, czynił praecustoditionem. Przeczytany za tym jest projekt in eadem sonantia, jak się w przeszłych wyraziło sessyjach, oprócz tego, że dziś dołożono, aby dla Prowincyji Wielkopolskiej trzecia kadencyja w Bydgoszczy agitowała się, aby dobra duchownych, tudzież Ordynacyji Zamojskiej do kadencyji Trybunału Lwowskiego należały, ostrzeżono.

Jmć P. Walknowski poznański słysząc w tym projekcie wyrażone ad Maiestatem i do Xcia Jmci Prymasa od trybunałów legacyje ambiguue opisane, aby decisive wyrażone były z obydwóch prowincyji tak ad Maiestatem, jako i do Xcia Jmci Prymasa na zawsze trwać mająca, suadebat.

Jmć X. biskup smoleński zadumionym będąc że w ułożonym projekcie sprawiedliwości dóbr duchownych wyrażona jest wzamianka ad praesens, bo będąc delegowanym także do układania tegoż projektu konstytucyji 1726 et 1736 nie pisał, aby więc tęż konstytucyje do tegoż projektu przypięte eliminentur z projektu, [k. 259] praecustodiebat.

Jmć P. Iliński kijowski, aby st[aros]t[o]wie województwa jego w powiatach żytomirskim i owruckim sądy swoje reassumować mogli, dopraszał się hoc fine projekt do laski podał.

Jmć P. Rzewuski halicki do projektu sprawiedliwości przymawiając się, aby te jeszcze dwa punkta wyrażone w nim były proponował, aby deputaci losem marszałka obierali, bo tym sposobem tumulty zabronią się. 2do aby sprawy taktowe w przepisanych godzinach sądziły się, ponieważ sam praktykę nieraz uznał opóźnienia, kiedy mając sprawę taktową po kwartał i dłużej przy trybunale bawiąc się sprawy doczekać się nie mógł.

Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski nie spodziewając się aby powszechne projekta sprawiedliwości decyzyji oczekujące tak długim czasu przeciągiem wytrzymywane były, a sądząc ich jako jest najprincypalniejsza materyja, tak najprędzej decidi powinna, tego jeszcze dopominał się ostrzeżenia, aby actores et citati [k. 259v.] possessyje swoje w obydwóch prowincyjach mający duplicati forisententia aggrawowani nie byli, ale roku jednego w jednym trybunale, a drugiego w drugim litis contestationem effectuare starali się. Tudzież o metrykantach ostrzegał salwę, aby nią assessorowie sądów zadwornych dawniejsi non gaudeant, superaddi w projekcie assessorii żądał.

Jmć P. kasztelan przemyski uznając projekt sprawiedliwości dosyć obficie opisanym jeszcze zdawało mu się, aby w nim 3 punkta inserowane były. 1mo żeby prerogatywa senatorów świeckich w trybunałach była utrzymana. 2do aby nie pisarze trybunalscy, ale do każdego w[oje]w[ó]dztwa regestru pisarz ziemski w[oje]w[ó]dztwa własnego admissus pis[a]ł dekreta. 3tio aby ziem ruskich pisarze alternatę w trybunałach miewali salvo moderno pióra trybunalskiego possessore. Ad extremum wiedząc iż w[oje]w[ó]dztwo sandomirskie deputatów obiera, żeby stąd praeiudicatu jakowe [k. 260] nie nastąpiło, i aby pisarz, od którego mocy a sprawy zaszła na trybunał przychodzi, exilusus od pióra był naówczas domawiał się.

Jmć X. biskup płocki quantum ad primu[m] Jmć P. kasztelana przemyskiego punctum nie pozwalał, na dwa zaś ostatnie iż się ma permissive do nich, oświadczył się.

Jmć P. Gawronski podlaski do głosu Jmć Pana kasztelana przemyskiego przymawiając się, reposuit, iż każde w[oje]w[ó]dztwo kadencyji swojej przytomne będąc nie dopuści pisarza do pióra, od którego ex motione sprawa do trybunału wchodzi, a per consequens materyjami innemi nie zatrudniać projekt sprawiedliwości prosił.

Jmć P. Chądzyński rożański oświadczywszy się stanom, iż ile mógł konwinkował się, aby sejmowej nie bawił chwili, lecz obowiązawszy się braciom swoim w domach pozostałym, aby jak najlepiej urząd na siebie ułożony sprawował przymuszony odezwać się, aby pisarze mazowieccy alternatą na trybunał z ziem [k. 260v.] swoich zjeżdżali, aby dekret warszawski o dziesięciny forowany approbacyją swoją przez sejm teraźniejszy otrzymał, in virtute instrukcyji swojej dopraszał się aby odtąd szlachta o dziesięciny po konsistorzach weksowana nie była legem sancire radził także dobra Trebki konstytucyją 1673 za ziemskie deklarowane, a przez duchownych kilka razy już odbierane aby sejm teraźniejszy konstytucyją wspomioną reassumendo też dobra cum attinentiis w województwie mazowieckim leżące za ziemskie wieczyście uznał, instabat. Na koniec o sól suchodniową domawiając się, intuitu której przeczytawszy punkt instrukcyji swojej skoro przyszedł ad eam sententiam, a ponieważ zamek krakowski bardzo jest zdezolowany, aby koronacyja pro hac sola vice w Warszawie odprawiła się domówić się o to Ichmć posłowie mają.

Przerwano mu głos dalszy, Ichmć PP. krakowscy o turnum w tej propozycyji jak serio instabant, tak z tego izba przez niemały czas in turbido zostawała.

Po uspokojeniu dysput zabrawszy głos [k. 261] Jmć Pan sochaczewski, expressit niezmierne umartwienie, iż projekt sprawiedliwości g[wa]rantem będąc uszczęsliwienia publicznego, do swojego trafić nie może końca. Przez co aby desiderio dłużej stanów in expectatione nie wytrzymywały, życzył przyspieszenia. Względem zaś pisarzów, jeżeli z w[oje]w[ó]dztwa mazowieckiego na trybunały wysyłani będą, aby w[oje]w[ó]dztwo rawskie tą się zaszczyciło prerogatywą ostrzegał. A na koniec wnosił, aby zamiana gruntów we wsi Sirokach Wielebnych OO. Dominikanów accedente Bulla Romana id approbante przez sejm teraźniejszy stwierdzona i za ziemskie uznana została.

Xżę Jmć Prymas exprimendo długie milczenie i cierpliwość Prowincyji Wielkopolskiej aby jej głos od laski intuitu przymówienia się do projektu sprawiedliwości był dany, rekomendował Xciu Jmci Marszałkowi.

A przeto Jmć P. Bystry zakroczymski na podpisanie projektu iustitiae zezwalał praecustodiendo tylko, aby na trybunały pisarze ziem [k. 261v.] swoich zjeżdżali, co jeżeli się stanom skonfederowanym spodoba, o dołożenie, salvis jednak per omnia modernorum possessorum praerogativis upraszał.

Jmć P. Wilczewski wiski o rezolucyją czy ziemstwo jego obligowane będzie na trybunały zjeżdżać, upraszał; aby zaś praktykowana dotąd w trybunałach korrupcyja exkludowana była na zawsze, pensyją dla deputatów naznaczyć radził, dając przyczynę, iż wielu jest niewystarczających, którzy tą funkcyją zaszczyceni, a jeszcze gdy ad praesens skassowane exofficia więcej deputatom expensy przymnożą, nie będą mieli za co sustentować się.

Jmć P. Kossowski poseł brzeski kujaw[ski] dolendo, że obrady teraźniejsze tak oporem idą, iż projekt sprawiedliwości suum sortiri nie może effectum, obawiał się aby sejm teraźniejszy podobieństwem nie zrównał się z innemi, kiedy repartycyje trybunałów nastąpią, słusznie na przyszłe obradom oglądać [k. 262] się radził konsekwencyje, łatwo z podziałów takowych wynikać mogące, żeby huc progressu dawnej sądowej sprawiedliwości nie był zwrócony zwyczaj. Tudzież aby transakcyje perpetuitatis nienaruszone zostawały, i aby między obiema prowincyjami praeventio fori nie praktykowała się z uciemiężeniem possessyje w obydwu prowincyjach mających. Na koniec zaś aby deputaci przed marszałkiem przysięgę na sejmiku wykonywali, i aby rigor tak na senatorów, jako et in ordinem equestrem, którzy się na sejmikach oddzielają praescribatur w tym że projekcie, instabat.

Jmć P. Borzęcki ruski żałując że tak w pryncypalnej materyji projekt na koniec sejmu do decyzyji został się, przymawiać się oraz do niego nie wiedząc przyczyny, o zakonkludowanie go tylko upraszał.

Xżę Jmć Prymas po kilkakrotnych perswazyjach nie mogąc w zakończeniu projektu sprawiedliwości profitować, dwie ogłosiwszy propozy[k. 262v.]cyje, jeżeli projekt o sprawiedliwości ułożony ma być podpisanym, i tak wiele kadencyji ma mieć Prowincyja Wielkopolska, in ordine tedy tego turnum sam z osoby swojej zaczął.

Jmć P. w[oje]w[o]da pomorski pytając się Xcia Jmci Prymasa, jeżeli turnus presse o kadencyji trybunału wielkopolskiego ma się zaczynać, praeveniendo tegoż Xcia Jmci Prymasa nie pozwalał przystąpić ad turnum.

Wszczął się tedy zatym wielki rozruch w izbie, który przez czas długi trwając, ledwie za medyjacyją Xiążąt Ichmciów Kanclarze[s] W[ielkiego] Lit[ewskiego] i w[oje]w[o]dy ruskiego uspokoił się.

Po którym uspokojeniu się Jmć P. w[oje]w[o]da pomorski głos zabrał, którym ogłosił wynalazek Xcia Jmci w[oje]w[o]dy ruskiego i spodziewając się, że go skonfederowane stany approbować będą, wyraził, iż w Piotrkowie kadencyja post festum San[c]ti Francisci immediate pierwsza, a druga post Dominicam Conductus w Poznaniu mają się zaczynać perpetuo sal[k. 263]va alternata z Prowincyją Pruską, w której w Bydgoszczy jednego roku kadyencyja, a drugiego roku w Poznaniu kadencyje odprawiać się i w nich tak w[oje]w[ó]dztw wielkopolskich, jako i prowincyji pruskiej wszelkie sprawy rozsądzone będą. Zdawało mu się insuper jeszcze przydać, aby konstytucyje annoru[m] 1635, 1726 in toto reassumować, ponieważ z doświadczenia nauczył się, iż duchowni najwięcej trybunały nabywaniem dóbr ziemskich zatrudniają i większą summą jak dobra są warte, obciążają, a tym sposobem nobilitas in statu nie jest dobra swoje ewikcyjonować, więc aby mocą teraźniejszej ustawy przerzeczone konstytucyje suo in robore maneant, za najpryncypalniejszą rzecz sądził.

Jmć P. Męciński wieluński narzekając na tak żwawe dopominanie się Jmć P. wojewody pomors[kie]go, proponebat stanom, aby alternata kadencyji poznańskiej z bydgoszczką skassowana była, secus jeżeliby utrzymała się, i miasto jego grodowe Wieluń [k. 263v.] równą prerogatywą zaszczycało się, dopraszał się.

Jmć X. biskup smoleński będąc delegowanym do projektu o sprawiedliwości powtórnie usłyszawszy jakieś niewiadome dla duchownych ustawy, assekurował skonfederowane stany, iż zadnej do tego projektu o duchownych nie wkładał wzmianki, oprócz prowincyji litewskiej gdzie duchownych względem dóbr miejskich były wyrażone opisania, aby tedy praca jego daremna nie była w układaniu projektu tegoż tak jak się w samej istocie znajduje approbare go lub reprobare proposuit.

Jmć P. w[oje]w[o]da pomorski powodem Jmć X. bi[s]kupa smoleńskiego będąc pobudzony, iż i on był do tegoż samego projektu delegowany reposuit, i że mu się pariter do niego wolno przymówić intulit, z tym stanów ostrzeżeniem, iż mając naukę z patronów inaczej prawa tłumaczących i rozumiejących nie tak się w swojej istocie znajdują te prekaucyją per appendicem włożył, aby zaś z kapituł deputaci duchowni jako to z poznańskiej, płockiej [k. 264] kujawskiej etc. po jednym tylko był obierany deputat, a nie po dwóch, suadebat, przyrzekając, iż trybunały tych deputatow jeszcze cierpiec będą.

Jmć X. biskup kujawski replicando Jmć P. w[oje]w[o]dzie pomorskiemu, iż mniej expensy kapituły mieć będą chętnie na delegacyją jednego z każdej kapituły do trybunału pozwolił, to zaś słowo, że jeszcze trybunał duchownych deputatów cierpieć będzie, aby wyraźniej eksplikowane było, żądał, co i Ichmć XX. płocki, chełminski i smoleński biskupi exposcebant.

Jmć P. Poniatowski stolnik lit[ewski] warszawski płynące momenta sejmu tego wysoce sobie szanując, nie chciał obszerną zatrudniać wymową lecz, do poprzedzających głosów referując się, aby deputaci przysięgę wykonywali, jako pod żadnym pretekstem o funkcyją deputacką nie starali się, eksplikował, iż złego sumienia sędziami tylko trybunały [k. 264v.] zawsze napełnione będą, a dobrym i poczciwym ludziom praecluditur do funkcyji akcess, aby więc temi krzywoprzysięstwami z doświadczonych już praktyk popełniającemi się Boskiego gniewu nie ściągać, przysiegę takową odrzucić życzył.

Xżę Jmć Prymas approbując zdanie Jmć P. stolnika, podobneż żądanie oddalenia przysięgi deputackiej proposuit.

Jmć P. Poniatowski warszawski słysząc, że z mowy jego jakaś po stronach formatur obojętność, jaśniej zdanie swoje przełożył, które in antecessum wyraził, że tę przysięgę oddalić życzył, która o niestaraniu się funkcyji w zakupywaniu kresek jest dołożona, a ponieważ oprócz dokupowania się pieniędzmi wiele jest innych sposobów do ujęcia sobie i starania się deputatom o kreskę w jednakowy zmierzający sumienia obowiązek, tej przeto przysięgi na deputatów imponere disuadebat.

Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski obszerną re[k. 265]monstracyją Jmć P. warszawskiego będąc convictus, o exkluzyją przysięgi na deputatów instabat.

Jmć P. Młocki zakroczymski, aby deputatom w[oje]w[ó]dztwa mazowieckiego pensyja naznaczona była, exposcebat łącząc zdanie swoje do zdania Jmci P. Wilczewskiego posła wiskiego. Dziękował przytym za manutenencyją szlachty Jmci Panu w[oje]w[o]dzie podlaskiemu i aby duchowni dóbr ziemskich nie nabywali domagał się, in reliquo na sejmiki rozdzielone ne rigor extendatur, nie pozwalał, allegando że w ziemi swojej pokazać by się nie mógł; co do przysięgi, aby deputaci przed marszałkiem przysiegę wykonywali, życzył.

Xżę Jmć Marszałek usłyszawszy pro et contra względem projektu o sprawiedliwości zdania, requirebat izby assensum, czy zupełna na podpisanie onegoż zachodzi zgoda, którą gdy okrzyknięto, przeczytany projekt przeczytany został.

[k. 265v.] Xżę Jmć Prymas donosząc stanom, iż się ich żądzom zadosyć stało, gdy projekt sprawiedliwości podpisany został, dla większej jednak twierdzy onegoż, drugi projekcik mały tęż konstytucyją utwierdzający in formam sequentem, aby elekcyją marszałka pluralitas sędziów i posłów decidat opisujący podpisanym został, intulit, na którego podpis zgoda nie zaszła.

Jmć X. biskup smoleński przy konkluzyji sejmu tego donosząc stanom, iż był delegowany do kalkulacyji skarbu WXLit. informował stany de statu skarbu tegoż i że likwidacyji słuchał z pozostałych regestrów sukcessorów śp nieboszczyka Sollohuba podskarbiego lit[ewskiego], którzy post exactam calculationem sui należycie wyrachowali się docuit i że im skarb lit[ewski] 40000 przeszło pozostał winien ex regestris to patuit, aby więc wrócona im była ta erogowana expensa, prosił, i tym końcem uformowany projekt czytał, et ad subscribendum statibus permittentibus [k. 266] podał. Podobnąż kalkulacyją i z żyjącego ad praesens JW. hrabi Fleminga słuchał, który troistą likwidacyją rachując się fassus, że skarb przerzeczony znaczną Rzepltej przyniósłby auxesim, gdyby przechodu wojsk rosyjskich, oschłości rzek portowych i innych przeszkód partykularnych pod protekcyją moskiewską kupcom przez lat siedm dawaną, nie było. Co sprawiedliwą w stanach uczynić powinno permowencyją interea, że dobrowolna skarbu aukcyja po sto tysięcy złotych spontanée Rzepltej deklarowana w swojej się ziscić nie może effektuacyji dla przyczyn przełożonych o modyfikacyją tegoż dobrowolnego skarbu aukcyjonowania Jmć P. podskarbi lit[ewski] prosił po pięcdziesiąt tysięcy Rzepltej za lat12 oddać przyrzekając, a łacząc tę summę z remanentami dawnemi skarb lit[ewski] million sześć kroc siedmdziesiąt tysięcy, siedm set dziewięć złotych groszy 16 oddać jest obowiązany, [k. 266v.] et hocce fine projekt z kwitowaniem czytał.

Jmć X. biskup wileński dziękując Jmci P. podskarbiemu lit[ewskiemu] za wierne około skarbu attencyje i czynności przeszkody przez Jmci X. biskupa smoleńs[kie]go przywiedzione approbował.

Xżę Jmć st[r]ażnik koronny sandomirski qua delegatus przychilając się do zdania Jmć X. biskupa wileńs[kie]go podobne oświadczył podziękowanie Jmć P. podskarbiemu lit[ewskiemu] przydając do przeszkód skarbowi poczynionych tę refleksyą, że Jmć P. podskarbi w[ielki] lit[ewski] 170000 złł. z dóbr ekonomicznych śp królowi za mocnym naleganiem dworu wypłacił, której kwocie na teraźniejszy S. Jan termin przypadł.

Jmć X. biskup kujawski z równego wyroku stanów bedąc do słuchania rachunków Jmć P. podskarbiego w[ielkiego] kor[onnego] delegowanym z podanej od niegoż importacyji wielce ucieszył się, gdy podaną widział sobie kwotę trzy milliony sto pięcdziesiąt sześć ty[k. 267]sięcy złł. gd. 22. Ale kiedy expens percepcie równy postrzegł z authentycznemi rewersami zgadzający się, ubolewał, że Rzeplta gotowej summy w skarbie nie ma oprócz 19600 złł. i podobnyż potym czytał projekt z kwitem Jmci P. podskarbiemu w[ielkiemu] kor[onnemu]

Wzięli i inni Ichmć delegaci posłowie do słuchania rachunków głosy, których największe dały się słyszeć narzekania, że mimo tyle praw zabraniających, tyle pozwalały sobie senatus consilia, że aż skarb zubożyły. Jnne zaś pretensyje jako to Jmci Panu Niemierzycowi chorążemu sandomirskiemu, Ponińskim sukcessorom Boratyniego, aby skarbów więcej nie za ambarassowały, o wypłacenie im summ ze skarbów instabant.

Czytano potym projekt reparacyją zamku warszawskiego zalecający, którym aby Jmć P. podskarbi w[ielki] k[oronny] kamienicę Samborgerowską i Rafałowiczów dla rozpostrzenienia zamku zapłacił, eadem lege został ob[k. 267v.]strictus. Item czytano drugi projekt mennicy, w którym nakazano aby ludzi na alchimii znających się z zagranicy sprowadzono, i nie tylko Gory Olkuskie, ale i gdzie się aurifodinae znajdą, otworzono.

Zabrał potym głos Jmć P. Przezdziecki referendarz lit[ewski] poseł miński o przeczytanie 2 projektów małych instando, pierwszy recess od arcybiskupstawa wileńs[kie]go do sejmu corona[ti]onis okazujący się, a drugi pensyją Książęciu Jmci Kanclerzowi W[ielkiemu] W. X. Lit[ewskieg]o za wierne usługi jego in ministerio przez lat czterdziesci pokazane 9sm dziesiąt tysięcy złotych na rok mu naznaczający, w którym projekcie także dołożono było, aby Jmci Panu Marszałkowi Konfederacyji Litewskiej ze skarbu litewskiego sto tysięcy złotych wypłacono, co stany pro rato et grato akceptując determonowane summy dla spóźnionej pory Xiążę Jmć Prymas na sessyji następującej podpisać deklarując solwował sessyją.