Sessyja Piętnasta

d[nia] 24. maja

W zagajeniu sessyji dzisiejszej Xżę Jmć Marszałek nad stratą czasu, który dzień za dzień bezużytecznym upływa wyraziwszy użalenie, i aby stan rycerski pilniej w obradach postępował, pragnienie Ojczyzny przełożywszy, gdy jeszcze na dniu wczorajszym do zrewidowania ekonomii deputatos nie wyznaczył, dnia dzisiejszego zaraz ich in continenti, jako to do żupp solnych krakowskich, do niepołomskiej, do sandomirskiej i koziennickiej; do samborskiej, do malborskiej i rogozinskiej; do grodzinskiej i brzeskiej lit[ewskiej] do lidzkiej, do [k. 106] mohilowskiej ekonomii, a na koniec do rewizyji klejnotów et archivi zamku krakowskiego po 6 z każdej prowincyji posłów nominował.

Chciał Jmć P. Mrokowski poseł czerski zabrać głos, lecz Xżę Prymas mówić mający, zastanowiwszy go, wyraził żal, że przez siedmnaście dni sedentaria stanów na obradach teraźniejszych trwająca nic jeszcze nie ustanowiła takowego, z czegoby uszczęśliwienie Ojczyzna brać mogła, która bez króla, bez wojska, bez pieniędzy i dobrego rządu; bez sprawiedliwości, i bez ozdoby zostająca, jako żąda w podżwignieniu swoim nieodwłocznego ratunku, tak zgromadzone stany znajdzie teraz w czasie i mocy podparcia Jej, by tylko na okoliczności stroju dalej nieupierające się wziąwszy przed się potrzeby, na których gruntuje się uszczęsliwienie Rzpltej czasu nie gubiły i nie wycieńczali na samych rozmowach i dysputach. względem czego [k. 106v.]na miłość Boga, dobra Ojczyzny, i domów własnych prosząc, obligując, zaklinając i replikując, a wkorzenione liberum veto nie łatwo evelli rozumiejąc, proponowawszy, aby interea ad deferendum na sejmiki wzięte było w paktach konwentach przydać osądził. Aby zaraz po koronacyji sejm exorbitantiarum tak względem niego, jako też reformy trybunału i innych jurisdykcyji, tudzież haracz pogłownego na inny sposób mógł być odmieniony, i skarb w większe dochody pomnożony, futurg[s] regnans sub vinculo confoederationis złożył, a tym czasem determinentur ex senatu et equestri ordine ad mentem prawa rezydenci tak dla rad swoich ingruentibus necessitatibus dawania, jako też exorbitantiarum sądów od prawowania.

Skoro skonczył Xżę Jmć Prymas, pomieniony Jmć P. Mrokowski poseł czerski sejm teraźniejszy, ac si bellum sine hoste gestum wnosząc, aby wniesiona materyja jedna po drugiej decidatur, prosiło turnum.

[k. 107] Lecz nastąpiło czytanie projektu króla nie skądinąd, tylko z ojca i matki Polaków w wierze s. katolickiej zrodzonego, i w prawach ojczystych wychowanego na tronie polskim mieć chcące.

Potym projekt ułożenia pactorum conventorum ad mentem konfederacyi 1733 to też dokładający, aby król Jmć przyszły polskiego używał stroju.

Jmć P. Gliszczyński poseł poznański do przeczytanego projektu, qualis ma być rex, aby kto ważył się zagraniecznego promowować, lub pieniądze na niego rozdawać, pro hoste patriae declaretur, i substancyja jego in fiscum eat, projekt czytał, i o podpisanie jegoż dopraszeł się.

Tę prozbę stwierdziło i innych wielu posłów i przeczytany projekt odebrany jest przez Jmć P. sejmowego sekretarza na ten czas przy podpisaniu wyżej rzeczonych projektów stojącego.

A po tym przeczytano projekt na rewizyją kleynotów przez deputacyją konstytucyi 1766 przy Jmć P. podskarbim i kustoszu koronnym spisa[k. 107v.]nych comissarios naznaczający revisionem iisd tychże klejnotów według rewizyji z konfederacyji 1733 zaszłej perficiendam, et relationem na przyszłym sejmie faciendam zalecający.

Do tego projektu odezwał się Jmć P. Krzycki podstoli poznański, aby ciż komissarze upomieli się o archiwum przez XX. Piarów nadrukowanie codicis diplomatici ex resultato senatus consilii wschowensis pożyczone.

Zas Jmć P. Męcinski poseł wieluński intulit, że ex archivo regnii do interessu kurlandskiego wiele dokumentów potrzebowano, a podobno ich jeszcze nie oddano.

Tenże aby ad pacta conventa z senatu przez Xcia Jmci Prymasa, a ze stanu rycerskiego przez Xcia Jmci Marszałka nominentur, dopraszał się.

Lecz Jmć P. Mrokowski poseł czerski reposuit, aby niewprzod taż nominacyja nastąpiła, póki dawniejsze pacta conventa przeczytane nie będą.

Przeczytano potym projekt komisyji tak do żup wielkorządów krakowskich, jako też i do innych [k. 108] wyżej mianowanych ekonomii comissaries naznaczający, i aby inwentarz opisali, statum zrewidiwali, i relationem praecomissirum na przyszłym sejmie uczynili skarbowi krzywdy, a poddanym cięszkości nie czynili, zalecającący.

Na koniec projekt względem mostu i szopy aby wcześnie wystawione były, mocą praw dawnych Ichmć PP. podskarbich obowiązujący. Do którego Xżę Jmć Prymas, aby tenże most nie na czas tylko elekcyji, lecz na zawsze został wybudowanym, skoro przymówił się, okrzyknięto zgodę.

A przeto po podpisanych wyżej namienionych projektach gdy ostatni poprawiać zaczęto w wielkim posłów szemraniu i rozmowach, zabrał głos Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski najprzód w nim ustawiczne głosów zabieranie, i ich przerywanie, szeptanie i kłócenie się zgorszeniem sądząc aby lepszym porządkiem obrady kontynuowały się, Xcia Jmci Prymasa i Xia Jmci Marszałka obligował, aby pierwszy senatowi, a drugi stanowi rycerskiemu to rekomendowali, iżby też obydwa stany czasu głosami nie wycieńczając, dały sobie słowo, jako tylko ex [k. 108v.] turno głosy zabierając, komplementów uzywać, i do innych nie proponowanych materyji wtrącać się nie będą, a potym roztropne mostu rozporządzenie chwaląc, aby Jejmć Pani krakowska na przewóz przywilej mająca i prawent[s] z niegoż odbierająca, za upadnieniem przez tenże most przewozu rekompensę obmyślaną sobie miała, instabat.

Czytano poprawiony projekt tenże most aby Jmć P. podskarbi sumptem Rzpltej z znaznaczenia mostowej exakcyji od konia po gd.3, od człowieka po gd. 1 nemine excepto, oprócz przejeżdżających na sejm elekcyji i wyjeżdżających z niegoż, in perpetuum utrzymywał, naznaczający i possessorowi przywilejem na przewóz zaszczycającemu się, aby skarb koron[ny] provent ten, jak disiaj z niego bierze ad vitae tempora corocznie wypłacał, nakazujący, a po śmierci rzeczonego possessora, aby takowy przywilej nie wychodził, królów sub nullitate obowiązujący.

Zrazu odezwał się Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski za opisanie mostu tego dziękujący, i według pierwszego dopraszania się jego aby stany dały sobie [k. 109] słowo Xcia Jmci Prymasa i Xcia Jmci Marszałka upraszając.

Lecz inni posłowie do przeczytanego projektu przymawiając się, jedni o nawigacyją statków, drudzy de reddendo Rzpltej z prowentu mostowego calculo, inni o powiększenie exakcyji i przywileju namionionego dokładniejsze opisanie instabant.

Jakoż poprawiony projekt trzeci raz przeczytano in verba sequentia: Tenże most aby skarb koronny kosztem Rzpltej utrzymywał na zawsze z znaznaczenia na to exakcyji od konia i bydlęcia po groszy 3, od człeka pieszego przechodzącego po groszu jednym nemine excepto oprócz przyjeżdżającego na sejm elekcyjny i z niego wracających, et sine impedimento nawigacyji, salva tamen solutione za podnoszenie mostu od statków wszelkich na dół i do góry idących szlacheckich po złotych 4, a od kupieckich po złł.8 naznaczamy. A że possessorka zaszczyca się przywilejem na przewóz i roczny prowent z niego, odbiera przeto kwotę tę, jaką wybiera tera[k. 109v.]źniejszy administrator, lub dzierżawca przez niegoż zaprzysięzoną ten skarb koronny wypłacać będzie corocznie ad vitae tempora tejże possessorki wytrącając kwartę z przewozu należącą salvo calculo reipublicae reddendo. A po smierci pomienionej possessorki, aby przywilej takowy nie wychodził, in pactis conventis dołożono być powinno sub nullitate jego, lub consensu.

Po przeczytanym tym projekcie Jmć P. Gomuliński podkomorzy i poseł łęczycki odezwał się, aby kiedy prawo zabrania quatuor iura communicativa mieć jednej damie na królewszczyzny salva praecustoditione pomieniony z przewozu prowent wypłacony był.

A Jmć P. Wilczewski podkomorzy i poseł wiski, aby też tratwy, belki, i inne towary Leszna solucyją od podnoszenia mostu płaciły.

Te dwie illacyje jak wstrzymały podpis rzeczonego projektu, tak odłożonym jest na dzień jutrzejszy.

A Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski, aby spytać [k. 110] się o to stanów, jako extra turnu głosu żaden zabierać nie będzie po trzeci raz Xcia Jmci Prymasa i Xcia Jmci Marszałka dopraszał się.

Jmć P. Dzieduszycki podkomorzy i poseł halicki illationem Jmc P. w[oje]w[o]dy podlaskiego approbando, kiedy zadość się stało instrukcyji, że nie kto inny, tylko Polak królem powinien być obrany, i okoliczność stroju jego in pactis conventis assekurowana warunkiem jest już ułatwiona, aby do innych materyji per turnum przystępować, zaś delegowani do ułożenia ekonomiki z sejmików pomnożenia sił i wspomożenia miast, aby relationem gestorum suorum przynajmniej na dniu jutrzejszym referant, dopraszał się.

Potwierdzili to inni posłowie, a Jmć Pan w[oje]w[o]da podlaski nie przestawał dopominać się o zadość uczynienie illacyji swojej, tak Xżę Jmć Prymas pytał się senatu jeżeli jest super praemissis przez Jmć P. w[oje]w[o]dę podlaskiego illatis zgoda, et non contravenit onymże senat wraz z posłami to tylko sobie ostrzegającemi aby na każdą materyją turnus wypadał.

[k. 110v.] Jmć P. Trzebicki poseł brzeski kujawski obszernie wywodząc początek rwania sejmów przez Sicińskiego stworzony, a nigdzie in volumine legum nie czytając de verbo rumpo, aby od satisfactionem konstytucyji 1595 projekt pluralitatis był uformowany, upraszał.

Jmć P. kasztelan inowrocławski kto by tylko chciał cudzoziemca mieć królem, za nieprzyjaciela go Ojczyzny sądząc, skuteczniejsze w radach postępywanie zalecał.

Jmć P. Sosnowski pisarz i poseł brzeski lit[ewski] żądany przez wielu ex senatu et equestri ordine intuitu concludendoru consiliorum sposób, aby był przedsiewziętym dla tej etiam upraszał przyczyny gdyby na teraźniejszym, względem ustanowienia pluralitatis zupełna nie nastąpiła zgoda, przynajmniej na nadchodzących relationis sejmikach Ichmć posłowie tym skuteczniej referant, aby podług wielkiego Xcia Jmci Prymasa zdania na warowanym in pactis conventis post coronationem exorbitantiarum sejmie snadniej do skutku przywieść można było.

[k. 111] Xżę Jmć Prymas, że delegując do ułożenia ekonomiki i innych potrzeb przepomiał materyją względem ugruntowania sprawiedliwości najpotrzebniejszą, aby tedy do tej okoliczności wygotowany został projekt, do uformowania jegoż zaprosił JX. biskupa smoleńskiego i Ichmciów kasztelana wileńskiego, inowrocławskiego i pomorskiego w[oje]w[o]dów, inowrocławskiego i oświęcimskiego kasztelanów, a gdy Jmć P. kasztelan wileński wymawiać się zaczął, JP. w[oje]w[o]da inowrocławski o Xcia Jmci Kanclerza Lit[ewskiego] jako ministra w tej okoliczności najbieglejszego domówił się i zaproszony jest Xżę Jmć Kanclerz Lit[ewski].

Zas wczorajszej deklaracyji swojej tenże Xżę Jmć Prymas zadość czyniąc, do układania pactorum conventorum nominavit z senatu Ichmć wileńskiego i kujawskiego biskupów, kasztelana wileńskiego, sandomirskiego, inowrocławskiego, płockiego, pomorskiego i mścisławs[kie]go wojewodów; poznańskiego, kaliskiego, inowrocławs[kie]go, oświę[k. 111v.]cimskiego i bracławskiego kasztelanów.

Jmć P. Kossowski poseł drohicki jeszcze to na dniu wczorajszym wniosłszy, że pacta conventa nie mogą być per delegatos układane, czytał instrukcyją wspierającą illationem jego, na fundamencie której do tychże paktów konwentów, aby przynajmniej z każdego w[oje]w[ó]dztwa poseł był delegowany, instabat.

Jmć P. w[oje]w[o]da inowrocławski odezwawszy się exquirebat sensu stanów, jeżeli jest zgoda, aby delegowani ad pacta conventa przysięgę wykonali, na co Ichmć posłowie respondentes, gdy też pacta relativé do przyszłego sejmu układane być powinny, że przysięga nie jest potrzebna, intulerunt.

A Jmć P. drohickiemu Jmć P. Małachowski poseł sieradzki reponendo, aby podług Michała i Jana królow ex equestri ordine deputantur po 12 z prowincyji posłów, pociągnął in eunde sensum wielu mówiących za sobą posłów.

[k. 112] Jakosz Xżę Jmć Marszałek zaleciwszy słuchanie głosu swego, do układania praerecensitorum pactorum conventorum od stanu rycerskiego z Małej Polski Ichmć PP. Xcia Lubomirskiego sandomirskiego, Morskiego przemyskiego, Bukowskiego sanockiego, Rzewuskiego, Dzieduszyckiego, Potockiego, halickich, Xcia Czrtoryiskiego, Piaskowskiego wołyńskich, Głogowskiego bełzkiego, Komorowskiego chełmskiego, Kuczyńskiego mielnickiego; z prowincyji wielkopolskiej Gurowskiego, Raczyńskiego poznańskich, Kossowskiego brzeskiego kujawskiego, Skarbka inowrocławskiego, Niszczyckiego płockiego, Szydłowskiego warszaws[kie]go, Rostkowskiego wiskiego, Podoskiego, krajewskiego Ciechanowskich, Glinkę, Małachowskiego łomżyńskich; Łuszczewskiego sochaczewskiego; a z prowincyi lit[ewskiej] Horaima wileńskiego, Wawrzeckiego bracławskiego, Scipiona lidzkiego, Tyzenhauza, Chrebtowicza, grodzień[k. 112v.]skich, Zabiełłę kowińskiego, Chodkiewicza żmudzkiego, Wiesiołowskiego nowogrodzkiego, Olędzkiego wołkowyskiego, Sosnowskiego brzeskiego lit[ewskiego], Przeżdzieckiego mińskiego, Oskierkę mozyrskiego posłów nominavit.

Na tym miejscu Xżę Jmć Prymas proposuit, aby in locum ekskuzującego się, á pactis conventis Jmć P. w[oje]w[o]dy sandomirskiego, był naznaczonym Jmć P. w[oje]w[o]da inflancki, któren lubo dla słabości swojej nie jest przytomnymi[s], jednakże pisał list, aby ad pacta conventa był naznaczony.

Reposuit na to Jmć P. Gomulinski poseł łęczycki, iż prawo disponit, aby absentes caseant activitate, co i inni posłowie confirmarunt.

Jmć P. Gurowski poseł poznański zabrawszy głos, wyraził w nim, aby Xżę Jmć Prymas nomine zgromadzonych Rzpltej stanów napisać raczył list o dług Rzpltej z warowanych od króla Jmci per pacta conventa na szkołę rycerską corocznych sto tysięcy złotych, a przez 30 lat panowania jego w naj[k. 113]mniejszej liczbie niewypłaconych, 3 milliony sto tysięcy wynoszący, regencyja saska lub zapłaciła, lub znajdującego się tu w Warszawie pałacu odstąpiła, et in casum renitentiae, aby promunere sui Jmć P. instygator koronny agat, proposuit.

Na co gdy Ichmć posłowie inni respondentes, że do domu saskiego nie tylko ta jest pretensyja od Rzpltej, a Jmć P. czerski Mrokowski o czytanie pactorum conventorum domawiał się, Xżę Jmć Prymas, aby z przeczytania tychże pactorum conventoru[m] więcej nie urodziło się pieniędzy, których by dziś nie można było porachować, prosił o solwowanie sessyji, i solwowana jest sposobem zwyczajnym.