Sessyja Szesnasta

d[nia] 25. maja

Według ordynaryjnego zwyczaju Xżę Jmć Marszałek i dziś sessyją zagajający z doświadczenia nauczony, że dziś hesternus et [k. 113v.] magister hodiernus. Spodziewając się po prześwietnym stanie rycerskim, iż po wyznaczeniu sejmików relationis do zostających in magno numero materyji accedere zechce, pytał się o zgodę, jeżeli wszystkich zachodzi zupełne zezwolenie na przeczytanie projektu względem mostu na zawsze erigi mającego podług affektacyji wczorajszej wygotowanego.

Na co gdy wszyscy z proźbą odezwali się przeczytał tenże projekt JP. sekretarz sejmowy z przydaniem niektórych votis Ichmć posłów korrespondujących klauzul na dniu wczorajszym wniesionych; lecz gdy Jmć Pan Wilczewski podkomorzy i poseł wiski, aby forum było dołożone sub quingentis marcis na Jmć Pana podskarbiego in casum więcej supra constitutum na exakcyą wyciągania instabat.

Zaś Jmć P. Glinka podkomorzy i poseł łomżyński, aby summy dla Jmć P. krakowskiego nie wyznaczać, ponieważ przewóz jest avulsum od st[aros]twa warszawskiego, a avulsa recuperaeri po[k. 114]winny, proponebat, super ad ditum est do tegoż przeczytanego projektu, aby od konia i bydlęcia po groszy 3, od człeka pieszego, od skopów i wieprzów po groszu, nemine excepto, brano. Oprócz przejeżdżających na sejm elekcyjiny przed niedziel 2 przed nimże, i wracających z niegoż do dwóch niedziel po nimże, od statków i tratew szlacheckich po złł. 4, a kupieckich po 8 płacono, et in casum renitentiae w wypłaceniu, lub depaktacyji nadto wybieraniu forum ad respondendum sądu grodzkiego ziemskiego, lub potocznych warszawskich cum rigore quingentarum marcarum determinatur, zaś po śmierci teraźniejszej przewozu possessorki jako dla nikogo na rzeczony przewóz przywilej, tak do ustąpienia dla żyjących consensus nie powinien dari.

Gdy zupełna zaszła zgoda, ad mentem jej przeczytany projekt tak od Xcia Jmci Prymasa, jako i od Xcia Jmci Marszałka podpisany został, przeczytano addytament do projektu elekcyji króla, do którego gdy wielu przymawiało się posłów już niektóre [k. 114v.] punkta przydających, już zawierające się w nim słowa odmieniających.

Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski głos zabrawszy, i nic sprawiedliwszego nadto, aby sama godność prymasowska nominowała króla, osądziwszy, nie tylko względem tejże nominacyji, lecz i w wszelkich preeminencyji prymasowskich należytością upewnienia domagał się, aby Ichmć XX. biskupi tak jak i do uniwersałów wydania porwać się zamyślają, nie tylko do tychże uniwersałów, lecz i do najmniejszych powadze należących się rzeczy nie interessowali. Kiedy na osobach kary odnieść nie mogą, aby dobra ich sequestrationi podpadały, proposuit, et in casum infirmitatis Xcia Jmci Prymasa miejsce jego aby ten tylko biskup zastępował, któremu onże sam według rozumienia swego pozwolić zechce.

Te wniesienie utwierdzało wielu posłów przymawianiem się swoim, jeden tylko Jmć P. Mrokowski poseł czerski, ia[k. 115]ko wczoraj sobie zamówił, o turnum domawiał się, na co gdy mu inni posłowie reposuerunt, iż w tej materyji oppositiones dla siebie nie znajdujący, jako turnus nie jest potrzebny, tak o przeczytanie poprawionego projektu instabant. A kiedy niektóre jeszcze słowa opuszczone im się być zdały, i dołożenie Jmć X. biskupa kujawskiego in casum infirmitatis za mniej potrzebnie być osądziłi, raz jeszcze poprawiony projekt jest przeczytany de tenore sequenti.

A jeżeliby się kto taki w Koronie, lub WXLit. znalazł, ktoby pretendenta cudzoziemca na tron polski promowował i na utrzymanie onegoż pieniądze brał, a byłoby mu to jawnie dowiedziono, tedy ex nunc pro hoste patriae declaratur, i substancyja jego fisco podpadać ma salvis summis creditorum, et iuribus uxoreis; jako zaś do JO. Xcia Jmci Prymasa jedynie należy nominacyja i koronacyja przyszłego króla, tak zachowując podług konstytucyji 1736 innych praw dawniej[k. 115v.]szych całość prerogatywy jego tak względem nominacyji i koronacyji, jako też et aliorum officiorum służące na ujmę ich nie dopuściemy, a gdyby którykolwiek Ichmc XX. arcybiskupa lwowskiego i innych biskupów in volando in ius primatiale nominować, albo koronować króla, czyli jakimkolwiek sposobem wdawać się i uniwersały na publiczne jakie zjazdy podpisywać i wydawać, albo dystinkcyji osobliwie używania baldachymu pretendować ważył się, na takiego rigor dawnych praw i konfederacyji dawniejszych ponawiamy i ściągamy, a mianowicie konfiskacyją dóbr dziedzicznych i sekwestracyją prowentów z dóbr duchownych przez zwierzchność przyzwoitą naznaczamy, a in casum infirmitatis, strzeż Boże, Xcia Jmci Prymasa, na ten czas pierwszy biskup z Prowincyji Wielkopolskiej przytomny ma zastąpić miejsce jego, nie inaczej jednak, tylko za wyraźnym Xcia Jmci Prymasa oświadczeniem. Niewprzód zaś tenże [k. 116] Xżę Jmć Prymas do prawnego ogłoszenia króla przystąpi, aż się wprzód po trzykroć razy o zgodę electorem populum spyta. A obrany król wszystkie prawa wolności i przywileje od Najjaśniejszych Monarchów Koronie Polskiej, WXLit. oraz przyłączonym i inkorporowanym do nichże prowincyjom, łaskawie nadane, tudzież pacta conventa, które mu podane i wzajemnie umówione będą, nic przysięgi przez królów Henryka, Zygmunta III., Władysława IV., Stefana, Jana Kazimierza, Michała, Jana III., Augusta II. i Augusta III. swieżo zeszłego wykonanej nie odmieniając, poprzysięże, i to wszystko konstytucyją approbować będzie.

Na takowy projekt gdy generalna zaszła zgoda, i podpisanym został, zabrał głos Jmć P. Stadnicki poseł bełzki wyrażając w nim, aby kiedy interessa po części znacznej zakonkludowały się i sejm też kończy się, wolno [k. 116v.] mu było przymówić się, aby Ichmć ad pacta conventa delegowani przysięgę taką, jaką zawsze czyniono, wypełnili.

Confirmavit to w głosie swoim Jmć Pan Kochanowski kasztallan czechowski, aby taż przysięga wykonana była rekomendował oraz stanom zgromadzonym niejakiego JPana Staszeńskiego rotmistrza sprawiedliwą jakąś pretensyją mającego.

Po tych głosach nastąpiło czytanie projektu expensa wszystkich, którekolwiek podczas tego bezkrólewia przypadać będą, aby Ichmć podskarbowie utriusq[ue] gentis za assygnacyjami przez Xcia Jmci Prymasa z przytomnej rady wydanemi ze skarbu Rzpltej zastępowali, zalecającego, i przyjącie in rationibus na przyszłym sejmie deklarującego.

Ten projekt powszechne znalazłszy zezwolenie, podpisanym został.

Przeczytany jest inny na zniesienie exofficiorum in hancce sucum opisujący, [k. 117] że ponieważ miasta są ozdobą królestwa a w ruinach znajdujące się nie przychodzą do reparacyji przez racyją exofficiorum, zaczym ciężar ten w miastach: Krakowie, Lwowie, Warszawie, Lublinie, Radomiu, Piotrkowie, Poznaniu, Grodnie, Wilnie i innych teraźniejszą konfederacyją stany Rzpltej znoszą, i ich possessyje, ulice, grunta ab exofficio zupełnie uwalniają na wszelkie publiczne zjazdy, tym warunkiem, aby stancyji do najęcia na funkcyjach zostający potrzebując nie drożej je płacili, jak podług proporcyji taxy domów po 15 od sta nie przenosząc wyżej.

Przeczytany ten projekt gdy pomiędzy jednemu zupełnie go approbującemi, a innemi totaliter reprobującemi, zaś trzecimy i czwartemi względem innych miast expresse nazwiskiem dołożenia przymawiającemi się wielkiego nabawił posłów i senat in tantum rozmawiania się, iż wielu z miejsc swoich ruszyło, odłożonym jest, a na miejsce jego przeczytanym został inny o ważnosci dekre[k. 117v.]tów i zapisów in hance sonantiam uformowany, iż w nim wszelkie dekreta w trybunałach, grodach, ziemstwach, i innych subselliach od dnia śmierci królewskiej, aż do publikowania stanowienia Xcia Jmci Prymasa interregnum ogłaszających uniwersałów stanowiona wyjąwszy zaoczne i te, które vim legis sapiunt in pleno robore przez teraźniejszą konfederacyją approbantur a w otwartych księgach wszelkie poczynione zapisy, relacyje, roboracyje, manifesta i inne cuius vis nominis transakcyje mocą zgromadzonych stanów confirmantur, gdzieby zaś dotąd księgi zawarte były, uchwałą sejmu niniejszego ut referantur, moc pozwala się.

Po przeczytanym tym projekcie odezwał się Jmć P. Bystry poseł zakroczymski haec inferendo formalia: a o tym manifeście co mówiemy któren jest swieżo w grodzie warszawskim przeciwko nam samym uczyniony.

Z w[oje]w[ó]dztwa poznańskiego skoro się poseł [k. 118] odezwał względem rozdwojonych tamecznym i kaliskim w[oje]w[ó]dztwach sądów kapturowych o przyjęcie projektu dopraszając się dał okazyją drugim posłom do wyznania, że podobneż sądy i w innych, jako to wołyńskim, brzeskim kujaw[skim], inowrocławskim, bracławskim w[oje]w[ó]dztwach oraz Prowincyji Litt[ewskiej] równie podwójne znajdują się.

Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski głosu uprosiwszy, wyraził, iż jako to jest dawnym przysłowiem utwierdzona, że flere et manifestare cuiq[ue] licet, tak o manifestach warszawskich nic by nie mówił, gdyby te przeciwko komu innemu, a nie Rzpltej uczynione były; lecz ponieważ te przeciwko skonfederowanym stanom na zaszkodzenie im są umysnie zaniesione, przeto aby annihilowane et pro irritis oddalone zostały, sądził być za rzecz koniecznie potrzebną.

Jmć P. Piaskowski poseł wołyński jeżeli st[aros]ta warszawski po uczynionym in 1762 anno coram actis metrices regni, pod któren czas był także z wielo tu przytomnemi na funkcyji [k. 118v.] manifeście miał moc otwierać grody i akta jego bez pozwolenia Rzpltej o rezolucyją wraz z Jmć P. Męcińskim posłem wieluńskim instabat.

Jmć P. Gurowski poseł poznański, że stany poszły in confederationem, kassowania manifestu warszawskiego nie życzył.

Jmć P. Małachowski poseł łomżyński przytaczając 1696 roku przykład, w którym P. Ortyński równie, jak się teraz stało uczynił był przeciwko convocationis sejmowi manifest, a przecież Rzplta nie skassowała go, wniósł, aby manifestowi warszawskiemu dać pokój.

Z w[oje]w[ó]dztwa poznańskiego poseł annihilowania manifestu warszawskiego jako w czasie dopiero zaczynającego się sejmu uczynionego nie życząc o skassowanie ad acta zakroczymensia przez Xcia Jmci biskupa krakowskiego bardziej instando, retulit, iż ten pressé przeciwko skonfederowanej już [k. 119] Rzpltej uczynionym został.

Jmć P. Szydłowski poseł warszawski Jmć P. wołyńskiemu refutando, eksplikował, że susceptant nie od s[taros]ty, lecz od pisarza dependuje, nie można było dalej wyrozumieć, bo Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski o głos dla siebie dopominający się przeszkadzał Jmć P. warszawskiemu i audyjencyją na pretendowany głos zjednawszy sobie, tenże Jmć P. w[oje]w[o]da eksplikował się, iż nie z inszych racyji, szczegulnie tylko z tej okoliczności, że przeczytanym projektem kiedy też ekscepcyji wszystkie approbantur manifesta, toć i warszawskie pod tę approbatę podpadać mogące, powszechnego dobra miłością wzbudziły go do odezwania się, aby prześwietnym stanom uczynił w tej mierze z obowiązku sumienia pochodzącą refleksyją podając ją sub decisionem, jako znający się obowiązanym być Rzpltej, gotów jest zawsze pluralitatem sequi.

[k. 119v.] Jmć P. Sosnowski poseł brzeski kujaw[ski] głos intuitu projektu comissionis do żupp tak krakowskich, jako też i sandomirskich jeszcze na dniu wczorajszym zamówiony dziś zabrawszy względem soli suchedniowej z szamburskich żupp na w[oje]w[ó]dztwa należącej się pro enucleanda quantitate cytował konstytucyą 1576 i inne, tudzież, aby podwyższona taż sól więcej nie była, iżby cenę comissarii raz na zawsze trwającą opisali i ustanowili dopominając się in transgressores paenam in mille marcarum statuendam proposuit, aby względem praemissorum uformowany projekt przeczytanym został, dopraszał się.

Jakoż przeczytany jest projekt sekretarzowi sejmowemu oddany; a skoro czytanie jego skończyło się, odezwał się za raz z prozbą do tej materyji o głos Jmć P. Dobiecki poseł sandomirski, któren in sensum Jmć P. brzeskiego kujaws[kie]go idący względem soli suchodniowej na powiaty, i folwarki w[oje]w[ó]dztwa sandomirskiego seor[k. 120]sivé należącej konstytucyje 1601, 1623 et 1654 cytując pro executione ich aby też od w[oje]w[ó]dztwa przyjęty był projekt, dopraszał się.

Jmć P. kasztelan poznański większego nie rozumiejąc nieporządku jako jedną materyją rozpocząwszy, do drugiej, trzeciej, czwartej postępować, dziesięć zacząć, a jednej nie skonczyć prosił o decyzyją względem rozdwojonych sądów, aby wniesiony przez Jmć P. poznańskiego projekt pro informatione Rzpltej był przeczytany, a dla utrzymania sprawiedliwosci Xcia Jmci biskupa poznańskiego prerogatywy, approbowanym został.

Jmć P. stolnik lit[ewski] poseł warszaw[ski] Jmć P. brzeskiemu lit[ewskiemu] contrarie odpowiedając, że potrzebna jest dekretów i transakcyji wszelkich á die obitus regis ad denunciationem uniwersałami interregni w grodzkich, ziemskich, i trybunalskich jurysdykcyjach zaszłych approbacya, allegavit racyją, że przez omylne niektórych obywate[k. 120v.]lów zdania o nieważność ich pozachodziły manifesta słowo tylko z tej approbacyji, manifesta wyrzucić życząc co się tyczę sprawiedliwego Ichmć PP. poznańskich i kaliskich żądania, aby sądy podwojone jedne w drugich jurysdykcyją nie wpadały, a tym samym sprawiedliwości nie oddalały złączył zdanie z niemiż, aby względem tychże projekt był przeczytany.

Jmć P. Dłuski poseł z Inflant Koronn[ych] odezwawszy się, proposuit, aby projekt przeczytany to w sobie zawierał wyrażenie, iż susceptę manifestów, a nie istność ich, które zawsze w sądzie ex rationibus iuris cassari mogą approbuje.

Jmć P. Ostrowski poseł bracławski zniesienie kancellaryji, które sobie [w] w[oje]w[ó]dztwie prywatne poczynili domawiając się aby też od w[oje]w[ó]dztwa jego projekt był przyjęty dopraszał się.

Nastąpiło czytanie projektu od Ich [k. 121]mość PP. poznańskich uformowanego, któren sądy kapturowe z pierwszego od Xcia Jmci biskupa poznańs[kie]go zagajenia approbujący, sędziów spod zagajenia Xcia Jmci w[oje]w[o]dy poznańskiego kassuje i w jurysdykcyji - ich zaszłe dekreta i processa annihiluje.

Po przeczytanym tym projekcie Książę Jmć Prymas w głosie swoim, aby kiedy od w[oje]w[ó]dztw poznańskiego i kaliskiego podany projekt znajduje swoją u stanów Rzpltej akceptacyją, i inne też w[oje]w[ó]dztwa różne sądy mające, podobne projekta na dzień jutrzejszy wygotowały, wyraziwszy, sessyją solwować rekommendaował[s].