Sessyja Dwunasta

d[ie] 21. Maii

Książę Jmć Marszałek sessyją dzisiejszą zagajając względem przystąpienia do podpisania przeczytanego na dniu onegdajszym intuitu konferencyji projektu o zgodę prześwietnych stanów percontabatur, na co Ichmć posłowie respondentes gdy jedni cum assensu [k. 86] odzywali się, a inni o powtórzenie przeczytania dopominali się, zabrał Jmć X. biskup kijowski pierwszy raz do senatu na dniu dzisiejszym przybyły następujący głos, dając w nim przyczyny, że oddalony a corpore Reipu[b]licae, wraca na łono onejże mutando consilium in melius, z uznania i poznania tego, jako consulere patria est maxima virtus, a rozsiane o nim zoila krytyki w wiecznej grzebiąc niepamięci, za heroiczną rzecz osądził bene agere et male audire co do pierwszej cząstki podpisania się jegoż na manifeście, amicus personarum, a do drugiej inimicus modi agendi, kiedy furor arma ministrabat, a rady wolne sub armis odprawiać się nie powinny, quis fuit horrendos primos qui protulitenses? horrendus gladius ferreus ipse fuit. Protestował się przed Bogiem, że familią kochając bardziej niż siebie, a dobro Ojczyzny, niźli krewnych swoich, miał racyją obawiania się aby non konformistów nie zdał się być conformis właśnie w tym czasie, kiedy Ichmć dissidentes [k. 86v.] projekt swój wielo niesłusznemi napchwaszy prozbami, do sprawiedliwej go w zbudzali bojaźni, ne fides in regno dominans detrimentum patiatur. Lecz kiedy mimo tychże dypydentow[s] usiłowanie wiara s. zachowaniem praw dawnych ubezpieczona, i miłości braci skonfedrerowanej nierozerwany związek ciągnie go do wspołecznosśi, jak ją chętnie amplectitur, tak instanter prosi, aby pierwszy porwania się do oręża author czyli już wiadomy, czyli dopiero znaleźć się mający, tanq[ua]m maledictu candela extinctor, capite plectatur, et quisqu[is] ille fuerit, niech będzie na niego dekret gotowy, nikogo w tym niegorszący, że zelo pro domo libertatis zelatus mówić musi nie jak biskup, lecz jako senator, aby paena capitis przypłaciła capitale crimen, któremu tak haniebnie sławny naród szpecącemu występkowi, aby ukaraniem skutecznie zabiegło się, a Ichmość arbitri by też w cyrkuł Ichmciów posłów nie mieszali się, godziwego szlachcie szabel noszenia, a bardziej z pistoletami do izby [k. 87] wchodzenia na swoich braci jakby na żubry, nie używali, ut non luat, surowej życząc na sejmie teraźniejszym ustawy, przywodziłoraz z rozróżnionych partyji sectorum malorum liczne przykłady, aby odłączonych za domową niezgodą a Republica braci, więcej miłością aniżeli nienawiścią ad unionem jednając, przynajmniej raz jeszcze do nich naznaczone było á statibus poselstwo, które przemagających refleksyji pełne zagrodziłoby drogę cywilnej wojnie, krwi rozlania wiele, a triumfu żadnego podług pospolitego przysłowia: Sive vinco sive vincor, semper tamen maculor, przynieść niemogący.

Xżę Jmć Prymas temuż Jmć X. Biskupowi, że go Rzplta w zbłąkanym od trzody baranku za godnego senatora i pasterza niemniej mile, jak z wszelkim ukontentowaniem przyjmuje, oświadczywszy, iż w statecznych dla niejże trwać będzie sentymentach, pewne wyraził stanom zgromadzonym spodziewanie a jako na dniu onegdajszym rekomendował stanowi rycerskiemu, aby ułatwiając jedną rad [k. 87v.] teraźniejszych materyją, wrywaniem się do innych, czasu nie wycieńczał, tak ponieważ przeczytane projekta oczekują decyzyji względem podpisania onychże, dla zniesienia zachodzących o przyznanie tytułów trudności, rekwirowawszy Ichmć dworu peterburskiego ministrów, odebrał od nich rewers taki, jaki dla informowania się stanów by był przeczytanym, przyniósł do senatu z sobą. Zaś Ichmć ministrowie pruscy równie o podobneż Rzpltej upewnienie rekwirowani, ponieważ referują się do dawnej deklaracyji swojej o stwierdzenie jej dopiero do monarchy pisać mający, przeto aby i taż deklaracyja jeszcze raz przeczytaną została, osądziwszy za rzecz potrzebną, zdało mu się tym czasem przestać na pomienionych dowodach, gdy Ichmć do konferencyji naznaczeni powinni będą przerzeczonym Ichmć ministrom nieodstępnie wraz z nim dopomnieć się, aby ich oświadczenia niezawodny odebrały skutek.

A zatym nastąpiło czytanie rewersu [k. 88] od Jchm PP. rosyjskich ministrów hrabi Kejzerlinga i Xcia Repnina podpisanego w brzmieniu takowym, że Imperatorowa Jejmć Rosyjska tytułu Całej Rossyji używająca, jako pod tymże nazwiskiem do żadnych gruntów ziem, possessyji i własności Rusi polskich najmiejszej pretensyji zakładać nie powinna, tak owszem przeciwko wszelkim uzurpatorom gwarrancyją czyniąca osobliwszej w tym punkcie deklaracyji w niedzielach siedmiu własną swą ręką podpisać nie zaniedba.

Po takowego Ichmć PP. ministrów rosyjskich oświadczenia przeczytaniu, nastąpiło przeczytanie danej od Jmć P. rezydenta prus[kie]go w respons Xciu Jmci Prymasowi noty, której contenta, że się już w wyższej namieniły sessyji w miejscu tym nie znajdują potrzeby.

Czytał dalej Jmć P. sekretarz sejmowy projekt względem reassumowania konferencyji ułożony, et de contentis w onegdajszej sessyji wytknięty, w którym słów iure et legaliter wy[k. 88v.]rażonych że nie wygluzowano, dopominali się Ichmć posłowie, aby zamiast ich podług sojuszów i traktatu Grzymałtowskiego expressum było. Chcieli o to zabierać głosy, lecz ponieważ to ubliżono dopominającym się, interlocutorié tylko przeto przeczytany projekt naganiali niektórzy posłowie, iż w nim ani salva tytułów Królowi Polskiemu należących się była ostrzeżona, ani rewersów dopomienie się zaleconym zostało.

Lecz skoro tenże projekt in eiusmodi sensum poprawiono, że też tytuły aby granicom, gruntom i własnościom Rzpltej Polskiej, tudzież tytułom królewskim, aby żadnego uszczerbku nie przyniosły od samych monarchów Ichmć ad conferentias deputati podpisane rewersały ad mentem tejże konstytucyji otrzymają za okrzykniętą zgodą tak Xżę Jmć Prymas, jako i Xżę Marszałek podpisali się.

Po zaspokojeniu tego projektu względem [k. 89] czasu sejmu elekcyji przeczytanym został równy jak poprzedzający w sessyji onegdajszej wyrażony z tym przydatkiem, aby jak najprędzej sejm electionis odprawić się mogący nad czas sejmom ordynaryjnym w 6 niedzielach przepisany, dłużej nie przeciągał się.

Na ten projekt jak generalna zaszła zgoda, tak nieomieszkanie przez Xiązęcia Jchmc Prymasa podpisany został.

I dopiero po podpisaniu zabrał głos Jmć P. Kuczyński stolnik i poseł mielnicki, w którym osieroconej Ojczyżnie jak najprętszego życząc obrania króla, że jednak w[oje]w[ó]dztwo podlaskie pospolitym ruszeniem 10 chorągwi na elekcyją wysłać powinne na dostateczne rozporządzenie niemałego potrzebować musi czasu, a więcej jeszcze inne od Warszawy odleglejsze, dwudziesty dzień sierpnia sejmowi naznaczony, aby przynajmniej tygodniem mógł być spóźnionym, in diem post Bartholomei dopraszał się tudzież strój francuzki polskiej sukni krzywdę przez wsty[k. 89v.]dzenie się jej czyniący, zarzuconym został, a przyszły regnant nie tylko na elekcyją, lecz semel pro semper wraz z senatem polskiego kontusza i żupana używał, na fundamencie poprzysiężonej instrukcyji warunku tej okoliczności inter pacta conventa mieszczącego się efflagitabat, ekscypując jedynie tych, którzy wojskową w cudzoziemskim authoramencie służbą obowiązani nie mogą odmienić munduru swego. Oraz aby Ichmć XX biskupi tak, jak się praktykowało nominować króla żadnej mocy niemający, przywłaszczyć jej sobie tym pewniej nie ważyli się im mocniejsze w tej mierze obostrzenie abusus powinno by ich arcere od samejże uwłaczającej myśli powadze Xcia Jmci Prymasa. Ten zaś aby też nie wprzód podał kamdydata[s] do korony, póki generalnej ab electore populo nie usłyszy zgody, nowego ostrzeżenia życzył.

Jmć P. Poleinowski poseł halicki ad mentem instrukcyji swojej przymawiając się czytał ją w następujących punktach, aby kiedy praktyki i intrygi cudzoniemskie[s] zwykły sejmy zrywać i wycieńczać, Ichmć posłowie jak najusilniej starali się de modo concludendorum consilioru, [k. 90] aby ekonomia publiczna skarbu koron[ne]go obwarowanie i inne materyje przewłoki nieucierpiące non nisi za ustanowieniem dochodzenia obrad, odłożonemi były do sejmu ordynaryjnego.

Przerwał głos takowy Jmć P. Krajewski instygator kor[onny], poseł ciechanowski aby w inne nie wdając się instrukcyji materyje, Xżę Jmć Marszałek projekt powszechną zgodą znajdujący się podpisał.

Jmć P. Dzieduszycki podkomorzy i poseł halicki Jmci P. Ciechanowskiemu respondendo że sejmu teraźniejszego istota jest exorbitantias uspokajać, a pod ten punkt niedochodzenie sejmów instrukcyją jest zalecone, ut modus concludendorum consilioru stabiliatur, czytanie instrukcyji od kollegi jego sądząc być non extra materiam, o satisfakcyją onejże dopominał się.

Jmć P. Sosnowski pisarz W. Lit[ewsk] i poseł brzeski lit[ewski] propozycyje podane do rozważenia de modo concludendorum consiliorum et pluralitatis na sejmach sądząc być wyciągającemi dłuższej deliberacyji po podpisanym względe[m] sejmu electionis projekcie do propozycyji, nie kto, lecz jaki ma być za króla obrany, przystą[k. 90v.]pienia życzył, aby w czasie swoim po cudzych jakoby po żebraninie nie biegając krajach, ad mentem prawa: rex catholicus esto, a za jego przydatkiem: sapiens, fortis et magnanimus, spomiędzy Polaków wybrać jednego z matki i ojca Polaków urodzonego, w prawach ojczystych wychowanego, a nie tylko doskonałego, ale też, iżby do dźwigania rządu był zdolniejszym, laty nieobciążonego, do berła wezwać, i wezwanego na tronie pro decoru ać felicitate gentis osadzić.

Po skończonym tym głosie Xżę Jmć Marszałek stanu rycerskiego mentes exquirebat, jeżeli zupełna zachodzi zgoda, aby projekt względem sejmu przez Xcia Jmci Prymasa ex resonatu już podpisany, on go też pro nomine izby poselskiej podpisał, na co gdy reposuerunt generali assensu Xżę Jmć Marszałek podpisał się.

Jmć P. Horaim poseł wileński tylko do Jmć P. brzeskiego lit[ewskiego] łącząc zdanie swoje, gdy z instrukcyją, aby przyszły regant, nie cudzoziemskiego, lecz polskiego używał stroju, odezwał [k. 91] się, tudzież nie zagraniczny, lecz rodowity Polak berłem rządził, ex mente wspomionej instrukcyji o warunek dopraszał się.

Xżę Jmć Prymas jak reposuit, iż ta materyja seorsive traktowana będzie, tak względem relationis sejmików wysłuchania projektu domagał się.

Jakoż nastąpiło czytanie projektu tegoż, lecz skoro usłyszeli w nim dzień 9 lipca dla tychże sejmików przypadający, jako wiele o odmienienie jego instabant, tak na sprzeczkach niemało upłynęło czasu dla tej samej przyczynym[s], że księstw zatorskiego i oświęcimskiego, tudzież ziemi halickiej ordynaryjnie 8 dniami prędzej przed innemi w[oje]w[ó]dztw i w tymże projekcie nie wyrażono. Która dysputa przez ruszonych z miejsc swoich senatorów, i samegoż Xcia Jmci Prymasa, gdy tundem[s] ułatwioną została poprawiony projekt, sejmiki relationis i ante elekcyjne w[oje]w[ó]dztwom, ziemiom i powiatom tak w Koronie, jako i w W. X. z Lit. tudzież księstwom zatorskiemu i oświęcimskiemu, oraz ziemi halickiej na dzień 9 lipca w roku teraźniejszym naznaczający.

[k. 91v.] Że zaś generał ziem pruskich przedkonwokacyjny nie doszedł, i sądy kapturowe nie są ustanowionemi, przeto tak dla ustanowienia tejże jurisdykcyji, jako też dla rozporządzenia jakim sposobem na następujący electionis sejm też ziemie stawić się będą miały generał tymże w[oje]w[ó]dztwom pruskim na przerzeczony miesiąca lipca dzień dziewiąty, któren poprzedzić mają po w[oje]w[ó]dztwach sejmiki, determinujący, gdy przeczytanym został za powszechną zgodą podpisany jest od Xcia Jmci Prymasa.

Lecz Jmć P. stolnik lit[ewski] poseł warszawski do Jmć P. w[oje]w[o]dy pomorskiego odezwawszy się, skoro wniósł, aby z ziem pruskich niezmierna posłów liczba za zwyczaj na sejmach z krzywdą innych quantitatem zachowujących prowincyji praktykująca się ad certum redukowana była numerum confirmarunt hancee illationem Ichmć Krajewski instygator kor[onny] poseł z ziemi ciechanowskiej, Małachowski st[aros]ta piotrkowski z w[oje]w[ó]dztwa sieradzkiego, i inni tak z Księstwa Mazowiec[kie]go, jako też i innych w[oje]w[ó]dztw posłowie, aby tollendo ziem pruskich abusum [k. 92] reducere posłów ad illam quantilatem, która by innych prowincyji nieprzewyższająca equiparetur im że, kiedy nie przez powszechne zezwolenie to aby nie zdało się praecipiter agere; przez turni decyzyją.

Jmć P. w[oje]w[o]da pomorski pro integritate województw swoich pruskich obstającym aby prowincyja pruska dla niecierpienia nowej krzywdy przy prawach i dawnych swoich zwyczajach hucusq[ue] nienaruszonie obwarowanych zachowana została, łaski prześwietnych stanów dopraszał się.

Ale kiedy Ichmć posłowie non consentientes o wyznaczenie turni w tej materyji instabant, zaczęli turnum in favorem w[oje]w[ó]dztw pruskich, aby ta okoliczność do dalszego suspendatur czasu, 4 tylko kresek w senacie, a jednę in equestri ordine, zaś, aby certus numerus constituatur ad mentem konstytucyji 1641 abieranie posłów z lemburgskiego, i bitowskiego powiatów po dwóch tylko nakazującej by ziemie pruskie z Koroną i W. X. Lit. diplomate incorporationis spojone w różnejże [k. 92v.] z Wielkopolską, Małąpolską i Litewską prowincyjami zostając posłów swoich liczbie w senacie 23 krysek, a w stanie rycerskim excepto jednej generalnie wszystkie in unum confluentes, aby tylko z każdego powiatu po 2 posłów rzeczone w[oje]w[ó]dztwa opisanych sobie ex veris indigenis et possessionatis miały, conclusit w 12 wotach ad illatione Xcia Jmci strażnika kor[onnego] posła sandomirskiego tegoteż dopominając się aby Ichmć Prussacy po swych w[oje]w[ó]dztwach urzęd i st[aros]twa trzymający, a u siebie nikomu mieścić się pod pretekstem pretendowanego indygenatu niepozwalający nie czynili dalszej dla tych krzywdy z któremi in unum corpus Rzpltej są uniti takowych zdań liczba co do senatu przez Jm X. sekretarza koronnego, a co do stanu rycers[kie]go przez Jmć P. sekretarza sejmowego, gdy w głos stanom opowiedzianą została meliorationem projektu Xżę Jmć Prymas na jutrzejszy dzień deklarowawszy solwowanie sessyji Jmć P.Marszałkowi W. Lit. zalecił, q[uo]d subsecutum est.