Sessyja jedenasta

Dnia 19. maja

Sessyją dzisiejszą Xżę Jmć Marszałek zagajając zaraz exquirebat á statibus congregatis, jeżeli na przystąpienie do podpisania względem konferencyji wygotowanego projektu powszechna zachodzi zgoda; na co Ichmć PP. Posłowie respondentes jednostajnym dopominali się głosem, ażeby ten projekt pierwej był przeczytanym, aniżeli podpisanym.

Gdy przeto Jmć P. sekretarz sejmowy zaczął go czytać od tych wyrazeniów, że jako zewnętrznego bezpieczeństwa warunek najwięcej należy na utrzymaniu traktatów między Rzpltą Polską, a sąsiedzkiemi jej potencyjami zachodzących, tak zachowując z [k. 79] niemiż dobrej harmonii nienaruszoną stałość względem spodziewania się od nich równej wzajemności do reassumowania konferencyji i na nichże w przytomności Xcia Jmć Prymasa tudzież Ichmć PP. ministrów w wynikających okolicznościach traktowania, naznaczają stany ad conferendum z ministrami (tych wszystkich, których sessyja przedonegdajsza sub 16 ptis odprawiona circumscribit) zalecając onymże, aby tak wzgledem desideriorum w[oje]w[ó]dztw o satisfakcyją jako też intuitu wolności polskich i kraju, aby im się żadna krzywda i uszczerbek nie dział, tudziesz ratione sądów pogranicznych ustanowienia, i w punktualności obwarowania, confer akt, gdy do przyznania tytułów przyszło, aby też tytuły krajowi, własnościom i granicom iure et legaliter należącym od Polski nie szkodziły, zaraz wszyscy nieomal, posłowie dalsze czytanie przerwawszy, aby te [k. 79v.] słowa: iure et legaliter wyrzucone, a na ich miejsce: uti in possessione polonica, wpisane zostały, dopominali się. Nastąpiła dalsza czytania tegoż projektu kontynuacyja, ale kiedy przyszło do tego punktu, aby Ichmć conferentes na przyszłym electionis sejmie de tractatis et resolutis informationem, stanibus Reipubl[icae] uczynili; iterum Ichmć posłowie z tym insurrexerunt domaganiem się, aby klauzula salva approbatione vel reprobatione dołożona została, tudzież intuitu tytułów rewersalia et diplomata authentica dopominane były.

Kiedy z projektu tego wszczęta lukta podpadała racyjom coraz większej kwestyji, Xżę Jmć Prymas głos zabrawszy, aby ten projekt pro ulteriori deliberatione na poniedziałek był odłożony, a interea dalsze materyje resolvantur podług wydanych propozycyji intimando je tym sposobem sub n[umer]o 5to. determinationem czasu jak prętko i jakim spo[k. 80]sobem ma się odprawić elekcyja. Sub n[ume]ro 6to król przyszły non quis lecz qualis być ma. Sub n[ume]ro 7mo kondycyje albo pakta conventa kiedy i przez kogo być mają układane, sub n[ume]r[o] 8vo sejmików relationis opisanie, sub n[ume]ro 9no sejmu przyszłego elekcyjnego czasu oznaczenie, o cierpliwość tym czasem dopraszał się, aby względem internae securitatis na sprawiedliwości etiam fundującej się wysłuchany był projekt na ten koniec wygotowany.

Lecz Jmć P. Rzewuski pisarz kor[onny] a poseł halicki odezwawszy się intulit, że podobno Xżę Jmć Prymas przepomiał, iż interess skarbu koronnego najpilniejszy, zamiast na początku, aż na koniec sub n[ume]ro 18vo w propozycyjach swoich położył.

Domawiali się i inni względem skarbu tegoż, aby calculus de perceptis et expensis nieodwłocznie recipiatur, lecz część posłów nierównie w większej liczbie temu sprzeciwiająca się gdy o czytanie projektu iuxta ordinem propozycyji serio instabant i Xżę Jmć Prymas pluralitatem sequendo, że w po[k. 80v.]niedziałek nieodkładnie do skarbu koron[ne]go przystępując pro recipiendo calculo tam ex senatu q[ua]m equestri ordine deputatos pewnie wyznaczy, Jmci P. halickiemu reposuit, nastąpiło de omnium consensu czytanie projektu intuitu securitatis in iustitia fundantis, który niesprawiedliwość hucusq[ue] po subselliach tak dalece panującą, że ani korrektura trybunału w swojej zachowuje się mocy przez zagęszczony po sejmikach nierząd i utrzymywanie pseudoelektorów w początkach swoich naganiając, i aby sprawiedliwość z sądu wygnana do swojej wróciła się istnosci, teraźniejszej ustawy opisaniem chcąc mieć za skuteczność, zupełnego przy honorze, fortunie i własności bezpieczeństwa, aby na fundamencie 1610, 1631, 1685 i wiele innych dawniejszych konstytucyji wszelkie elekcyje posłów, deputatów, pluralitate votorum absolvantur, osoby zaś niemniej jak 24 lat mające eligantur. Constutuit oraz, gdyby równość kresek zdarzyła się, tedy aby jeden [k. 81] drugiemu pierwej za kondydata podanemu ustąpił, zaś starostowie grodowi a w niebytności urzędy ziemskie de nomine et cognomine szlachtę pluralitatem formującą w regestr zapisywały, zaś kreski u stolnika marszałek konnotował sub paena quingentaru[m] marcarum iniungit. Laudum i vota aby zaraz w kościele przez marszałka i sześciu assessorów podpisane były, sejmiki zaś nie raniej jak o ósmej godzinie zaczynały się, disponit.

Krzyknęli jedni zgadzając się na ten projekt, lecz drudzy po większej części sprzeciwiając się, jedni o głosy, inni o turnum dopraszali się.

A w tym rozgoworze Jmć P. w[oje]w[o]da pomorski głos zabrawszy, o podskarbich i ich sukcessorach skoro zaczął mówic, od posłów, iż głos swój extra materiam dyrigował, praeruptus nieco zatrzymać się muszący tande[m] intulit, iż jako należy się Rzpltej pilnie wejrzeć w rachunek percept, już to z zna[k. 81v.]cznych i każdemu wiadomych prowieniencyji, już też z zmieniania pieniędzy, podatków z cełł i komór wybierania do skarbu wchodzących a z niego nie wiedzieć gdzie się podziewających, tak aby osoby zagraniczne et civitatenses na urzędach skarbu tegoż z jako to Tyli i Schwartz tudzież wiele innych tymże podobnych, które ad praesens conservantur, w dalszy czas non foveantur, nowego ustanowienia i zabronienia życzył.

Jmć P. Zbijewski kasztelan kaliski z nie dochodzących przez zrywanie sejmów Rzpltej rad, wszystkie złe, doświadczeniem wywodząc skutki, aby sposób konkludowania obrad był nieodwłocznie wynaleziony, wielo animabat reflexyjami.

Jmć P. Dzieduszycki podkomorzy i poseł halicki względem zagęszczonych w jurisdykcyjach niesprawiedliwości przeczytany projekt sądząc być generalnej approbacyji godnym, aby jeszcze sequentia do niego przydane były, instabat, jako to, aby suffragia przez żądają[k. 82]cych funkcyji zakupowane nie były, i na sprzedających je paenalitas constibuatur, 2do sejmicki[s] aby na miejscach zwyczajnych a nie gdzie indziej peragantur, 3tis aby ad venae z innych w[oje]w[ó]dztw dopóty careant activitate, póki przed grodem w regestr wpisani własnych mieć nie będą possessyji , 4to aby obrany przysięgał, że o kreski niestarający się, ani że kupił, ani obiecał za nie, 5to gdy zbieranie suffragiorum niemałego potrzebuje czasu a elekcyje są dziełem dnia jednego, przeto, aby przynajmniej dzień jeszcze drugi, kiedy nie trzeci sejmikom był przydany, tudzież, aby oppozycyja przeciwko niemającemu possessyji valeat, - proposuit. 6to aby dla przyśpieszenia odległym w[oje]w[ó]dztwom sprawiedliwości trzecia z Trybunału kadencyja we Lwowie agitowała się, ustawy prawa exposcebat.

Jmć P. stolnik litew[ski], poseł warszaw[ski] dla doskonałego o tej materyji traktowania przeczytany projekt od Xcia Jmć Prymasa pro[k. 82v.] ulteriori deliberatione na poniedziałek odłożony aby copiatim przez Xcia Jmci Marszałka był na generały w[oje]w[ó]dztw oddany instando, dziękował Jmci Panu haliskiemu[s] za wiele rzeczy do niegoż potrzebnych przydatek, hoc excepto, aby przysięga 1726 deputatowi jako nic nie wziął przydana skutku żadnego nieodbierająca i jednak Boga tylko obrażająca dla niesprowadzenia większej od tego pana na kraj za krzywoprzysięstwa zemsty non statuatur inna, gdy popularitate o funkcyje starać się wolno, każdy więcej w affektach zyskać może układnością, aniżeli kresek zakupowaniem.

Jmć P. Sosnowski poseł brzeski lit[ewski] nie chcąc, ani mysląc dobrego przerywać projektu, kiedy Jmć P. stolnik podał sposób aby na piśmie był generałom rozdany intuitu obwarowania pluralitatis, o exekucyją prawa de modo concludendorum consiliorum ustanowionego dopominał się auctionem sit Rzpltej [k. 83] sądząc być per omnia necessariam.

Jmć P. Męciński poseł wieluński instrukcyją pojazując[s] liberum veto ostrzegał.

Jmć P. Dłuski poseł z Inflant Koron[nych] dość chwalebną Trybunału ustawę wywodząc i względem sprawiedliwości cedere unicuiq[ue] quod suum est, nie drogę prostować, lecz zdrożnosci sumienia zapobiec życząc, prawo 1578 o obieraniu sędziów ustanowione, aby osoba godna, cnotliwa, osiadła i zwyczajów sądowych wiadoma eligatur, a Trybunał z dobrego wyboru fundetur et iuramenta non multiplicentur, poszedł in sensum Jmć P. mazowieckiego ad illationem Jmć P. halickiego, tego non nisi do dawnej przysięgi przydania punktu ex optando, jako o funkcyją żadnym nie starał się sposobem.

Powstało na ten punkt wielu posłów szemranie, w którym Jmć P.Lassocki poseł i st[aros]ta gostyński głos zabrawszy i zdanie JPana mazowieckiego pochwaliwszy, circa liberu veto ut pupillam libertatis dłuższej życzył uwagi

[k. 83v.] Jmć P. Kossowski poseł brzeski kujawski przez liberum veto wszelkiej niedopuszczające rady zrywanie sejmów naganiając, do ustanowienia większości głosów zdanie swoje conformavit.

Xżę Jmć Prymas względem tego projektu jako na poniedziałek odłożonego, dalszego głosów zabierania niszcząc przystąpienie do piątego propozycyji punktu elekcyja kiedy, i jak się ma odprawić, soasit.

Jmć P. Bukowski poseł sanocki sentyment wspaniałej duszy: Amici diem perdidimus, w Xciu Jmci Prymasie wielbiąc, jak o przystąpienie do proponowanego względem elekcyji punktu i[n]stabat, tak intuitu przeczytanego i ad deliberandum odłożonego projektu przymówił się, aby nie przysięgali na to, że o funkcyją nie starali się, lecz jako za kreski nie płacili.

Jmć P. Piaskowski poseł wołyński vinculo instrukcyji swojej obstrictus póty do odmiany generalnego Rzpltej rządu przystępo[k. 84]wać dissuadebat, póki nowy król nie będzie obrany.

Jmć P. stolnik lit[ewski], poseł warszaw[ski] z w[oje]w[ó]dztwa mazowieckiego reposuit Jmć Panu wołyńskiemu, iż dobrze uczynił, że mentem instrukcyji swojej adimplevit, tej więkrzości głosów przeszkodzić niemogący, która na teraźniejszym sejmie wszystko concludit.

Jmć P. Ossoliński st[aros]ta i poseł drohicki do projektu pluralitatem na sejmiki wprowadzającego przymawiając się, chętnie by na niegoż zezwolić oświadczył się gdyby go instrukcyja w tym na sumieniu dyspensować mogła, która że koniecznie contra praemissam pluralitatem ostawać rozkazuje, pozwalać na nią niemogący wziął się ad referendum do pozostałych w domach braci ziemi swojej.

Jmć P. Małachowski poseł sieradzki po śmierci króla Zygmunta intuitu conferentiarum 1632 zaszłe prawu zachować życząc, do przeczytanego projektu to też etia[m] superaddi radził, aby elekcyja względem [k. 84v.] deputatów przepisana do podkomorzego i urzędu ziemskiego, tudzież w[oje]w[ó]dztw i starostw elekcyji podpadających równie ściągała się a innotescencyje czyli uniwersały dwiema niedzielami przed terminem elekcyji niezawodnie oblatowane były, oraz zamiast lat 24 etiam lat 16 mający capaces byli funkcyji, przeto że i w tych leciech doskonałość sentymentów być może dojrzała.

Jmć P. Bystry poseł zakroczymski reponendo Jmć P. Drohickiemu jak pluralittem radził być koniecznie potrzebną, tak o ułożonego względem niejże przez Jmć P. Wilczewskiego posła wiskiego projektu i mowy na generały rozdanie przymówił się.

Jmć P. Szadurski poseł Inflant Litewskich gdy żadne państwo stać długo bez rady nie może, a czas teraźniejszy najpożądańszy jest do radzenia o dobru publicznym, zaś zrywanie sejmów znosi equalitatem iuris et paenae i wprowadza depotyzm zakazujący dobrze czynić Ojczyźnie, pozwoliwszy mianą w tym [k. 85]punkcie przez Jmć P. w[oje]w[o]dę inowrocławskiego wzbudzającą ad medendum malis mowę, obligowany instrukcyją w[oje]w[ó]dztwa swego prosił, aby sposób dochodzenia sejmów był opisany per pluralitatem circumscripta[m], et limitatam ile i od JPana Wilczewskiego posła wizkiego uformowany projekt otwiera do tego prostą drogę, teraz zgromadzone stany szczęśliwie prowadzić mającą, kiedy pluralitas pluralitate stabiliri powinna.

Jmć P. Dobiecki poseł sandomirski odezwał się z tym głosem, iż jako rzeka na części podzielona małe sprawuje strumiki, tak rozłączone królestwo osycha i niszczeje, a przeto przez miłość dobra publicznego zdało mu się, aby kiedy nie można unanimitate, to pluralitate concludantur wszelkie obrady.

Książę Jmć Prymas dla ułatwienia zachodzących względem projektu pluralitatis trudności wyznaczywszy po 3 do każdej prowincyji senatorów, do projektu wzglę[k. 85v.]dem piątego propozycyji punktu animando wysłuchanie, że aż Ichmć senatorowie i Jmć P. wizkiego projekt stratynują, declaravit.

A zatym przeczytał Jmć P. sekretarz sejmowy projekt intuitu piątego propozycyji punktu uformowany, czas sejmu elekcyji dla wygody electoris populi na obranie przyszłego króla na dzień poniedziałkowy post assumptionis in caelum G[s]V[irginis] M[ari]ae najpierwszy, to jest 20 sierpnia wyznaczający, i na ten termin zjazd samej szlachcie tym, którzy mocą prawa ad activitatem należą nie viritim, lecz pod pewną liczbą dla tych w[oje]w[ó]dztw, które by uchwałą swoją tak się dysponowały approbujący. Jak się zaś ten sejm odprawować ma i gdzie konstytucyją 1633, konfederacyją 1644 przez teraźniejszą konfederacyją odnawiający, a pod warunkiem konfederacyji 1733, konstytucyją 1736 utwierdzonej miejsce między Wolą, i Warszawą [k. 85v.] ostrzegający, marszałek stanu rycerskiego aby był przez posłów od w[oje]w[ó]dztw do okopów wysłanych obrany, sposób przepisujący.

Gdy ten projekt przeczytany został, a Ichmć posłowie przymawiać się do niego instabant, Xżę Jmć Prymas onymże że na dniu poniedziałkowym względem wszystkich projektów decydować będą mieć czas wystarczający odpowiedziawszy intuitu sejmików relationis sub n[ume]ro 8vo et intuitu króla sub n[ume]ro 6to non quis sed qualis być ma interea deliberare recommendavit i sessyją solwował na dzień poniedziałkowy.