Sessyja 10ta

Dnia 18. maja

Jako wczorajsza sessyja solwowana jest po niedokończonym turnie w[oje]w[ó]dztwa podlaskiego, tak dzisiejszą Xżę Jmć Marszałek zagajając dał zaraz głos Jmci P. Ossolińskiemu staroście i posłowi drohickiemu, który względem utrzymania wiary dość dostateczne przez poprzedzone głosy sądząc być objaśnione sposoby o dyssydentach napisane 1717, 1733 et 1736 konstytucyje, aby przez teraźniejszą [k. 71v.] ustawę reassumowane miały executionem sui sub rigore ostrzeżoną instabat, zaś reassumptionem z sąsiedzkich dworów ministrami konferencyje iudicando być per omnia potrzebną intuitu wniesionych tytułów tak reposuit, aby Rzplta onychże tak Królowi Jmć Pruskiemu, jako i Imperatorowej Jejmci Rosyjskiej mocą sejmu teraźniejszego dozwolająca provideat securitatem dla granic i possessyji swoich przez zaingrossowanie intra sancita sua takowych rewersów, któreby super eo, że pod pretekstem ich tak w kraju, jako też i w tytułach Królowi Polskiemu należących żaden nie stanie się uszczerbek, od samychże przyrzeczonych monarchów podpisanemi były.

Jmć P. Kossowski kollega rzeczonego Jmć P. st[aros]ty, jako też i inni mówiący po nim iuxta turnum posłowie na jednoż jak wiary s. katolickiej obwarowanie najpierwszą obrad powinno być materyją, tak aby dyssydenci w obrębie cytowanych 1717, 1733, [k. 72] 1736 zachowując się circa exercitium religii swojej, publicznego nie odprawowali nabożenstwa, kazań i procesyji nie odbywali, dzwonów nie używali, zborów tak jak tego dowodem jest toruński, ut supponitur za przywilejem erygowany, po miastach, miasteczkach, i wsiach nie wystawiali; zaś w starostwie spiskim nowe przeciwko prawu poczynione dyspozycyje ut tollantur, a odłączeni od Kościoła Bożego na wzór innych chrześcijańskich państw w krajach Rzpltej non foveantur, i protekcyji cudzoziemskich szukający proper duellibus agnoscantur, oraz by pieczantarze przywilejów dla osób takowych na starostwa, dzierżawy, urzędy, i s[z]arże wojskowe nie pieczentowali, warunek adiiciatur, i o skassowanie takich instrumentów quorum peremptoriu determinetur zgadzając się, jak o ublizenie przyzwoitych tytułów nikt nie chciałby narażyć się w jednomyślności z Rzpltą Polską trwającym berlińskiemu i rosyjskiemu dworom, tak przyznanie ich ad exemplum innych eu[k. 72v.]ropejskich potencyji sądząc być bojaźni żadnej niepodpadające, to ostrzegali, aby rewersa za pokazaniem wyraźnych od Ichmciów ministrów do traktowania interessu tego plenipotencyji ad acta ingrossowane były, zdanie swoie otworzyli = Jmć Pana Stankiewicza że Stambułu revocare, a na miejsce jego rezydenta innego expedire życzą.

Jnni posłowie Rzpltą Polską tak długo wolną, jak długo pobożną ollegując[s] intuitu dissidentium, aby nowe zbory przeciwko prawom wystawiane obalonemi, i przestępstwa nowej ustawy rygorem zagrodzonemi zostały, tudzież żadnych w Ojczyznie zasług czynić niemogący, de pane bene merentium ut nihil participent, i pod zasłoną warowanego sobie pokoju ampluis aby nie szyrzyli się, o obstrzenie prawa instantes, a konferencyji z ministrami postronnych dworów nie odkładnie zaczęcie iudicantes, gdy tytuły, aby na własność kraju i gruntów polskich nie rozciągały się caventur deklaracyjami, i [k. 73] rewersami, in amotionem omnis timoris przez Ichmć PP. ministrów podpisanemi zezwalać na przyznanie ich, że tym chętniej oświadczyli się, im pilniej rzeczonycch rewersów pomiędzy konstytucyje zaindukowanie żądanym zostanie. Względem Jmć P. Stankiewicza od Porty Ottomańskiej rewokowania, a innego in locum ipsius substytuowania, in magnos Xcia Jmci Kanclerza Lit[ewskiego] sensus poszli.

W[oje]w[ó]dztwo bracławskie względem konferencyji i wiary do poprzedzonych odwołując się głosów, pierwszy ex ordine jego poseł aby w[ojewo]dztwu onegoż przeciwko traktatowi Grzymoltowskiemu od rzeki Sieniucha do Lawczamy zwanego grunta polskie przez Moskwę sobie poodbierane wrócono, sądów pogranicznych lepsza punktualność servetur, Tatarzy lat temu 20 privata authoritate granice swoje rozszerzając possesyje polskie przywłaszczone restituant, Hanowi Krymskiemu permittante [k. 73v.] senatus consilio ze skarbu koron[nego] i litews[kie]go za niesprawiedliwe pretensyje niesłuszny haracz wypłacony ne in posterum similiter agatur ostrzeżonym został, gdy przewozy traktatami karłowickiemi na Dniestrze Polszce zostawione teraz interdicuntur, gdy tenże,do którego straż granic należy, teraz in contra Rempublicas egerens[s], wojska z nadgranicy wszystkie powyciągał, aby dla zapobieżenia dalszym złym dla Ojczyzny skutkom, i upomnienia się, o satisfakcyją za nastąpione ukrzywdzenia poseł od Rzpltej tak do Porty Ottomańskiej, jako też i Hana Tatarskiego był wysłanym, a względem traktatu Grzymoltowskiego de a[nn]o 1687 nastąpionego i innych pretensyji do dworu peterburskiego od w[oje]w[ó]dztwa bracławskiego zachodzących projekt ułożony, któren przeczytał w obszernych wyrażeniach, do aprobacyji był przyjętym, po uspokojeniu tego wszystkiego dopiero o tytułach radzić mogąc dopraszał się.

W[oje]w[ó]dztwo mścisławskie aby tak względem [k. 74] jemu, jako też i w[oje]w[ó]dztwu smoleńskiemu zabranych archiwów przywrócenia komissyja wyznaczona była, dopominał się.

Jmć P. Jeliński poseł mozyrski wiarę s. katolicką najprincypalniejszym praw, swobód i wolności polskich fundamentom być sądząc, względem dissydentów reassumptionem 1717, 1733, 1736 konstytucyji jako dość być wystarczającą in amotionem wszelkich abusuum rozumiał, tak tychże dyssydentów nowemi okrywać kondemnatami z tej samej nie życzył przyczyny, iżby to było irritare non samare vulnera Reipublicae a względem tytułu recognita recognoscere sądząc dla ubezpieczenia granic possessyji cyrkumferencyji onychże, aby w projekcie do tej materyji ściągającym się warunek traktatu 1787 z Moskwą, zawartego dołożonym został, tudzież w projekcie desideriorum województwa bracławskiego, aby też i powiat jego pograniczny mieścił się,dopraszał się.

Jmć Pan Dłuski poseł inflancki w [k. 74v.] w projekcie przyznania Królowi Jmć Pruskiemu tytułu, aby etiam to super additum było izby tenże tytuł do Prus polskich ściągać niemający się non deroget traktatowi welawskiemu.

Po zakończeniu się turni Xżę Jmć Prymas głos zabrawszy upewnił o dworach, że z przydanemi sobie do konferencyji tak sądów pogranicznych umowie, jako też o satisfakcyją desideriorum upomnieć się nie zaniedba wnosząc, aby do innych w czasie dalszym zachodzących okoliczności traktowania miał sobie przez konstytucyją niektórych ex senatu, et ex equestri ordine pro residentia przydanych; a względem dissydentów, że regnum powinno być orthodoxum chwaląc zelum stanu rycerskiego dla tym łatwiejszego innych materyji ułatwienia, podał sposób; aby Ichmć ex senatu et ex equestri ordine deputowani formowali projekta, i według zdań swoich ułożone dla przeczytania w izbie, iżby [k. 75] względem ich powiększenia lub pomiejszenia każdy mógł do niechże przymówić się, aby sekretarzowi sejmowemu do laski oddawali do czego nominowawszy na ułożenie trzech propozocyji Ichmciów senatorów, aby też ze stanu rycerskiego Xżę Jmć Marszałek z każdej prowincyji po 3 do każdej propozycyji z osobna wyznaczył, rekwirował; lecz pomiędzy jednemi przeczytania projektu względem wiary dopominającemi się a drugiemi sposób ten chwalącemi i o nominowanie z koła rycerskiego deputatorum Xcia Marszałka dopraszającemi się.

Jmć P. Wilczewski podkomorzy i poseł wiski głos sobie na dniu wczorajszym względem otworzenia końcem łatwiejszego materyji konkludowania się najskuteczniejszego sposobu na dzień dziesiejszy zamówiony, zabrawszy, intulit pluralitutem najkrótszy, i na potomne wieki najużyteczniejszą intuitu tak ordynaryjnych, jako też extraor[k. 75v.]dynaryjnych sejmów, tudzież wszelkich nacyonalnych rad niezawodnego dochodzenia otwierając drogę, jeżeli nie teraz, tedy nigdy do porządku zrywaniem sejmów najpotrzebniejszych Rzpltej ustaw obmyśleniu, i najbezpieczniejszych ran uleczenia przyprowadzić nas niemogącą. Względem tejże pluralitatis a statibus acceptanda czytał projekt ad satisfactionem konstytucyji 1609 modum concludendorum consiliorum żądającej ułożony. Wszelkie propozycyje per pluralitatem connotandam decidere nakazający, et liberum veto tym sposobem ostrzegający, aby verborum po miejsca nie dając, opponens też liberum veto przciwko jakiejkolwiek materyji, dał in scripto racyje kontradykcyji swojej za fundament służące, któreby altera dignoscantur pluralitate, jeżeli są sprawiedliwemi lub nie, wyłączający non nisi od większości głosów 4 materyje, jako aukcyją wojska, propozycyje [k. 76] in favorem króla i familii jego ściągające się, wypowiedzenie wojny, materyją tyczacą się wiary s., które te cztery artykuły nie pluralitate, lecz unanimi consensu decidi mają i powinny. Gdy po skończonym tym głosie Ichmć PP. posłowie do niczego przystąpić z niechceniem oświadczając się, o przeczytanie względem wiary projektu dopominali się, Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski głos zabrawszy wyraził w nim, że przy wierze s. równie z każdym obstający, tę też zachowuje ostrożność, aby miasto jej potwierdzenia nie zaszkodzić materyji wielce delikatnej i przezornej uwagi i rozwagi wyciągający. Z której okazyji by dyssydentów od szarż wojskowych nie oddalać, a w wojsku zasługujących się i o Rzpltej praw, wolności i samejże wiary utrzymanie oponującym się palmam nadgrody non praeripere osądził zdaniem swoim conservari eosdem przy dawnych prawach. Na te wniesienie [k. 76v.] stan rycerski dotkliwym okazując się, serio instabat o czytanie projektu, i wnoszącemu Xciu Jmci Prymasowi, iż w tej materyji senat jeszcze nie wotował, wielu reposuerunt, iż senat pluralitatem nie przekryskuie. A przeto gdy Xżę Jmć Prymas retulit, iż prześwietny senat wraz z nim zgadza się, in ordine czytania projektu, by JmX. sekretarz kor[onny] referat relationem conotu conotatae pluralitatis, o danie mu głosu do Jmci P. Marszałka W. X. Lit. odezwał się.

Lecz skoro tenze Jmć X. sekretarz zaczął mówić intuitu uczynienia wykonotowanej głosów większości relacyji na usilne stanu rycerskiego dopominanie się, aby pierwej projekt przeczytanym został, Jmć P. Ogrodzki sekretarz sejmowy tandem ad medium z projektem wyszed[ł]szy, gdy go w tych przeczytał wyrażeniach, że zborów nowych stawiania zabraniający, wolną non nisi starych zostawiający konserwacyją i repara[k. 77]cyją względem innych okoliczności suspendit decisionem do przyszłego koronacyji sejmu, krzyknęli wszyscy aby pod synonimicznemi słowami reparationis et conservationis tym sposobem jak się dotąd tu dzieje, nowych zborów dissidentes nie stawiali, tudzież aby pod recessem, o którym nikt na przyszły sejm convocationis nie wotował, in abusibus dalej nie szerzył się o wygluzowanie z projektu tego punktu conservationis et reparationis, tudzież reservationis, innych materyji do sejmu przyszłego fortissimé domawiając się o przepisanie jegoż i dołożenie w nim dóbr tylko dziedzicznych, a inni o naznaczenie sądu i rygoru instabant. I stąd wszczęła się wielka dysput wrzawa niektórych favore dyssydentów opponujących się, a ledwie nie wszystkich o przepisanie im jak najścislejszego prawa dopominających.

A zatym wypadło na senat per turnu wotowanie, w którym wszyscy in unum zdaniami swemi concurrendo, aby konstytucyje[k. 77v.] 1717 et 1736 in toto reassumowane były. Jmć X. biskup płocki dziękując stanowi rycerskiemu za gorliwość za wiarę s. oświadczoną, przypomiał, iż 1762 podczas funkcyji swojej wszystkich generalnie odsądził dyssydentów w Trybunale Radomskim, a zatym nic mu się nie zdawało superaddi, tylko constitutione prasenti ex equi dekret jego.

Jmć X. biskup smoleński to też etiam superaddi censuit, aby tollendo quosvis abusus subsellia świeckie executionem praw pomienionych przestrzegały. Zaś Jmć P. w[oje]w[o]da inowrocławski o traktatach między Rzpltą Polską a dworem berlińskim zaszłych wspominając, aby in contra sonantiam ichże nil novi respectu dissidentium statuatur, za rzecz Rzpltej pożyteczniejszą osądził. Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski do tegoż przychilając się zdania, co w poprzedzonym głosie swoim wyraził, toż samo i teraz confirmavit dla tego samego aby obostrzeniem dyssydentów nie urazić tych państw nam sprzyjających, w których katolicy znaj[ k. 78]dujący się powinni wzgląd swój znajdować u prześwietnych Rzpltej stanów.

Jmć P. w[oje]w[o]da inowrocławski oświadczając stanom, że w mowie swojej exkluzyją dyssidentów od wszystkich łask królewskich etiam i szarż wojskowych radził, przyznał się, że dawno traktatu welawskiego i oliwskiego nie czytał, których sancitum że dyssydentom admissyja do szarż wojskowych jest deklarowana.

A zatym gdy cała izba jak najostrzejsze prawo na dyssydentów postanowić nalegała, po kilkakrotnej poprawie napisanego projektu his in verbis konstytucyja jest ferowana; i stanom przeczytana =dyssydenci w Koronie i WX. Lit. zostający, aby w opisanych granicach religii swojej 1717, a potym przez konfederacyją generalną 1733, 1736 konstytucyją stwierdzoną zachowali się, dóbr ziemskich dziedzicznych tylko nabywali, ustanawiamy sub paenis contra infractatores et usurpatores in quovis foro competenti exequen[k. 78v.]tollendo omnes abusus, które się dotąd działy sub eodem rigore =co kiedy cała izba approbowała, Xżę Jmć Prymas i Xżę JmcMarszałek tęż konstytucyją podpisali solwując sessyją na dzień jutrzejszy.