Sessyja Dwudziesta.

d[ie] 30. Maii

W zagajeniu sessyji dzisiejszej Xżę Jmć Marszałek zważając termin bliski sejmików relacyjnych, a interessów jeszcze decyzyji wyciągających mnogości stanowi rycerskiemu przypominając, jako na dniu wczorajszym Jmć P. Mar[k. 146]szałek W[ielki] Lit[ewski] prześwietny senat, a on z miejsca swego stan rycerski o nadeszłych od Xcia Jmci Kurlandzkiego Birona listach uwiadomili, et in declaratione czytania onychże na dniu dzisiejszym solwowana jest sessyja, tak, jeżeli na też listów czytanie zupełne zachodzi pozwolenie, pytał się o zgodę.

Pomiędzy wywołującemi zgodę Ichmość posłami Jmć P. Glinka poseł łomżyń[ski] odezwawszy się aby materyja względem skarbu rozpoczęta pierwej concludatur, aniżeli interessu kurlanckiego okoliczność proponatur, instabat.

Na co gdy mu Xżę Marszałek jako na dniu wczorajszym pluralitate votorum decisum est, aby Jmć P. podskarbi ad assem rachował się przed wyznaczonemi ad calculum z przysięgi eadem pluralitate dyspensowanemi odpowiedział, i że w piątek uformowany projekt niezawodnie czytanym będzie, deklarował. Tenże Jmć P. łom[k. 146v.]żyński, aby w tymże projekcie oddalenie á functionibus exoticorum et plebeiorum zalecone było, dopominał się a w tym odebrawszy upewnienie, iż requisitum jego zadość się stanie, podziękował, i na czytanie listow kurlanckich zezwolił.

Jakoż Jmć X. Horaim referendarz lit[ewski] ob absentiam Jmc X. Kierskiego sekretarza koron[nnego] do Xcia Jmc Prymasa senatu pisane listy od Xcia Jmci Birona et tota nobilit[a]te Ducatus Curlandiae czytał, pierwszy sonabat obiicie w possessyją te księstwa mediante infeudatione sui 1736 expedita z wyrażenie rekognicyji JO Xcia Jmci Prymasowi i całemu senatowi protekcyjonalnej ich zalecając się manutenencyji, drugi ukontentowanie oświadczający z przywróconego do księstw swoich Xcia rité et legitime na toż księstwo inwestytuowanego wyrażając podziękowanie, iż mutente et vertente rerum fortuna utrzymywać go przy tejze infeudacyji raczył. Po przeczytaniu listów do senatu [k. 147] takowych zaczął czytać Jmć P. sekretarz sejmowy expedycyje do Xcia Jmci Marszałka i całego stanu rycerskiego przysłane podobneż w sobie tak od Xcia Jmci, jako et a nobilitate Curlandiae wyrażające oświadczenia z równą insinując się rekognicyą statibus confaederatis.

Skoro takowych originalnych listów przeczytanie skończyło się, zaraz dany jest głos Jmć Panu Sosnowskiemu posłowi brzeskiemu lit[ewskiemu], któren wnosząc jak znacznemi za Kazimierza, a znaczniejszemi jeszcze za Ludwika Węgrzyna postąpiliśmy krokami w swobodach, pod panowaniem Jagiellońskim w obfitsze uprowidowaliśmy się nadania i zaszczyty, ad statum praesentem allegabat, jak w następujących czasach po skończonej w rządach Jagiełłów familii przyszliśmy, poniżeniem do tego, że teraz samych siebie w sobie Rzymu w Rzymie nie widziemy. Widział niedawno z świata zeszły król August na sejmie pacificationis 1736 stan [k. 147v.] rycerski dający sobie moc inwestyowania na Księstwo Kurlandzkie nowego Xcia in casu fatorum Kietlera ostatniego w domu tym ex mosculo[s] sexu latami obciążonego użył tej mocy wcześnie; kiedy jeszcze przed zaszłą konstytucyją upewniał na ten czas graffem tylko będącego Birona licznemi listami, że mu na zawdzięczenie pomocy w czasie starania się jegoż o tron nasz u dworu peter[s]burskiego czynionej niezawodnie wyrobi feudum kurlandzkie, dał inwestyturę w solemnej uroczystości, podpisał dyploma, i podpisane oddał nie tylko jemu ale i następcom jego służące. Przyjął od plenipotenta Finkensztejna etiam z ubliżeniem prawa nalezące in persona ducis homagium, wypisał mu do mentem Kommissyji Gdańskiej kondycyje, jako to wykupienie zastanych dóbr in rem feudi, wystawienie ludzi 200 koni, lub 500 piechoty na potrzebę Rzepltej etc. A kiedy adversantis fortunae casu tenże Xżę Jmć Biron [k. 148] zaaresztowanym został, król Jmć chcąc dla królewicza Jmci profitować, zaczął budować w tymże księstwie niepewny dla niego przybytek za jedną senatu radą, która nie powinna była wdawać się w takowy interess, bo ten wielo prawami sub decisionem trzech stanów ostrzeżony nie należał bez stanu rycerskiego resolvi, zaś senatus consilium prawo 1717 przestępując, na tym tylko fundamencie zasadziło się, iż ob rationes status Państwa Rosyjskiego tenże Xżę Jmć Biron, una cum stirpe sua mascula nigdy wynisć nie miał z aresztu. Ale kiedy to wszystko secus stało się za usunieniem przeto podwaliny, lub węgielnego kamienia, i najwspanialszy dom upadać musi. Kończąc głos swój, świadczył jak będąc na senatu radzie 1758 słyszał Xcia Jmci Kanclerza WX. Lit. z przytoczeniem licznego prawa gorliwie za stanem rycerskim, że ta materyja wszystkich trzech Rzpltej stanów tycząca się, suspendi do sejmu powinna była, stawiącego się, którego [k. 148v.] wdzięczności godnego ministra stałość pogróżkami niełaski królewskiej niewzruszona, że wieczną pamięć znajdywać powinna, zaś że król mógł zapomieć o stanie rycerskim przez 28 lat w społecznej go niewidzący radzie, senat jednak nie powinien był pluralitate decydować status materiam bez młodszych braci swoich, kładący conclusionem, aby to czas teraźniejszy ocalił, i podniósł, co dawniejszego okoliczność nadwyrężyła, i przypadek obalił, dopraszał się nadgrodzenia krzywdy, i tej hańby srogiej, która per resultata 1758 et 1763 stanowi rycerskiemu uczyniona uchyleniem ich restitui salvis iuribus Xcia Jmci, et conditionibus jeżeli non adimpletis, tedy adimplendis powinna.

Jmć P. Tymiński poseł sandomirski przytaczając pacta abiectionis księstwo kurlandzkiego i semigalskiego, że iuxta desideria sui a dominante republica xcia mieć powinny wspierając się konstytucyją 1736, że ad mentem jej Graff Biron inuestitus jest na [k. 149] Księstwo, oraz konstytucyją 1560, aby senatus consilia in materias status nie wdawały się przywodząc, approbando sensum Jmć P. brzeskiego, dyploma 1758, aby sine robore zostało, instabat.

Jmć P. kasztelan wiślicki obwiniony exkuzując senat, iż ten względem feudi kurlandzkiego zawsze według woli dworu rosyjskiego cedentis et 1758 anno decydując, nie zbłądził, gdy mu per rationem status et religionis, iż Kurlandyja przez niemały wakująca czas, wszystkie intraty do skarbu peterburskiego importowała, Xżę Biron bez dołożenia się Rzpltej prawa swego wlewek uczynił na Jerzego Xcia Administratora Olsztyńskiego contracta culpa siedział w arescie bez nadziei kiedyżkolwiek z niego wraz z synami swemi wyścia, za oświeadczeniem[s] Imperatorowej Jejmci Elżbiety zdało się królewica Jmci Karola investire na Księstwo, aby a iure et supremo Rzpltej dominio praemissis ex causis nieod[k. 149v.]padało. Jako zaś interes ten potissimum jest zakonkludowany przez tych, którzy a corpore Rzpltej ad praesens oddalili się, aby więc przytrzymać go do ich decyzyji dla prętszego onychże ad unionem zachęcenia, sądził za rzecz jak sprawiedliwą, tak i pożyteczną.

Jmć P. Gurowski poseł poznański in sensum idąc Jmc P. brzeskiego lit[ewskiego] jak dawniej Xciu Bironowi na Kurlandyją nadanego prawa utwierdzenia tym wcześniejszego życzył, iżby prędzej wojska rosyjskie z karaju[s] tamtejszego umknęły, przysięgi zaś niewykonanej in persona, ponieważ sam Xżę już ob provectam aetatem wykonać nie może, aby starszy syn jego post decessum onegoż następujący, wraz za siebie i za ojca wypełnił ją, nie rozumiał tym sposobem stać się zadość prawu ad persona[m] przepisanemu, a dyspensą uchwalonemu.

Xżę Jmć Lubomirski poseł sandomirski allegując rozsądne Rzpltej rozporządzenie 1662 granice senatowi, że w sprawy [k. 150] sejmowi należące wdawać się nie powinien, opisujące, oraz przytaczając jak Księstwom Kurlandyji i Semigalii od panowania Zygmunta Augusta Pierwszego do czasu teraźniejszego pod rządem nie senatu, lecz całej Rzpltej zostającym przez kommissarzów Rzpltej, nie kto inny tylko graff Biron za Xcia jest przyznanym, kiedy konstytucyja 1607 wyraźnie obliquitur, aby o tychże xięstwach na sejmach tylko zachodziło rozporządzenie nauką Jmc P. poznańskiego objaśniony, że prawo intuitu praestandi in persona homagii uchylone odebrać może satisfactionem przez syna za siebie, i ojca personaliter przysięgającego, dziękował Jmć P. brzeskiemu lit[ewskiemu] za gorliwość około prerogatywy stanu rycerskiego okazaną, oraz aby zagajoną materyją konkludował, i projekt względem niej podał, z miejsca swego prosił.

Jmć P. kasztelan poznański znajo[k. 150v.]mość praw senatowi przyznając, świadczył, jako na senatu radzie 1758 agitowanej będąc przytomny pobudzony dopomaganiem się posłów kurlandzkich o nadanie im nowego xcia, przyłączył zdanie swoje in favorem królewica Jmci Karola na tym fundamencie, że dzisiejszy Xżę Jmć Biron nigdy z potomstwem swoim wrócić się nie miał na wolność z aresztu, i że diploma jemu na księstwo dane wróconym być miało królewicowi Jmci Karolowi, lecz kiedy teraz mutata est facies rerum, za sprawiedliwą rzecz sądząc, aby primus w nadania pozyskaniu potior był w używaniu, in reliquo złączyłsię z Jmć P. poznańskim.

Jmć P. Bukowski poseł sanocki głosem swoim to confirmabat, aby, kiedy Książę Jmć Biron oddanego sobie diploma nie wrócił i recessu żadnego nie uczynił, kiedy opierający się przeciwko bezprawiu senatorowie w niełaskę u króla popadli, pierw[k. 151]sze prawo potwierdzonym zostało teraźniejszą ustawą z tym warunkiem, aby senat in futurum w tej materyji bez stanu rycerskiego nie decydował.

Jmć P. w[oje]w[o]da połocki Hetman Pol[ny] Lit[ewski] exkuzując senat na deklaracyjach omylony, za wróceniem się Xcia Birona ad possessionem oddanych sobie promitivé księstw, sądził to in reassumendis z posłami conferentiis tractari, aby conditiones in rem feudi przez utwierdzonego adimpleantur.

Jmć P. Małachowski poseł krakowski przepraszając Jmć P. brzeskiego lit[ewskiego], że za własnego instynktu powodem idący przeciwnie zdaniu jego głos zabierać musiał, wrzuconą Kurlandyji materyją do sejmu coronationis zestawić pro resolutione radząc adduxerut te motiva, iż przyszły elekt mógłby na to narzekać, że vasallus do niego potissimum należący jest porywczo decydowany, a stany kurlandzkie querimonia [k. 151v.] przeciwko Xciu znoszące, mogą nie bez żałości sarknąć, że interess ich sejm teraźniejszy bez przypozwu i wiadomości osądzonym został.

Jmć P. stolnik lit[ewski], poseł warszawski głos Jmć P. brzeskiego lit[ewskiego] i innych wychwalając iż mu się tym hasłem zdał być brzmiący, któren budzi stan rycerski do uczesnictwa dzieł totalitatem Rzpltej tyczących się, nie z miejszym poważaniem wspomina senatorów od zdania tego, którym całość prerogatywy upatrywali w nieodwracających się za należytość sądził, iż będący na senatu radzie 1758 agitowanej, słyszał Xcia Jmci Kanclerza i z nim wielu przy stanie rycerskim obstawających, aby materyja Kurlandyji do sejmu zatrzymaną została. Lecz kiedy aliter sentientibus zdało się civiliter umorzyć Książęcia Jmci Birona, zaś tenże Xżę Jmć nie tylko do wolnego stanu wrócony, ale i w possessyji księstw zostaje, nie mogąc tylko uznawać possessorem jegoż samego, a nie kogo [k. 152] innego, rozumiał nic zostawać, tylko utwierdzić konstytucyją 1736. Do tego zaś, iż przyszły król mógłby upatrywać powagi swojej uszczerbek, spodziewa się należytość wnosząc po łasce Najwyższego Pana, iż tenże futurus regnans będzie raczył iść za zdaniem i prerogatywą stanu tego, od którego będzie obranym, względem kondycyji feudi dopełnienia o przymówienie się na konferencyjach, teraz zaś, aby Jmć P. brzeski lit[ewski] projekt oświadczony lub sam przeczytał, lub do laski oddał, upraszał.

Jmć P. Piaskowski poseł wołyński dowodząc instrukcyją w[oje]w[ó]dztwa swego, aby się senatus consilia in materias status nie wdawały, cytował prawo de reddenda senatus consiliorum ratione ustanowione, aby przeciwko niemu wypadłe resultata, osobliwiej 1758 cum suis effectibus cassentur instando.

Xżę Jmć Kanclerz Lit[ewski] nie przez chełpliwość, ale przez miłość dobra publicznego, [k. 152v.] od roku 1722 mając honor umieszczonym być w senacie, że zawsze remonstrował to królowi, jako Rzplta na narodowym jestestwie stanu rycerskiego zawisła, świadczył się Ordynacyją Ostrogską, jako ta przez pozbierane po stancyjach senatorów podpisy oddana w administracyją obarczona komissyją podzielona na administratorów wróciła się do dawnego stanu swego za reskryptem w ten czas podpisanym, kiedy łaskawy król pozwolił sobie prawdę prawa wyeksplikować, i interessu słuszność przełożyć. Gdy nastąpił interess kurlandzki 1736 dysponować księstwami królowi pozwolony, oddał je graffowi Bironowi, homagium odebrał non ex persona w prawdzie, lecz naprawa defektu tego nastąpić może sposobem przez Jmć P. poznańskiego podanym ex infortanio Xcia Birona chciał potym na radzie senatu ubezpieczyć syna swego w księstwach, ile mając liczne sposoby concilianda pluralitatis czemu na ten czas z obowiązku ministerii sui sprze[k. 153]ciwiający się i teraz konkludować nie mógł, tylko utwierdzić Xcia Jmci Birona prawa praeferentiam czyniąc nad bezprawie; zaś na głosy ad coronationem odłożyć tę materyją życzące eksplikując incertitudinem sejmów iudicavit, aby co się prawnie stało, to nieodkładnie subsistat, a co bezprawnie, to nieomieszkanie ruat.

Xżę Jmć Prymas eksplikując się z podpisania swego na resultatum1758, że singulariter na ostatniej radzie, aby materyja Kurlandyji do sejmu zawieszoną była, mówił, allegabat nie znać się do tego, aby jakowej podpadał censurzę. I teraz zdaniem swoim sądziłby zatrzymać się z tą okolicznoscią ad coronationem, lecz ponieważ pluralitati przeciwić się nie zwykł, in sensus magnos iść oświadczając się, doniósł stanom, jako pro informatione ichże kazał przynieść oryginalną kommissyją.

A zatym przeczytana jest taż kommissyja w Gdańsku 21. 9bris 1736. z Jmć P. Finkensztejnem plenipotentem Xcia Birona [k. 153v.] z jednej, a Ichmć komissarzami Rzpltej o wykupno dóbr, wystawienie ludzi i wiele kondycyji innych wypełnienie z drugiej strony expedyjowana.

Po tej kommissyji gdy projekt ad mentem konstytucyji 1736 Jana Ernesta Xcia Birona circa ius et possessionem na księstwo kurlandzkie i semigalskie obtentam cum stirpe eius mascula utwierdzający, zaszłe zaś bez wiadomości stanu rycerskiego ex resultatis senatus consiliorum 1758 et 1763. dyspozycyje i wydane diplomata prawu przeciwne żeby obstare nie mogły jako nie powinny pro insubsistentibus et nihil operare valentibus deklarujący, tudzież szlachcie, aby legitime duci suo posłuszeństwo pełniła, nakazujący, przeczytanym został.

Jmć P. Jezierski poseł lubelski zabrał głos, w którym przychodzących dwóch z prawami swemi xiążąt kurlandzkich nie znając, któren z nich jest lepszym, aby Kurlandyja i Semigallia na w[oje]w[ó]dztwa podzielona była, propone[k. 154]bat wspierając te wniesienie racyjami jak mniej uwagi, tak więcej śmiechu godnemi bo też po kilka razy śmiech w innych posłach hasło dający, ani go w dalszej mowie słyszeć pozwolił.

Jmć P. stolnik lit[ewski], poseł warszawski do przeczytanego projektu to superaddi żądał, aby homagium przez Xcia Birona in persona niewypełnione, albo sam przez siebie, albo przez syna następcę swego futuro regnanti osobiście stawiającego się wykonał.Tudzież aby po wygasłej krwi Bironowskiej in sexu masculino księstwa nie do kogo innego, tylko jedynie do Rzpltej sub dispositionem wróciły się.

Jmć P. Dzieduszycki poseł halicki z doznanej praktyki swieżej nauczony dopominał się tego też punktu sub nexionem, aby jak teraźniejszy Xżę Kurlandzki, tak i jego succedanei de lumbis procedentes książęta w żadnym amplius nie zostawali służbach.

Jmć P. Młocki st[aros]ta zakroczymski instabat, aby niewypełnione in rem fexdi[s] kondycyje assekurowanemi zostały przez dwór rosyjski allegando, iż za teraźniejszym u[k. 154v.]twierdzeniem Xżę Kurlandzki pewny zostanie w Kurlandyji, a Rzplta zawiedzie się na tych kondycyjach, które in usq[ue] niewykonane nie wezmą skutku, jeżeli dwór peterburski nie ubezpieczy ich.

Jmć P. Piaskowski poseł wołyński aby przeczytana komissyja ingrossowaną została in volumen legum, z wielo innemi posłami odezwał się.

Z prowincyji litwskiej posłowie że graniczącym w[oje]w[ó]dztwom w gruntach Xiążę Kurlandzki krzywdę czyni na rzece Dżwina zwanej cła uciemiężliwe constituit, uskarżali się.

A zatym dodana jest do pomienionego projektu sequentia: A że tenże Xżę Jmć Jan Ernest przez plenipotenta swego 1739 oddając homagium nie uczynił zadość konstytucyji 1683 in persona nakazującej, przeto przywracając uszczerbek prawa, aby tenże xżę jeżeli mu czas i lata pozwolą, sam in persona, lub syn jego starszy za niegoż i za[ k. 156] siebie toż homagium indilate wypełnił, ostrzegamy, oraz, aby odtąd służby żadnej zagranicznej sam i synowie następcy jego nigdzie nie miewali czyli nie przyjmowali; zaś po wygasłej w linii męskiej krwi Bironskiej, Xięstwa Kurlandyji i Semigallii ad liberam Rzepltej dispositionem wróciły się, warujemy, a kommissyją w Gdańsku 26 9bris 1736 anno z plenipotentem Xcia Jmci przez komissarzów Rzpltej o ziszczenie kondycyji expedyjowaną pro maiori eius robore in volumen legum zaingrossować zlecając gdy rozmaite od w[oje]w[ó]dztw i powiatów WX. Lit. tudzież ziemi inflanckiej o granice i cła uciemiężliwe zachodzą użalenia, więc aby komissyja ab eligendo rege wyznaczona była, starać się będziemy.

Po przeczytanym takowym projektu wyżej rzeczonego dołożeniu gdy wszystkich zgoda zaszła na podpisanie, Xżę Jmć Prymas i Xżę Jmć Marszałek podpisali się. Zaś kiedy już solvergebat ad occasum, Xżę Jmć [k. 156v.] Prymas doniósłszy stanom, iż na piątek czytany będzie projekt względem ekonomiki przez Jmć X. biskupa płockiego ułożony solwowana jest sessyja.