Głos

Jaśnie Wielmożnego Ogińskiego

Podskarbiego W.W.X. Lit.

dnia 9 Novembris 1793 roku miany

Wzrost lub upadek narodów nigdy nie był trafunkowego przypadku dziełem. Położenie kraju, zatargi ościennych mocarstw, wewnętrzne rozterki, losem każdego państwa zawsze rządziły, a charakter narodowy, cnotą i męstwem zahartowany, albo przeciwnie rozwiązłością obyczajów osłabiony, upadek kraju każdego, oddalał, lub zbliżał.

Cnotliwy Rzymianin w pierwiastkach Rzpltej od zaciszy wiejskiej, szczękiem broni oderwany, rzucał ochoczo ojcowskie ściany, aby piersiami swemi granic Ojczyzny bronił; powszechne dobro, męstwu jego przewodnikiem było, otrzymane zwycięstwo przynosiło mu w zdobycz sławę, o którą tylko się dobijał, a przywrócona spokojność Ojczyźnie, nadgradzała sowicie jego trudy. - Wtedy mierność potrzebom jego dogadzała, a przy mężnym i cnotliwym sercu, nie znał co jest ubóstwo. - Tenże Rzymianin w kilku wieków postępie, zbytnim dostatkiem omamiony, mnożąc wydatki w miarę pomnożonych potrzeb, przekładając życie próżniackie nad wojskowe czyny, a rozwiązłość nad cnotę, smutną ofiarą stał się wzgardy, którą dla przodków swych przykładu powziął.

Upadł Rzym potężny wśrzód największej świetności, znikła jego potęga wtedy, gdy zbytek obyczaje skaził, i gdy rozwiązłość obyczajów wszystkie namiętności zaostrzając, niezgodę, zawziętość, zemstę i ambicyą do najwyższego stopnia wyniosła.

Narodzie szanowny! co tysiącznemi klęskami obarczony pochylić się pod nieszczęściem mogłeś, ale cnoty utracić nie zdołałeś, patrz na przykład tak silnego mocarstwa, rzuć okiem na położenie kraju swego, azali po części do ubóstwa ogólnego zbytek się nie przyczynił, azali uszczuplone granice, upadek handlu, zniszczenia obywatelów, zadłużenie Rzpltej do kilkudziesiąt milionów, bankructwo kupców uwagi twojej ściągnąć nie powinno? Azali na ostatek nadzieja poprawy doli twojej nie każe tobie skutecznie i rychło w takowym razie radzić?

Tak wielka Monarchini, co nie zapominając się w szczęściu, nie na obszernej przestrzeni krajów gruntuje pomyślność poddanych swoich, ale na wewnętrznym, trwałym i roztropnym urządzeniu, dała w tym czasie Europie całej przykład, jak zbytkowi zakładać tamę, jak krajowe wzmacniać i zachęcać fabryki. - Nowe jej rozrządzenia, co do wprowadzania towarów zagranicznych w państwa rosyjskie, godny wzór do naśladowania narodowi naszemu wskazują.

Królu Miłościwy! Jesteś W.K.M. na czele narodu, którego przygody zawsze dzieliłeś; znajdował naród wśrzód klęsk swoich tę osłodę, że ciebie nie odstępnym w najsmutniejszych okolicznościach oglądał. Racz Wasza Królewska Mość dzielić i tę przykrość, co znosić musiemy, wstrzymując się od wygód przez zbytek utworzonych, a nałogiem w potrzebę prawie konieczną zamienionych.

Lubo projekt ode mnie podany, wyłącza z sprawiedliwych powodów osobę Waszej Królewskiej Mci od reszty obywatelów, nie wątpię jednak, Miłościwy Panie, że tkwić będzie w pamięci twojej ta nie zaprzeczona prawda, że przykład monarchów prawidłem dla narodu bywa.

Kończę głos mój na tej uwadze, która obojętną być dla was, Najjaśniejsze Stany, nie powinna. W tym wieku, w którym różność imienia urzędów i majątków tak okropne rewolucye zrządziła, zbytek bardziej niż kiedykolwiek przytępiony być powinien, jako będący najsilniejszą do ohydzenia tej różnicy sprężyną. Niech bogacz znajdzie w prawie tamę wymyślnym potrzebom swoim, które stan jego za zajdrość wystawiają; wtedy majątek jego na ulgę nieszczęśliwym poświęcony, i sercu jego nowej da uczuć słodyczy, i nędzy ubogiemu doświadczyć nie dopuści. Niech mało mający z mocy prawa strzeżony będzie, aby nad miarę przychodów swoich nie żył, a w ów czas, ani wymyślać rodzaju wydatków, ani sposobów czasem mniej przyzwoitych do zastąpienia onych nie będzie. Ludzkość zastąpi miejsce wymyślnych zbytków, a dostatki nie będą oczu nędznego razić.

Najjaśniejsze Stany! Niech was rzut oka na stan narodu polskiego w rozpacz nie pogrąża. Najpotężniejsze mocarstwa niestałej losów kolei ulegać musiały. Polak cnotliwy, przytępiając zbytek, kładnąc zapory rozwiązłym obyczajom, utrzymując w sercu wrodzone męstwo, strzegąc sprawiedliwości, wygubiając nasiona niezgód wewnętrznych, będzie w kraju swoim szczęśliwy, a w oczach Europy szanowany.