Sessyja Ośmnasta

d[nia] 28. maja

Na dniu dzisiejszym ob expectationem przybycia do stanów Ichmciów w[oje]w[o]dy kaliskiego i podskarbiego WK. do trzeciej godziny z południa opóźniona sessyja, za [k. 133] nadejściem onychże jest przez Xcia Jmci Marszałka zagajoną spodziewaniem się meliorum lapsis.

Xiążę Jmć Prymas jako na dniu onegdajszym solwowana jest sessyja na dwóch wniesionych sub decisionem okolicznościach utpoté pierwszej, aby Ichmć do odbierania z skarbu Rzpltej rachunków deputowani przysięgę wykonali, drugiej zaś, czyli Ichmć podskarbowie z ryczałtowej summy, czyli ex asse rachować się mają, tak wzgledem nich przystąpienia turnum proponendo, gdy o to wszyscy odezwali się, sam najprzód otworzył zdanie swoje, że przysięga dotąd nigdy nie bywała, bo nunq[ua]m suspićabatur o sumieniu Rzpltej, a do tego należało by się to było wnieść przed nominacyją deputowanych, którzy wyznaczeni gdy teraz adiguntur do przysięgi, exkuzują się z publicznej usługi, bo każdy senator przysięgę wykonawszy nieprzekonany nie powinien być mianym za podejrzanego i stąd pretendowa[k. 133v.]nej dla senatorów przysięgi odstąpienia życząc równie konkludował, dla wyznaczonych ze stanu rycerskiego, aby i ci z w[oje]w[ó]dztw wybrani dostateczną znajdowali wiarę. Co attinet rachunków skarbu pozostałych sukcessorów przeszłych podskarbich, przekładał stanom refleksyje, aby lenitate z niemi postępować, żeby nie udawano, iż z wynalezionych złości pretensyji na żyjących ścigają zemsty, ile że Jmć P. Moszyński zmarły podskarbi dał dowód szczerej usługi przez pokazanie w roku 1736, co skarb importuje, i tenże względem powolności, aby successorum Rzplta oświadczyła, radził. Rachunki zaś od teraźniejszych Ichmć PP. podskarbich WK. i WX. Lit. practicato usu examinentur, a na potym prawo ustanowić, jakim sposobem podskarbowie calculum reddere mają, proposuit.

Jmć X. biskup kujawski uznając zawsze sentymenta i sumienie czyste Xcia Jmci Prymasa, stosując się przeto do nich, i sposób po[k. 134]stępowania z sukcessorami zmarłych podskarbich approbując, wierność senatora przysięgą obowiązanego quidquid nocivi scivero remonstrując, zdanie swoje łączył.

Jmć X. biskup wileński w pierwszej co do przysięgi okoliczności rzecz niezwyczajną, a zatym teraz practicari nie powinną sądząc, a do drugiej przystępując ob loquentiae wszystkich praw in nixus, za ich powodem skarbowi koronnemu co do szeląga rachować się rozkazującym kwestyją formować illicitum wnosząc et practicatos usus pro abusibus decernendo, że te corrigi a nie allegari mają, sententiavit.

Jmć X. biskup płocki każdą novitatem być trudną sądząc aby inusitata á condita Republica praxi Ichmć deputowani przysiędze nie podpadali, iudicavit, a Jmć P. podskarbi ad mentem konstytucyji favore Moszyńskiego zaszłej 120000 pro praemeritis biorący, według powinności rachował się.

[k. 134v.] Jmć X. biskup chełmiński miejsce to, które agit de lege lata et cudenda za argument sobie biorąc w okolicznościach równie konkludował, iż jeżeli nie masz prawa tak względem przysięgania deputatorum, jako też intuitu rachowania się podskarbich ad assem trudno pretendować obojga, sądził, jeżeliby zaś placeret condore legem, accessit zdaniem do Xcia Jmci Prymasa aby sposób rachowania się podskarbiego opisując, iungere należytą kalkulacyją.

Jmć X. biskup smoleński allegując, że przysięgły senator żadnej do suspicyji nie dawszy okazyji, nie powinien być suspikowany, jurament ad liquidationem rachunków wyznaczonym za niepotrzebny osądził, zaś Jmć Pan podskarbi aby usitata praxi kalkulował się, sposobem od antecessorów zastawionym złączył zdanie swoje z Xciem Jmcią Prymasem.

Jmć P. w[oje]w[o]da kaliski kwestyją o przysiędze wydającą mu się za mniej przystojną tak senatowi, jako i stanowi rycerskiemu sądząc [k. 135] reperibili adinventa poszedł in sensu Xcia Jmci Prymasa, aby zdawanie rachunków nie insze, tylko według dawnego zwyczaju było naznaczone in futurum nowe prawo ustanowić życząc.

Jmć P. w[oje]w[o]da sieradzki przysięga aby nie była, kalkulacyja zaś ut ad praxim recipiatur secutus est zdanie Xcia Jmci Prymasa.

Jmć P. kasztelan trocki w obydwóch okolicznosciach poszedł in sensum Xcia Jmc Prymasa.

Jmć P. w[oje]w[o]da smoleński naznaczony do kalkulacyji wypraszał się z tej usługi, gdy z rady doktorów do wód za granicę wyjeżdżać muszący o dyspęsę prosił, zaś wniesioną przysięgę za niepotrzebną sądząc czytał punkt z przysięgi senatorskiej et pro posse meo utilitates Reipublicae augmentabo eksplikował, że na przykład senator deputatem na trybunał obrany przysięga tamże nie jak senator, tylko jak deputat ex ratione sententiae decisivae, do rachunków zaś wyznaczony non decisivé, lecz tylko relativé na sejm oneż expedujący tym pe[k. 135v.]wniej przysięgać nie powinien, im wcześniej praevenit ten obowiązek: utilitates augmentabo, a jakim sposobem rachować się ma Jmć P. podskarbi gdy lex iubet non disputat, czytał Statut Alexandra, aby się ad assem rachował dowodzący.

Jmć P. w[oje]w[o]da polocki przysięgę nieprzyzwoitą uznając, co do podskarbich, argument założył takowy, iż jeżeli rzecz jest słuszna rachować się ex asse aby się rachowali, aequum iudicavit, jeżeli zaś nie należy im się ex asse rachować, pociągać ich do tego iniquum sententiavit.

Jmć P. w[oje]w[o]da bełski jako jeden z delegowanych przysięgę raz wykonawszy, powtarzać jej nie rozumiałby; z[a]ś względem rachunków, te aby ad assem expedyjowane były, decrevit.

Jmć P. w[oje]w[o]da płocki, że nie tylko quid quid nocivi scisero avertam, ale też utilitates augmentabo, obowiązany senator takową przysięgą, nie powinien być pociągany do powtórnej przysięgi allegando, równie [k. 136] i w stanie rycerskim ex millibus po w[oje]w[ó]dztwach wybranym sentetiavit; zaś względem skarbu koronnego, kiedy amicus Plato magis est amica veritas, nie mogąc przestąpić Statutu 1504, aby ex asse Jmć P. podskarbi rachował się, mocniejsze prawo, niżeli zwyczaj, affirmavit.

Jmć P. w[oje]w[o]da witebski od delegacyji z dwojakiej, z pierwszej że przysięgać nie chce, powtóre, że jest sukcessorem zmarłego podskarbiego, przyczyny, wypraszając się, a słysząc cytowane prawo calculum ex asse nakazujące, in contra prawu sądzić nie chciał.

Jmć P. w[oje]w[o]da podlaski co do pierwszej okoliczności, za wysokim idąc Jmć P. w[oje]w[o]dy kaliskiego zdaniem, wspierać pretendowaną przysięgę, samym sobie krzywdę czynić rozumiał, co do drugiej, aby Jmć P. podskarbi rachował się iuxta usitatam praxim, zgodził się z Książęciem Jmcią Prymasem.

Jmć P. w[oje]w[o]da mścisławski pierwszy raz na sejmie teraźniejszym głos zabierający powinszowawszy sobie, iż ma honor między zgroma[k. 136v.]dzonemi znajdywać się stanami, przysięgę przez poprzedzone przed nim głosy oddaloną, i on równie oddalił; zaś aby Jmć P. podskarbi ex asse rachował się, gdy też głosy tak wyraziły, i on inaczej sądzić nie mógł.

Jmć P. w[oje]w[o]da pomorski przysiegę utrzymując, addexerat exempla, jako Rzplta wyznaczając lustratorów, obowiązała ich iuramentem, aby wiernie dóbr królewskich prowenta zlustrowali i kwartę z nich sprawiedliwą opisali. Komissyja radomska mająca prezydentem senatora, odbiera od niego przysięgę przez ziemstwo, lub gród etc. wnosił, iżby taż przysięga i deputowanym do skarbu nic nie szkodziła, zaś względem rachunków słyszawszy statut przez Jmć P. w[oje]w[o]dę smoleńskiego czytany, dowodził i konstytucyą 1736, aby tak, jak Jan Kanty Moszyński ze wszelkich prowentów ordynaryjnych i extraordynaryjnych Jmć P. podskarbi ad assem rachował się, a zamiast deputatów, fidelitatem regestrów zaprzysiągł superintendentów [k. 137] ad mentem wspomnianej konstytucyji nobiles et possessionatos, którzy by się co rok sub iuramento rachowali, na cłach i komorach trzymał, zaś cudzoziemców, et plaebeios ex nunc jako to: PP. Schwartza, Tillego i innych oddalił, remonstrując stanom że Ichmość PP. Szamota i Wołunski zacni ludzie podejmą się służyć Rzepltej, których rekommendował.

Jmć P. kasztelan poznański, co się tyczę przysięgi ad dicta względem jej przez Jm[ć] P. w[oje]w[o]dę pomorskiego approbando, in eiusdem sensum idąc, etiam względem skarbu koronnego rekomendowanych zarekomendowawszy, to jeszcze superaddidit w głosie swoim, aby dla niedochodzenia sejmów ob casum śmierci, zgorzenia rachunków utilitati samych Ichmciów PP. podskarbich i Rzepltej providendo, etiam po zerwanym sejmie, aby co dwa roki Ichmć PP. poskarbowie rachowali się po 12 z senatu et ad alterum tantum ex ordine equestri wyznaczać życzył.

[k. 137v.] Jmć P. kasztelan kaliski, aby jak senat, tak stan rycerski liber został ab onere przysięgi, decydując, Ichmć podskarbiowie ut circa antiquum conserventur usum, proposuit.

Jmć P. kasztelan sieradzki do Wielkiego Xcia Jmci Prymasa zdania z miejsca swego nie mając co przydać, złączył się z onymże.

Jmć P. kasztelan inowrocławski allegując, iż gdzie się prawa znajdują, tam zwyczaj nie ma miejsca, kiedy o przysięgę w takowej mierze żadnego nie czytamy opisu, pretensyja jej subesse nieopowinna, a przywiedzione przez Ichmciów w[oje]w[o]dów smoleńskiego i pomorskiego prawa kiedy disponunt, aby Jmć P. podskarbi ex asse rachował się, nie można inaczej, tylko ich tenorem trzymać się.

Jmć P. kasztelan smoleński bez przysięgi danie wiary wielkim w Ojczyźnie ludziom, allegując, Jmć P. podskarbi aby wed[k. 138]ług juramentu swego ex asse rachował się wytrącając sobie rocznią pensyją, i sprawiedliwości i prawa adimpleri obowiązek decydował.

Jmć P. kasztelan lubelski praetensionen przysięgi tollendo Jmć P. podskarbi kor[onny] w Ojczyźnie mąż ex recte factis zasłużony aby iuxta practicatum ab antecessoribus suis usum rachował się, zdaniem swoim przychylił się do głosów przed nim równie konkludujących.

Jmć P. kasztelan czechowski w Jmć P. kasztelanie inowrocławskim summum uznający iudicum et iuris peritiam, secutus est zdanie jego w obydwóch iunctim kathegoryjach.

Jmć P. kasztelan oświęcimski co do pierwszego punktu gdy czas sejmików zaraz po wyjściu 6 niedziel przypadających nachyla się ku konkluzyji sejmu, obszernym trawić go nie chcąc materyji eksplikowaniem, z dążącemi Xcia Jmci Prymasa, ut sit bene pa[k. 138v.]triae myślami, złączył się, aby jak senat, tak stan rycerski ex millibus wybrany, nowości w radzie nie podpadał; a co do drugiego, powątpiwać nie mógł, o nieskazitelnosci sumienia Jmc podskarbiego, aby w naznaczonej godzinie nie miał się wyrachować ad ultimum quadruntem.

Jmć P. Marszałek WXLit. in utroque zgadzając się z Xciem Jmcą Prymasem, zdanie jego ut bono publico semper salutare approbavit pochwałą.

Gdy na senacie; albowiem Jmć X. biskup kijowski i Jmć P. w[oje]w[o]da inowrocławski nie byli; zaś Xią[żę]ta Ichmć Kanclerz W[ielki] Lit[ewski] i w[oje]w[o]da ruski już na wotujący stan rycerski nades[z]li, a Ichmć podskabiowie jako w sprawie swojej mówić nie chcieli, turnus skończył się, Xżę Jmć Marszałek dał głos województwu krakowskiemu, które we czterech ore Jmć P. Wielopolskiego pierwszego posła pociągania do przysięgi delegatorum nie życząc, [k. 139] Jmć P. podskarbi pro praesenti tempore, aby iuxta servatum usum rachował się, et in futurum ad mentem konstytucyji 1736 z wyznaczeniem mu rocznej pensyji opisanym został, conclusit.

W[oje]w[ó]dztwo poznańskie w sześciu kreskach poszło za zdaniem Jmć P. kasztelana swego poznańskiego quo ad primum przyznając jawneXcia Jmci Prymasa oświecenie quod autem ad alterum innitendo konstytucyji 1736 superintendentom przysięgę wykonywać nakazującej, aby Jmć P. podskarbi kontraktu na skarb Rzpltej niemający, ad assem z niegoż rachował się praevio iuramento super iustitiam regestrów comprobando konkludując.

W[oje]w[ó]dztwo wileńskie imieniem całego generału przez Jmć P. Horaima względem niepotrzebności przysięgi konkludujące, radoby się było intuitu rachunków, do zwyczaju przychyliło, gdyby tenże zwyczaj nie wypływał Betzal, które prawem przytłumiając, [k. 139v.] zdanie rachunku ad assem osądziło.

Z w[ojewó]dztwa sandomirskiego Xżę Jmć strażnik co do przysięgi jako ad calculum naznaczony usta zamknięte mający effata stanów sequi oświadczył się, co zaś do kalkulacyji militando konstytucyjami 1569, 1717 et 1736, aby Jmć P. podskarbi ad assem rachował się, konkludował, z tym warunkiem, iżby mu summa 120000 za każdy rok przyjęta na kapitulacyją była. Co zaś do opisania skarbu tegoż, do której to pracy wziął objaśnienie z głosów Ichmć PP. w[oje]w[o]dy pomorskiego i kasztelana poznańskiego wraz z kollegami swemi na ten koniec wyznaczonemi, wkrótce je stanom prezentować oświadczył się.

Z w[oje]w[ó]dztwa kaliskiego Jmć P. Suchorzewski przysięgi pretendowanej odstępując wyrzucał jak niezliczone milliony przez złą monetę za niedozorem podskarbich są utracone, za któreże vita functus Siedlnicki [k. 140] odpowiada już Bogu na strasznym sądzie, sukcessor jego in vivis zostający, aby discrimini sumienia i równej odpowiedzi nie podpadał z skarbu nie swego, lecz cudzego aby ad assem rachował się, concludebat, oraz aby szlachtę, a nie cudzoziemców na komorach i cłach chował jako pro sumenda paena o postanowienie fori, tak odrzucenie a functionibus plebeiorum et exoticorum fortiter instabat.

Z w[oje]w[ó]dztwa sieradzkiego Jmć P. Małachowski immutationem legum nonnisi in emolumentum et commodum Reipublicae allegando, aby Jmć P. podskarbi ad assem rachował się, nie ustami swemi, lecz prawem 1504 anni wyrażonym, i dotąd nie skassowanym mówić praesumpsit.

Ichmć P. P. wieluńscy Męciński i Skorzewski partes Jmc P. podskarbiego teundo aby ad praxim usitatam rachował się, instabant.

Z w[oje]w[ó]dztwa łęczyckiego Jmć P. Kossowski za większąścią głosów i prawem idący collimavit [k. 140v.] zdaniem swoim aby Jmć P. podskarbi WK. ad assem z wszelkich prowentów ordynaryjnych każdemu wiadomych, i extraordynaryjnych pro solo scitu Jmć P. podskarbiego przychodzących, a Rzpltej in augmentum należących, rachował się. Do urzędu zaś podskarbstwa swego nadwornego przymawiając się czytał statut vice[k. 141]thesaurariis communicationem cum thesaurariis, et regestrorum conservationem nakazujący, ad mentem którego, że się ex parte Jmć P. podskarbiego nic nie dzieje, i tenże Jmć Pan podskarbi sam jeden skarbem szafujący nigdy nic nie komunikuje przydanemu sobie ad obeundum munus vicethesaurario uskarżał się Rzpltej, i inne przywodząc prawa sobie służące, et in executione dla niezważania onychże przez Jmć P. podskarbiego niezostające.

Jmć P. Kossowski poseł brzeski kujaw[ski] eksplikował, iż nie bez fundamentu wniósł przysięgę, gdy senator biorący ministeriom belli distincta rota przysięga na buławę, zostający deputatem równie inszym dyktowaniem przysięga na sprawiedliwe sądzenie, sędzia [k. 141] ziemski lub grodzki wybrany na funkcyją nie zostaje się przy tej samej przysiędze, którą adimplevit na sęstwo. A stąd za rzecz słuszną sądził, aby na rachunki delegowany wypełnił jurament, jako je sprawiedliwie expedyjować będzie, gdy jednak nie zdaje się to prześwietnym stanom przyuczony nigdy contra pluralitatem nie upierać się przy swym zdaniu, sequi eundem oświadczył to ostrzegając, aby Jmć P. podskarbiego rachunki póty non censeantur za sprawiedliwe, póki generalnie od wszystkich deputowanych podpisanemi nie będą. Adduxit 1562 prawo sub amissione officii rachować się podskarbim nakazujące et 1786, że wszelkich ordynaryjnych i extraordynaryjnych percept calculum oddać zalecające, bo niepodobna rzecz jest do wierzenia aby skarb królewski 300000 importujący, skarb Rzpltej item tysięcy tylko miał przewyższać się. Augeri zaś non minui zawsze powinien, ile w czasie teraźniejszym znaczne nastąpiły konfiskaty, z których by on jak oczywiście wielkiej cudzej krzywdy [k. 141v.] nic partycypować nie chciał, a przecież ignotum est, gdzie się podziały, ex amore patr[i]ae et ex amore christiano musi dopraszać się aby Jmć P. podskarbi ad assem rachował się izby i prawu zadość się stało, i dusza jego nie zginęła.

Jmć P. Kraszewski poseł inowrocławski względem kalkulacyji nie odstępując prawa tę czynił stanom refleksyją, aby jeżeli żyjący Jmć P. podskarbi rachować się będzie ad assem, i zmarłych sukcessorowie równie czynili, gdyż by to wielką było Rzpltej niesprawiedliwością jednych głaskać a grugiemu[s] o fenik upominać się.

Xżę Jmć Marszałek gdy niewyrozumiawszy głosu, jaką daje na Jmć P. podskarbiego kreskę, pytał go się czyli ex asse czyli ad praxim powtórzył, iż nie odstępuje prawa, z tym tylko ostrzeżeniem, aby jeżeli successores iuxta praxim rachować się będą i Jmć P. podskarbi rocznej podpadał decyzyji.

[k. 142] Lecz jeszcze raz pytającego się Xcia Jmci Marszałka chcąc iuvare Jmć P. w[oje]w[o]da pomorski odebrał odpowiedź z ferworem do zrozumienia, aby nieodstępowanie od prawa wytłomaczyć sobie nie mogąc, przeczytał je sobie.

Kontynuowały się dalej iuxta turnum głosy Jmć P. podskarbiego wielce męczące i do niecierpliwości pobudzające, jednek on musząc ich słuchać, siedział attonitus nad zapalczywością. A gdy godzina 7 zbliżała się, na Ichmć PP. podlaskich zbytecznych za Rzpltą patronach, skończył się dalszy turnus, gdy Xżę Jmć Prymas sessyją solwować zalecił, solwowaną została na dzień jutrzejszy.